دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران

دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران

دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران 1381 دوره 4 و 5 (مقاله علمی وزارت علوم)

مقالات

۱.

آشنایى زدایى در غزلیات شمس(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: غزلیات شمس هنجارگر یزى آشنا یى زدا یى

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 427 تعداد دانلود : 760
آشنایى زدایى یکى از مفاهیم اساسى در نظریهء فرمالیست هاى روس است. در یک تعریف گسترده، آشنایى زدایى عبارت است از تمامى شگردها و فنونى که نویسنده یا شاعر از آنها بهره مى برد تاجهان متن را به چشم مخاطبان خود بیگانه بنمایاند. یکى از روش هاى مهم آشنایى زدایى، هنجارگریزى یا خروج اگاهانه از زبان معیار است. درغزلیات شمس انواع مختلفى از هنجارگریزى مورد استفاده قرار گرفته که عبارتند از: هنجارگریزى معنایى، هنجارگریزى واژگانى و هنجارگریزى زمانى.
۲.

نگاهى دوباره به دوازده بند محتشم(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: مرثیه عاشورا جمال الدین عبدالرزاق محتشم ترکیب بند

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 525 تعداد دانلود : 429
ترکیب بند روازد. بندى محتشم کاشانى در رثاى امام حسین (ع) از جمله معدور اشعارى است که مرتبه و شأنى والا یافته و سرایندهء خویش را بر مسند شهرت نشانده است. در این مقاله عوامل توفیق محتشم در سرودن دوازده بند و قبول عام آن، از جنبه هاى صورى و محتوایى مورد بررسى قرارگرفته است. جنبه صورى شامل: انتخاب قالب مناسب، اننخاب وزن مناسب، انتخاب ردیف فعلى و تناسب خانه ها و سطرها. جنبهء محتوایى شامل: گزارش واقعه کربلا، انسجام مطالب، لحن حماسى، هاله اى از تقدس گرداگرد دوازده بند و الگوى مناسب. و همچنین براى اولین بار تأثیر ترکیب بند جمال الدین عبدالرزاق اصفهانى (وفات 588 هـ. ق) بر دوازده بند محتشم کاشانى، مطرح گردیده است.
۳.

جلوه هایى از جادوى مجاورت در مثنوى(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: مصوت صامت آفر ینش معنى مو سیقى کلمات تناسب آوا یى

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 605 تعداد دانلود : 522
موضوع این مقاله دربارهء یکى از شیوه هاى بلاغى یا ساختارهایى است که در متون ادبى و هنرى به چشم مى خورد. در این شیوه، هماهنگى و توازن آوایى مرجود در میان کلمات، معنى تازه مى آفریند, بدین معنى که موسیقى ایجاد شده از رهگذر وحدت یا تضاد صامتها و مصوتهاى کلمات با مفهو م مورد نظر شاعر هماهنگى و مطابقت دارد. بنابراین در این ساختار هنرى، موسیقى کلمات موجب تقویت معنى مى گردد، معانى متضادو دور از هم را بهیکدیگر نزدیک ساخته وحدت مى بخشد، گاهى با ایجاد ابزار بلاغى تازه معناى نو مى آفریند. نکته مهم دیگرى که باید به آن توجه نمود، این است که قلمرو این ساختار وسیعتر از انواع جناس مى باشد چراکه تجنیس تنها جنبهء لفظى وصو رى دارد اما این شیوه بلاغى هنگامى خودنمایى مى کندکه موسیقى صو رى کلمات معناى نو بیافریند، در نتیجه اگر به جاى کلماتى که از چنین ویژگى برخوردارند، از معادلهایى استفاده شود که فاقد این قابلیت هستند، در این صورت هماهنگى، توازن، وحدت و تأثیرى که قبلأ در انتقال معنى وجود داشت کاملأ محو خواهد شد.
۴.

ابداع و خلق معانى در شعر کلیم همدانى(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: تشبیه تصاویر رایج تصاویر کاربرد پدیده هاى نو نگاه نو

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 403 تعداد دانلود : 319
کلیم همدانى یا کاشانى (ولادت حدود 990 وفات 1061) از شاعران برجسته سبک موسوم به اصفهانى یا هندى است، او در آفرینش تصاویر جدید و خلق معنى و مضمون تازه یکى از توانمندترین شاعران این سبک است. تصویرهایى که ساخته ذهن و ذوق این شاعر خلاق است فراهم آمده از موضوعاتى است که یا از قبل در ادبیات ایران سابقه دارد و شاعر در ترکیب خود نگرشى تازه بدو دارد و یا موضوع جدیدى است که در سبک این دوره رایج شده است برخى از این موضوعات کاربرد بیشترى در شعر او داشته و برخى کمترکه با ذکر نمونه ها نشان داده شده است.
۵.

