در سالهای اخیر‘ چینی ها ادعا کرده اند که قنات (کاریز) اختراع آنان و چین‘ خاستگاه قنات است و این فن دستیابی به آب زیرزمینی‘ از این کشور به دیگر ممالک جهان انتشار یافته‘ اما نگارنده‘ به ویژه با استفاده از منابع خارجی و بالاخص از کتاب آقای گوبلو‘ طی این مقاله ثابت می کند که قنات اختراع ایرانیان است و دهها قرن هم قدمت دارد‘ در حالی که چینی ها فن حفر قنات را تازه حدود 200 سال پیش از ایرانیان آموخته اند.
به منظور تعیین فصول طبیعی یا آب و هوایی ایران‘ آمار متوسط روزانه دما و نم نسبی 10 ایستگاه در دوره 90-1961 مورد بررسی قرار گرفت. متوسط های روزانه به متوسط های پنج روزه به نام پنجک تبدیل و وجود روند فصلی با روش تحلیل هارمونیک سنجیده شد. با استفاده از روش خوشه بندی در همه ایستگاههای کشور‘ دوره های اقلیمی شناسایی گردید و در اکثر ایستگاهها بر اساس الگوی تقویمی‘ چهار فصل بهار‘ تابستان‘ پائیز و زمستان مشخص شد. ویژگیهای حرارتی این دوره ها با واقعیت متداول فصول مطابقت نداشت. در نتیجه بر اساس آستانه های حرارتی کمتر از 10 درجه برای زمستان و بیشتر از 22 درجه سلسیوس برای تابستان‘ فصول سال تعیین شدند. در سواحل جنوبی کشور فقط دو فصل تابستان و بهار وجود دارد. در بقیه ایستگاهها‘ بهار از 11 اسفند تا 21 فروردین شروع می شود. آغاز تابستان در جنوب از اواخر اردیبهشت و در شمال از اواخر خرداد می باشد و در اکثر نواحی کشور (به استثنای سواحل جنوبی) تا 15 مهر پایان می یابد. پائیز حدود دو ماه دوام دارد و در اکثر نقاط کشور در 15 آبان پایان می یابد. طولانیترین فصل در شمال کشور‘ زمستان و در جنوب تابستان است.
این مقاله حاصل مقایسه عکسهای هوایی سالهای 1334 و 1374 می باشد و طی آن تغییر مسیر رودخانه ها در سطح دلتاهای جلگه ساحلی مشرق تنگه هرمز بررسی شده است. سپس طی یک کار میدانی نتایج بدست آمده با مسائل محیطی از جمله پوشش گیاهی‘ بافت رسوب‘ اقلیم‘ شیب توپوگرافی و در نهایت داده های زمین ساختی و تکنونیک به روش اختلاف تجزیه و تحلیل شده و نتایج زیر بدست آمده است. تعداد و وسعت تغییر مسیر رودخانه از مغرب به مشرق افزایش یافته و فاصله زمانی آنها کاهش می یابد و این مسئله همبستگی کاملی را با بالا آمدن خط ساحلی تحت تأثیر سابداکشن فعال نشان می دهد. علاوه بر این محل تغییر مسیرها نیز با این همبستگی از مغرب به مشرق به رأس دلتاها نزدیکتر می گردند. زیرا میزان بالا آمدن خط ساحلی از مغرب بندر عباس تا مشرق جاسک که به ترتیب از 5/0 تا 5/3 میلیمتر در سال افزایش می بابد. بنابراین بنظر می رسد عامل تکنونیک علت اصلی تغییر مسیرها بوده و هوا و سایر عوامل در درجه دوم اهمیت قرار دارند.
