دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران

دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران

دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران 1375 شماره 139 و 140

مقالات

۱.

وجوه مشترک تعلیم و تربیت در آثار أوحدی مراغه ای و سعدی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 332 تعداد دانلود : 598
در این مقاله شرح حال شیخ رکن الدین یا أوحدالدین مراغی را که در حدود سال670 هجری در مراغه متولد شده و در 738 ه.ق /1377 م در همان شهر درگذشته است می خوانیم و از آثار او ((جام جم)) و دیوان اشعار و مثنوی ده نامه یا((منطق العشاق)) است‘و مثنوی((جام جم)) او یکی از شاهکارهای ارجمند ادب فارسی در اخلاقیات و علوم اجتماعی و عرفان است . و دیدگاه تعلیم و تربیت أوحدی و وجوه مشترک تعلیم و تربیت در آثار سعدی و اوحدی مقایسه شده است. اوحدی‘دادگری را از شرایط مهم شاهی و فرمانروایی و حکومت بی عدالت را ناپایدار میداند و آه دل مظلومان را بر حکمران عادل بی اثر می پندارد و شاه عادل را که با علم دادگری کند سایه پروردگار دانسته که رعیت در پناه او باید آرامش وقرار داشته باشند . اما سعدی در ((بوستان))در((عدل و تدبیر ورای))مطلب را از زبان انوشیروان به هرمز به گونه غیر مستقیم نقل میکند و عدالت را از رعایت حال درویش شروع و پس از آن به نیازمندان و غریبان و رعیت ودیگر طبقات اجتماعی می پردازد. مراغه ای در تکبر و سبک سری شنونده را به نرم رفتاری و دور بودن از صفات لاابالی گری فرامیخواند و میگوید تو چه میدانی که چقدر زندگی خواهی کرد. پس چرا گوش به سخنان ناخلف میدهی؟ و میگوید: ((کمتر شنیده ام که مرد فروتن و نرم رفتار از خوی خویش خسته شود. به نظر مراغه ای زن مستور ((شمع خانه)) و ((زن گستاخ)) آفت زمانه است ‘زن پارسا مرد را سرافراز و زن ناپارسا ‘ مرد را بر زمین می اندازد . اما سعدی ویژگیهای زن خوب و همدم و یار یکدل بودن وی با مرد خویش را نیکوتر بیان میکند.
۲.

اشتقاق فعل و تصریف آن در فارسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 71 تعداد دانلود : 329
فعل فارسی به عنوان نوعی از انواع کلمه پدیده ای صرفی است و ناگزیر میتواند ساخت درونی داشته باشد‘اعم از ساخت اشتقاقی و ساخت تصریفی. ساخت اشتقاقی فعل در فارسی بسیار محدود است و درآن تنها پنج الگوی ساختاری یافت میشود: الگوهای ساختاری ساده‘پیشوندی‘مرکب‘گروهواژی وناگذر.از این پنج الگو‘دوتای اول که سرشت صرفی دارند نازا هستند و سه تای دوم که سرشت نحوی دارند زایا مانده اند. این است که اشتقاق فعل در فارسی عمدتاً سرشتی نحوی پیدا کرده است و این به بروز انواع دشواری ها در زمینه فعل فارسی انجامیده است. ساخت تصریفی فعل در فارسی‘بسیار پیچیده است و از الگوهای ساختاری وصفی(یک صیغه)‘جهتی(دوصیغه معلوم ومجهول)‘مصدری(یک صیغه)‘زمانی(سه صیغه گذشته‘حال و آینده)‘وجهی (سه صیغه اخباری‘التزامی و امری)جنبه ای (چهارصیغه ساده یا استمراری‘ناقص یا کامل)شخصی وشماری(شش صیغه مرکب از سه شخص و هریک مفرد یا جمع) صورت بسته است . ازآنجا که این الگوهای ساختاری اساساً با هم عمل میکنند‘ ناگزیر تفکیک آنها از یکدیگر دشوار است؛ خاصه از آن رو که همگی نمود صوری ندارند. این است که توصیف فعل عملاً دشوار از کار درآمده است . رفع این دشواری از طریق توصیف پایگانی آنها میسر است . در چنان توصیفی میتوان به سه لایه اشتقاقی(ریشه‘ستاک و لزوم تعدی)و هفت لایه تصریفی به قرار بالا قائل شد و ساخت فعل را لایه به لایه از اشتقاق تا تصریف دنبال کرد. چنین طرحی بی گمان موجب ساده شدن توصیف فعل واژگانی در فارسی می شود.
۳.