نظرى به مفاهیم کنائى کبریت احمر(= گوگر د سرخ) وخاک سیاه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: چیزهاى کمیاب خاک سیاه سرخ گوگرد کبریت احمر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 123 تعداد دانلود : 513
گرگرد جوهرى است که آن راکبریت هم مى گویند و آن چهار نوع مى باشد: سفید و زرد و سرخ و سیاه. گوگرد سرخ (= کبریت احمر) بسیارکمیاب است. از این رو در شعر و ادب فارسى، گذشته از معنى اصلى آن، در مفهوم کنایى هر چیز نادر وکمیاب و با ارزش به کار مى رود: گر کیمیاى دولت جاویدت آرزوست بشناس قدر خویش که گوگرد احمرى (سعدى) خاک یکى از عناصر اربعه است و خاک سیاه داراى مفهوم کنایى: هر چیزى بى ارزش و به کارنیامدنى مى باشد: "اگر به نادرى آن کبریت احمر یافته شود در آن موضع از خاک تیره ناملتفت تر است " (مرصاد العباد)
۶.

شرح احوال و سبک اشعار شاپور تهرانى(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: سبک هندى مکتب وقوع سبک عراقى شاپور تهرانى

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 18 تعداد دانلود : 44
خواجه شرف الدین شاپور (ارجاسب) تهرانى رازى، تخلص به "فریبى، شاپور، شاهپور" ازگویندگان شیعى مذهب نیمه دوم قرن دهم ونیمهء اول قرن یازدهم است. او ازگویندگان اولیه سبک هندى است که غالب ویژگى هاى این سبک در شعر او به چشم مى خورد. درکنار سبک هندى، سبک خراسانى، عراقى و مکتب وقوع نیز بر شعر او تاثیر گذارده است. بنابراین سبک او تلفیقى از سبک هاى رایج زبان فارسى است و مرحلهء گذر شعر فارسى از سبک عراقى به سبک هندى را مى توان در شعر او و دیگر معاصر انش جستجو کرد.
۷.

ادب جهادى در جنگهاى ایران و روس(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: جهاد علما وطن ادبیات پایدارى شاعران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 443 تعداد دانلود : 481
ادبیات پایدارى که در جنگهاى ایران و روس (قرن سیزدهم) در زبان فارسى شکل گرفت، مهمترین عامل خروج شعر و نثر از دربار شاهان به میان مردم به شمار مى رود. از اینزمان ادب دربارى که با مدح و ستایشگرى شاهان و شاهزادگان گره خورده، با حوادث و وقایع ملموس زمانه، آشنا مى گردد. حضور علما و مراجع دینى با صدور فتاوى براى تشویق مردم به دفاع از سرزمین و وطن خویش، یکنواختى و سکون ادبیات دوره قاجار را به خیزش و حرکتى وا مى دارد که نتیجه آن آشنایى و پیوند با آرمانها و دردهاى عصر و روزگار جدید است. شاعران دربارى هم با الهامگیرى از جنگ و حال و هواى جدید جامعه به میدان تازه اى روى مى آورند که مى توان آنانرا شاعران زمان خویش و پیشروان ادبیات جهاد و پایدارى نامید. دو دوره جنگ هاى روس علیه ایران، گرچه منجر به جدایى قسمت بزرگى از خاک ایران گردید ولى سرلرحه دوره جدید ادبیاتى شد که مى توان آنرا ادبیات جهاد و پایدارى نامید.
۸.

انواع روایی سنتی در ادب فارسی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: حکایت حماسه قصه مقامه افسانه انواع روایی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 396 تعداد دانلود : 870
ادبیات داستانی ایران بسیار گسترده و پربار است ‘ می توان در آن گونه های مختلف روایت را دید وهر یک از آنها را نیز لذت بخش یافت. بخش بزرگی از این داستانها را داستانهای سنتی تشکیل می دهد که با وجود گستردگی وتنوع زیاد‘ هنوزبه طور جدی گامی برای طبقه بندی آنها برداشته نشده است. کارهای انجام شده در این باره که در این جستار به آنها هم اشاره کرده ایم هنوز در مراحل ابتدایی است. این مبحث طبقه بندی داستا نهای سنتی را به عنوان یک پیشنهاد با نگاه به کارهایی که تا کنون انجام گرفته‘ به بحث می گذارد.
۹.