کوچ نشینان بختیاری به عنوان یکی از ایلات و عشایر عمده کشور به شمار می روند. سه استان چهارمحال بختیاری‘ اصفهان و خوزستان قلمرو ییلاقی و قشلاقی آنها را تشکیل می دهند. بختیاری ها در طول سال به دو منطقه متفاوت از نظر جغرافیایی کوچ می کنند. بطوریکه حرکت از قشلاق به ییلاق از اواخر اسفند شروع و تا اردیبهشت ماه ادامه می یابد و حرکت از ییلاق به قشلاق نیز از نیمه دوم شهریور ماه شروع و تا اواخر مهرماه به طول می انجامد. استان چهارمحال و بختیاری و بخشی از استان اصفهان به عنوان قلمرو ییلاقی و استان خوزستان به عنوان قلمرو قشلاقی ایل بختیاری به شمار می رود. بختیاری ها بر حسب فاصله بین منطقه ییلاقی و قشلاقی و بالعکس و وجود یا عدم وجود راه ارتباطی از دو طریق اقدام به کوچ می کنند. یکی با استفاده از وسایل نقلیه و دیگری با چهارپایان و در برخی موارد جهت رسیدن به منطقه ییلاقی و قشلاقی‘ بیش از پانصد کیلومتر مسیر را طی می کنند. در این مقاله نگارنده با استفاده از نظریات‘ تجربیات و منابع آماری به تحلیل پراکندگی جغرافیایی کوچ نشینان ایل بختیاری در ییلاق و قشلاق پرداخته و موضوعاتی نظیر موقع‘ حدود و وسعت‘ زمان حرکت و انتخاب محل اردو‘ مناطق ییلاقی و قشلاقی را مورد تحلیل قرار داده و در پایان تنگناها و پیشنهادات را ارائه داده است.
گرایش به مظاهر طبیعت از جمله گل و گیاهان زینتی در محیطهای شهری بیش از پیش موجب افزایش تولید و گسترش فعالیت بازار گل تهران شده است. این تحول در سالهای اخیر ارزش افزوده ناشی از روند تجارت داخل و صادرات کشور را از مرز 121 میلیارد ریال فراتر برده است. بازار گل تهران به عنوان کانون فعالیتهای نظام عملکردی تجارت گل کشور در راستای طرح ساماندهی صنایع شهر تهران و هم در پی انتقال میدان میوه و تره بار به محل جدید‘ محور مطالعات و بررسیهای نظام تولید‘ عرضه و توزیع گل قرار گرفت. جمع بندی وضع موجود این نظام با توجه به قابلیتهای جغرافیایی و اقلیمی کشور و همچنین طرح استقرار میدان گل در غرب میدان میوه و تره بار تهران‘ نیازها و اولیتهای را آشکار نموده که طراحی سازمان فضایی – کالبدی پیشنهادی می تواند ضمن پاسخگویی به کاستیها‘ در کارکرد بهینه اجزاء نظام عملکردی تجارت گل کشور نیز نقش مؤثری را ایفا نماید.
با توجه به اتمام بازسازی مناطق جنگزده کشور در سال جاری‘ "ابعاد جغرافیایی و عملکرد بازسازی" هدف اصلی مطالعه بوده است‘ اما به دلیل گستردگی موضوع در مقاله حاضر " ابعاد جغرافیایی خسارتهای جنگ تحمیلی " بعنوان مدخلی بر "عملکرد فضایی بازسازی مناطق جنگزده" که در بخش دوم ارائه خواهد شد مورد بررسی قرار گرفته است. مباحث و عناوین اصلی مقاله عبارتست از: " میزان خسارت و توزیع جغرافیایی آن در جنگ تحمیلی‘ شناخت منابع خسارت‘ خسارات اقتصادی طی سالهای جنگ‘ خسارات اقتصادی استانها‘ استانهای جنگزده‘ اثرات جنگ بر سکونتگاههای انسانی و تأثیرات جمعیتی بر اثر جنگ".