سید قطب نویسنده معاصر مصر

نویسنده:
حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 753 تعداد دانلود : 988
سید قطب به سال 1906 در یکی از روستاهای کشور مصر‘ در یک خانواده مذهبی به دنیا آمد. پس از گذراندن تحصیلات ابتدایی و متوسطه وارد دانشگاه شد و در رشته زبان عربی به اخذ درجه لیسانس نائل آمد و به کار معلمی مشغول گشت و در ضمن به نویسندگی و کارهای علمی روی آورد. او در سفری که به آمریکا رفت در نوشته هایش از دنیای غرب و سیاست خصمانه آنها انتقاد کرد. تا اینکه مجبور شد از کارهای آموزشی کناره بگیرد و به جماعت اخوان المسلمین پیوست او بخاطر تحقق آرمان اسلامی والهی خود در1954 بازداشت و به زندان محکوم شد. پس از آزادی از زندان مجدداً به جرم فعالیتهای اسلامی دستگیر و از سوی دادگاههای مصر به اعدام محکوم گردید. و برکامة همه اعتراضات در 1966 حکم دادگاه در مورد او اجرا شد. آثار و نوشته های سید قطب به دو دسته ادبی شامل: نقد و تحلیل‘قصه‘تعلیم و تربیت بالغ بر12 کتاب و آثار دینی و اجتماعی:بالغ بر24 کتاب است . ازمهمترین آثار او: تفسیر فی ضلال القرآن در7جلد‘اسلام و صلح جهانی‘ویژگیهای اندیشه اسلامی‘آینده در قلمرو اسلام‘عدالت اجتماعی در اسلام‘نقد ادبی دینی را میتوان نام برد که هرکدام چندین بار چاپ و منتشر شده است.
۴.

جهانگردی و سفرنامه نویسی در اسلام و ایران

نویسنده:
حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 594 تعداد دانلود : 501
از کهن ترین روزگاران‘شناسایی تمام نقاط جهان‘مورد توجه دانشمندان بوده‘ به طوری که بخش مهمی از عمر خود را مصروف این مهم داشته اند و چه بسا عدم امکانات آن روز باعث شده است که جهانگردان جان خود را برسر این کار از دست بدهند. گروهی برآنند که نخستین پیشگامان نهضت اکتشاف جغرافیایی رومیان بوده اند که از میان آنها نامدارانی چون بلیناس یونانی الاصل رومی وطن و بطلیموس یونانی‘منجم وعالم جغرافیا برخاسته اند. پس از ظهوراسلام به لحاظ تشویقی که دین مبین اسلام در این باره دارد‘دانشمندان بزرگی چون ابومعشربلخی صاحب کتاب ((المدخل فی علم النجوم)) اصطخری نویسنده کتاب (( مسالک و الممالک)) ‘المقدسی سیاح و جغرافی نویس‘ومؤلف کتاب ((احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم)) شریف ادریسی صاحب کتاب((نزهت المشتاق)) به این موضوع مهم همت گماشتند. ابوریحان بیرونی‘صاحب کتاب مشهور((تحقیق ماللهند)) ناصر خسرو قبادیانی‘نویسنده کتاب((سفرنامه))‘ابن بطوطه‘صاحب((رحلةتحفه النظار و غرایب الامصار)) به سبب اهمیتی که موضوع جهانگردی و سفرنامه نویسی دارد در این راه کمر همت بربسته اند که حاصل این سفرها آثار گرانبهایی است که مورد توجه و مراجعه پژوهشگران است . در دوره قاجاریه ‘ سفرنامه هایی از قبیل:(( تحفه العالم)) نوشته میرعبدالطیف شوشتری‘((سفرنامه مکه)) اثر سیف الدوله سلطان محمد نوه فتحعلی شاه‘(( مناسک حج)) اثر میرزا محمد حسین فراهانی و... به رشته تحریر درآمده است . رواج سفرنامه نویسی سبب آمد که ناصرالدین شاه قاجار در طول حدود 50 سال سلطنت خود‘ شرح سفرهای خود را به عنوان ((سفرنامة عراق عجم)) گردآورد این سفرنامه‘شرح مسافرت 97 روزه اوست که با اسب و کالسکه انجام گرفته است.
۵.