تجلیات قدسى درخت(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: درخت صورت مثالى تجلیات قدسى درخت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 55 تعداد دانلود : 553
در این مقاله درخت به عنوان نماد انسان و آرزوهاى انسانى مورد تحقیق و بررسى قرارگرفته است. وگونه هاى مختلف قداست درخت با برخى از اساطیر و ادیان ملل، مانند اساطیر ایران، هند، یونان، ژاپن... و نیز برخى از ادیان مطابقت داده شده است و این موارد در بعضى از متون ادب فارسى هم چون شاهنامهء فردوسى، کلیات خمسا نظامى و منطق الطیر عطار مورد بررسى قرارگرفته و نمایانده شده است که درخت در میان سمبل هاى ادبى ما از جایگاه ویژه اى برخو ردار است.
۱۰.

بدر در محاق دربارهء مضامین شعر و شیوهء شاعرى بدر چاچى(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: ادبیات فارسى در هند مقلد خاقانى شعر مصنوع شعر قرن هشتم بدرچاچى

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 991 تعداد دانلود : 123
بدر چاچى از شاعران قرن هشتم هجرى قمرى و از مقلدان تواناى خاقانى است که تا کنون شعر او در ایران چندان مورد توجه قرار نگرفته است. در این مقالى پس از معرفى اجمالى بدرچاچى و بیان موقعیت او درنزدادیبان پارسى گوى هندمضامین شعر و شیوهء شاعرى وى مورد بحث قرار خواهدگرفت و در پایان نیز برخى از ویژگیهاى کمکاربرد شعر او ارائه خواهدشد.
۱۱.

بررسى پاره اى از خلقیات ناصر خسرو از رهگذر تأمل در بعضى از إبیات و استعارات دیوان(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: دین استعاره انسان ناصر خسرو خلقیات

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 602 تعداد دانلود : 655
در این مقاله که حاصل مطالعه دیوان ناصر خسرو از رهگذر تأمل در بعضى از خلقیات این شاعر است به بررسى سه امر پرداخته ایم. یکى ذکر پاره اى از ویژگیهاى شخصیتى و اخلاقى ناصر خسرو و دوم پاسخ به شبهاتى که در آنها ناصر خسرو را مردى صرفأ زاهد و شعر او را منحصرأ زاهدانه گفته اند و سوم آنکه از خلال بررسى تعدادى از استعارات دیوان او نشان داده ایم که ناصر خسرو به ملاحظهء شدت نفرت از جهل و غفلت عامهء مردم آنان را در قالب استعاره به صفاتى منفى و نفرت انگیز توصیف کرده است و در نهایت معلوم کرد ه ا یم که على رغم نظر بعضى از نویسندگان و ناقدان شعر ناصر خسرو، نه تنها او مردى قشرى و متعصب نیست بلکه در عالم اخلاق داراى فضایلى از قبیل: مهرورزى، انسان دوستى، مدارا وگذشت نسبت به همنوعان خویش و از دوستداران حقیقى علم و دانش و دشمن سر سخت جهل و غفلت و تعصبات کور و نفاق و ریا و مال اندوزى و دیگر رذایل مردم زمانه است.
۱۲.

تجلی طب در ادبیات کهن(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : 710 تعداد دانلود : 303
این مقاله، با تحقیق و تفخص در مثنوى معنوى، دیوان شمس، خمسهء نظامى، دیوان خاقانى-، بوستان سعدى و تمامى آثار منظوم عطار فراهم آمده است, بدین ترتیب که ابتدا، ابیاتى راکه به نحوى با طب ارتباط داشته استخراج کرده، سپس با مراجعه به کتب معتبر طب قدیم، اطلاعات مربوط به هر بیت را جمع آورى نمود ه ا یم. ذکر این نکته لازم است که در برخى ابیات، خواص طبى یک ماده و یاگیاهى دارویى موردنظر شاعر بوده است و در برخى دیگر، صحبت از نوعى بیمارى، عوامل و علائم آن و یا شیوهء درمان آن مرض به میان آمده است و در بعضى موارد نیز با مسائل متفرقه طب روبه رو هستیم. گفتنى ها در این نوشتار، تحت چهار عنوان کلى: " طب و درک مفاهیم شعر"، "طب و تصویرآفرینى "، "طب و تمثیل " و" طب و مضامین شعر" به بیان درآمده است. این مقاله، با تحقیق و تفخص در مثنوى معنوى، دیوان شمس، خمسهء نظامى، دیوان خاقانى-، بوستان سعدى و تمامى آثار منظوم عطار فراهم آمده است, بدین ترتیب که ابتدا، ابیاتى راکه به نحوى با طب ارتباط داشته استخراج کرده، سپس با مراجعه به کتب معتبر طب قدیم، اطلاعات مربوط به هر بیت را جمع آورى نمود ه ا یم. ذکر این نکته لازم است که در برخى ابیات، خواص طبى یک ماده و یاگیاهى دارویى موردنظر شاعر بوده است و در برخى دیگر، صحبت از نوعى بیمارى، عوامل و علائم آن و یا شیوهء درمان آن مرض به میان آمده است و در بعضى موارد نیز با مسائل متفرقه طب روبه رو هستیم. گفتنى ها در این نوشتار، تحت چهار عنوان کلى: " طب و درک مفاهیم شعر"، "طب و تصویرآفرینى "، "طب و تمثیل " و" طب و مضامین شعر" به بیان درآمده است. این مقاله، با تحقیق و تفخص در مثنوى معنوى، دیوان شمس، خمسهء نظامى، دیوان خاقانى-، بوستان سعدى و تمامى آثار منظوم عطار فراهم آمده است, بدین ترتیب که ابتدا، ابیاتى راکه به نحوى با طب ارتباط داشته استخراج کرده، سپس با مراجعه به کتب معتبر طب قدیم، اطلاعات مربوط به هر بیت را جمع آورى نمود ه ا یم. ذکر این نکته لازم است که در برخى ابیات، خواص طبى یک ماده و یاگیاهى دارویى موردنظر شاعر بوده است و در برخى دیگر، صحبت از نوعى بیمارى، عوامل و علائم آن و یا شیوهء درمان آن مرض به میان آمده است و در بعضى موارد نیز با مسائل متفرقه طب روبه رو هستیم. گفتنى ها در این نوشتار، تحت چهار عنوان کلى: " طب و درک مفاهیم شعر"، "طب و تصویرآفرینى "، "طب و تمثیل " و" طب و مضامین شعر" به بیان درآمده است.
۱۳.