یکی از خط مشی های مهم در برنامه ریزی و توسعه سکونتگاه های روستایی‘ سیاست سکونتگاه های مرکزی است که در آن تقویت سکونتگاه های مرکزی و مراکز روستایی و تجهیز سلسله مراتبی آنها مورد تأکید می باشد. این خط مشی در چند دهه گذشته بعنوان خط مشی غالب‘ در کشورهای توسعه یافته و درحال توسعه بکار گرفته شده است. از آنجایی که در این خط مشی تنوع زیادی از لحاظ تعداد‘ اندازه‘ عملکرد و سلسله مراتب سکونتگاه های مرکزی وجود دارد‘ استفاده از آن در شرایط متفاوت جغرافیایی‘ اقتصادی و اجتماعی – فرهنگی امکان پذیر است. در مجموع این خط مشی بعنوان سیاست مفید در برنامه ریزی و توسعه سکونتگاه های روستایی قلمداد می شود.
همان طور که در بخش اول این مقاله یادآور شدیم‘ امروزه در مکانیزه نمودن تبدیل نقشه های دستی و تصویری به نقشه های کامپیوتری برای سیستمهای اطلاعات جغرافیائی‘ در سازمانهای اجرائی و مراکز علمی ایران از روشهای متداول استفاده می شود. لکن برای دقت و سرعت عمل و قدرت تشخیص بالاتر در پردازش تصویر و شناسائی الگوها‘ روشهای هوشمند از جمله روش ژنتیک دارای مزایای بیشتر است. در این تحقیق روش جدیدی به عنوان ابزاری سودمند جهت تشخیص الگوی سمبلهای جغرافیائی در نقشه های اطلاعات جغرافیائی (GIS) مورد بررسی قرار گرفته است.
قسمت اعظم فلات مرکزی ایران که اسما به نام دشت کویر نامیده می شود. بین قوسهای جنوبی البرز شمالی و ارتفاعات خرقان‘ ساوه و تفرش در غرب و جنوب غربی ‘ کوههای طبس تا سبزوار در شرق و ارتفاعات تفرش وکاشانن ‘ انارک و جندق در جنوب قرار دارد. این منطقه به وسیله ارتفاعاتی به حوضه هایی تقسیم گردیده که دو حوضه دشت کویر در مغرب ومسیله درمشرق ‘ از مهمترین آنها محسوب می گردد. تئوری های مختلفی در مورد تشکیل و به وجود آمدن دشت کویر وجود دارد. دشت کویر اگر چه خود به علت شرایط خاص طبیعی مساعد زیست گیاه و جانور نیست ولی در حاشیه آن که عموما به وسیله بیابانهای احاطه شده است سکونتگاه های انسانی به صورت پراکنده وگاه متمرکز دیده می شود. در گذشته دشت کویر به جهت اینکه راه مهم کاروانرو که احتمالا از شاخه راههای ابریشم می توان از آن نام برد از داخل این دشت می گذشته ‘ مورد توجه بوده است. دو راه در دشت کویر از جنوب به شمال امتداد داشته که یکی ا زخودرو عروسان به طرود و دیگری از جندق به معلمان می رسیده است. ناصر خسرو در سفرنامه خود می گوید که این راه مهم از یزد شروع می شده و از خرانق‘ مفاظق ‘ جرمق وجندق به دشت کویر می رسیده و پس از عبور از دشت کویر به معلمان در شمال دشت کویر و سپس از طریق سمنان به روسیه می رفته است. مناظر زیبای دشت کویر را فقط می توان در دشت کویر دید واغراق نیست اگر گفته شود به زیبایی مناظر ماه بیشتر شباهت دارد تاکره زمین ‘ این مناظر شگفت انگیز باشبهای فوق العاده زیبا و پرستاره عظمتی خاص دارد. سرابهای اغوا کننده در روزهای آفتابی انسان را درمیان دریایی بیکران رها می سازد . تپه های ماسه ای را به صورت معلق در می آورد. سکوت محض کویر را فقط در کویر می توان دید‘ محیط طبیعی علی الظاهر عاری از حیات است ‘ نه گیاه نه جانور ونه حشره... این همه جذابیت و زیبایی در دشت کویر موهبتی است که باید آنرا سپاس داشت و از آن به نحوی مطلوب متمتع گردید.