طالب آملی و صور خیال در دیوان او

نویسنده:
حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 28 تعداد دانلود : 849
سید محمد طالب آملی در حدود سال987 ه . ق درآمل مازندران چشم به جهان گشوده و در حدود سال1036ه . ق در کشمیر وفات یافته است . طالب یکی از دردمندترین شاعران سبک هندی است که از ایران به سرزمین خیال انگیز شاعرپرور هند پناه برده است . او در ریاضیات ‘ نجوم حکمت و عرفان دستی قوی داشته یکی از تواناترین شاعران سبک هندی است . چه سخنوری چون صائب تبریزی عظمت مقام او را تصدیق کرده است. طالب با همه مضمون انگیزی و ذوق پردازی از مضامین بلند آیین حافظ الهام گرفته است . در اشعار طالب سرسپردگی او به یکی از مشایخ عرفای لاهور بنام ((غربتی لاهوری)) به چشم می خورد. یکی از ویژگیهای شعر طالب آوردن تشبیهات تازه و استعاره های لطیف است با عناصر فرهنگ اسلامی و تصاویر گوناگون زیبایی را که از این راه داده است . ودیگر نفوذ فرهنگ ایرانی و تصویرسازی های دل انگیز او و رنگ ویژه ای را که به هنرمندی به شعرش بخشیده است . اوصاف طبیعت در شعرش دقیق و زنده است او با رنگ آمیزی خاص در تصاویر قدما صبغة ویژه ای به کلام خود داده است.
۶.

نقش مسیحیت در سیاست ایران و بیزانس ((نسطوریت یا مسیحیان ایرانی))

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 958 تعداد دانلود : 542
دیانت حضرت مسیح(ع) در طول تاریخ علما را بخود مشغول داشته بطوریکه دارای فرقه های متعددی شده و تغییرات زیادی در این مذهب بوجود آمده است. انجیل کتاب آسمانی مسیحیان نیز توسط پیروان خاص آن حضرت (حواریون) جمع آوری و تدوین شده است. در قرون اولیه مسیحیت مسئله مورد توجه‘رابطه سیاسی دو قدرت بزرگ یعنی دولت ساسانی و روم شرقی (بیزانس)است. مسیحیان که همواره مورد شکنجه و آزار یهودیان بودند در سراسر روم شرقی پراکنده شده و تعداد کثیری از آنان نیز به دولت ساسانی پناهنده شدند. مسیحیان نسطوری بدو قسمت تقسیم شدند: 1. یوسفی ها که در موصل ساکن شده و با کلیسای روم شرقی همکاری داشتند. 2. شمعونی ها‘اهل وان و اوریکه. اختلاف بین این دو فرقه باعث گردید که شمعونی ها توسط شخصی بنام نسطوریوس اهل جرمانیکه(Grmanicie ) بسوی ایران سرازیر شوند‘و از اختلاف دو دولت ساسانی و روم شرقی استفاده کرده به تبلیغ و اشاعه مسیحیت بپردازند و با مجوزی که از پادشاهان ساسانی دریافت کردند نسبت به احداث کلیسا در برابر کلیسای بیزانس اقدام کنند. این مقاله تأثیرات کلیسای نسطوری را بر روابط سیاسی ایران و روم شرقی بررسی می کند.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۱۲۰