کاربردشناسى دیرش واکه درگفتمان دینى فارسى(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: ادب دیرش واکه- کاربرد شناسی ادات تکریم افعال کلامى

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی زبان شناسی زبان شناسی نظری واج شناسی
  2. حوزه‌های تخصصی زبان شناسی زبان شناسی نظری کاربرد شناسی و تحلیل گفتمان
تعداد بازدید : 26 تعداد دانلود : 233
در برخى گونه هاى گفتمان دینى (شیعى) فارسى، دیرش اضافى واکه اى معانى کاربردشناختى چندى را مى رساند. چنین دیرشى بر واکه دوم در نام محمد، واکه دؤم در لقب امام (هنگامى که براى مرحوم امام خمینى به کار مى رود) و در واکه نخست در لقب قائم- یکى از القاب تکریم براى حضرت مهدکما (عج)- اعمال مى گردد. در این موارد دیرش دو مقصود را برآورده مى کند: یکى آن که ادب و احترام واعظ را نسبت به شخصیت هاى دینى نام برده مى رساند و دیگر آن که شنوندگان (اعم از مخاطبان و ناظران) را به اداى پاسخ هاى کلامى و یا غیر کلامى مناسب گوناگونى وا مى دارد که از اعتقاد مشترک سخنران و شنوندگان بر مى خیزد. از سوى دیگر این پدیده را مى توان یک فعلى کلامى جمعى و تلفیقى همراه با معناى متداعى مدارکوتاه نیز قلمداد کرد، بدین صورت که دیرش دادن به واکه از سوى واعظ، (فعل کلامى) بیانى و نیز اگاهانیدنى بوده براى مخاطبان از شأن (فعل کلامى) امرى برخوردار مى باشد،
۱۴.

لقب و لقب گذارى در ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: شبه بدل اسم نام فرعى نام اصلى نامگذارى لقب

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 69 تعداد دانلود : 931
لقب (پاژنام) اسمیست غیر از نام اصلى که حاوى مدح یا ذمى باشد, مثل حکیم الممالک. لقب گذارى درایران پیش از اسلام نیز رایج بود. به عقیدهء هندوشاه نخجوانى این روش نامگذارى در دوران آل بویه و سلجوقیان در میان عربها هم رواج یافت و بعدها در ایران جانشین کینه گذارى که شیوه اى عربى بود گردید. لقب گاهى عام است وهمانند عنوان و منصب به اشخاص گوناگون داده مى شو د. مانند ""امیرالشعراء"" و گاهى خاص است مثل ""ذوالریاستین "" که ""فضل بن سهل سرخسى "" بدان شهرت یافت. بیشتر لقبها از نظر ساختمانى، مرکب اضافى ""ال "" دار ""ذواللام "" هستند که در دستور فارسى، آنها را باید صفت مرکب وابستگى غیر فعلى اسنادى گرفت. اگر لقب پیش از اسم اصلى قرارگیرد، شاخص یا شبه بدل اسم است. لقب گاهى جانشین نام اصلى میگرددکه میتوان آن را ""نام فرعى "" نامید.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۱۲۰