قبسات

قبسات

قبسات 1386 شماره 45 (مقاله علمی وزارت علوم)

مقالات

۱.

تاملی در "مکتب در فرایند تکامل"(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: نظریة عصمت و هشام بن حکم علم غیب و ابن قبه ولایت تکوینی و تصوف هشام بن حکم و تجسیم سهوالنبی و الامام و عالمان قم شیعه و معتزله عصر ائمه و مخالفت با بحث‌های کلامی غلات مفوضه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 950 تعداد دانلود : 284
توجه به سیر تاریخی اندیشه‌های فکری ـ عقیدتی، بسیار ضرورت دارد. در این میان، کم توجهی یا بی‌توجهی به سیر تاریخی اندیشه‌های شیعی و نیز در دست‌رس نبودن برخی از مهم‌ترین آثار کلامی متکلمان مذهب تشیع در سده‌‌های دوم، اوایل قرن چهارم ـ از هشام بن حکم (179ق) تا ابوسهل نوبختی (311 ق) و ابن قبه رازی (پس از 319ق)، داوری در این باره را مشکل ساخته است. همچنین این عامل، سبب کج فهمی‌ها و برداشت‌ها و حتی انتساب‌های نادرست برخی آرا به شخصیت‌ها یا مکتب‌های فکری شده است. هر چند عنایت امامان شیعه? در ارائه نظریه و سپس تلاش محدثان و متکلمان ارجمند به ویژه در قرن سوم و چهارم در حراست، ضبط و گردآوری آن میراث گران‌سنگ، مبانی فکری ـ نظری تشیع به ویژه در بحث «امامت» را به نسل‌های بعدی رسانده است. با بررسی سندی، تحلیل محتوایی، تبیین شرایط و موقعیت تاریخی و جغرافیایی، می‌توان در اثبات عقاید حق شیعیان امامی و نیز نقد و رد باورهای انحرافی آن به داوری نشست.
۲.

امامت و مولفه های دموکراسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: امامت فردگرایی دموکراسی مؤلفه‌های ذاتی و زمینه‌ای اقتدار جمعی مشارکت مردمی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 896 تعداد دانلود : 697
امامت، رکن اساسی اندیشه سیاسی شیعه است و هر گونه‌نظریه پردازی درباره نظام سیاسی شیعه در دوران غیبت در نسبت با آن معنا می یابد. بر این اساس، در این مقاله، تلاش می شود با تحلیل مفهومی دموکراسی و توضیح مؤلفه‌های ذاتی و زمینه ای آن به نسبت سنجی امامت با مؤلفه‌های یاد شده پرداخته شود. از دیدگاه مقاله حاضر، امامت با مؤلفه‌های ذاتی دموکراسی سازگاری دارد، ولی مؤلفه‌های زمینه‌ای آن را بر نمی‌تابد. ازاین رو، در دو بخش جداگانه با توضیح مقصود خود ازمؤلفه‌های ذاتی و زمینه‌ای برمبنای تحلیل مفهومی دموکراسی، به نسبت سنجی یاد شده پرداخته می‌شود
۳.

امامت و سکولاریزم(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: امامت سکولاریسم نبوت جامعیت دین عقل گرایی علم گرایی متون مقدس

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 357 تعداد دانلود : 368
این نوشتار بر آن است تا رابطه امامت در دیدگاه تشیع را با سکولاریسم بررسی کند. نخست دلایل ضرورت نبوت و آموزه‌های انبیای الهی برای سعادت انسان بررسی می‌شود و سپس به اثبات می‌رسد که دین اسلام از چنان جامعیتی برخوردار است که برای همه نیازهای انسان و جنبه‌های وجودی او طرح و برنامه دارد. اسلام تنها به جنبه فردی خلاصه نمی‌شود؛ زیرا لازمه اجرای احکام دینی از جمله تحقق عدالت، تشکیل حکومت و تدبیر امور دنیوی مردم است. در ادامه، معنای لغوی و اصطلاحی امامت از دیدگاه تشیع بررسی شده است. امامت به معنای تداوم رسالت انبیای الهی است. در واقع، پس از پیامبر ، امامان معصوم عهده‌دار تبیین وحی و تدبیر امور دنیوی مردم هستند و در زمان غیبت حضرت ولی عصر (عج)، فقیهان جامع الشرایط که آگاه به قوانین اسلامی و عادل و کاردان و مدیر و مدبر هستند، نیابت عام آن حضرت را به عهده دارند. سپس، معنای سکولاریسم و زمینه‌های ظهور آن بررسی شده است. اساساً این گونه ایدئولوژی، یک پدیده غربی است که خاستگاه آن جامعه غربی و آیین مسیحیت است. در ادامه، مبانی سکولاریسم که عقل گرایی و علم گرایی است، بررسی و نقد شده است. درواقع علم گرایی، نوعی مادی گرایی و عقل گرایی نیز نوعی محدودیت بی‌دلیل برای گستره فعالیت عقل است. در پایان، این نکته به اثبات می‌رسد که آموزه امامت در شیعه، با سکولاریسم ناسازگار است.
۴.

امامت علی (ع) و توجیه های مخالفان(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: امامت شیعه اهل سنت صحابه نسخ امامت خلافت بلافصل و مع‌الفصل اصل نصب اصل ترتب و اولویت بیعت ولایت معنوی سکولار

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 169 تعداد دانلود : 678
این نوشتار به این پرسش پاسخ می‌گوید که چرا اهل سنت با وجود نصوص فراوان بر امامت حضرت علی، آن حضرت را از مقام امامت و خلافت حذف کردند؟ نویسنده با استقراء در آثار اهل سنت و نیز در آثار برخی معاصران، به ده توجیه دست یازیده و در ذیل آن‌ها به بررسی این توجیه‌ها پرداخته است
۵.

ماهیت امامت از دیدگاه علامه طباطبایی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: امامت ولایت ریاست زعامت ظاهر باطن

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 468 تعداد دانلود : 416
مسئله امامت درتاریخ اندیشه اسلامی و نیز رویکردهای مختلف به این موضوع پیشینه‌ای طولانی دارد. رویکرد علامه به این موضوع که به آیات قرآن، روایت‌ها و مبانی عقلی مستند است، بسیار مهم می‌نماید. بر اساس دیدگاه ایشان امامت عبارت است از ولایت برهدایت و رساندن مردم به سوی کمال و سعادت می‌باشد و ریاست و پیشوایی در امور دین و دنیا از شؤون آن است. در ادامه به بررسی مبانی و پیش فرض‌های رویکرد ایشان درباره این مسئله خواهیم پرداخت
۶.

عصمت امام از نگاه خرد(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: عقل امامت عصمت اطاعت شریعت اسلامی امام خرد خطا گناه امت اسلامی مکلفان اغراض امامت حفظ، تبیین

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 249 تعداد دانلود : 659
در نوشتار حاضر، دلایل عقلی لزوم عصمت امام تبیین و تحلیل شده است. چکیده این دلایل به قرار زیر است. اساسی ترین ملاک نیازمندی مؤمنان به امام، معصوم نبودن آنان است. هرگاه این ملاک در امام نیز نباشد، به امام دیگری نیاز خواهد بود و لازمه آن تسلسل محال است. شریعت اسلام، پس از پیامبر، باید برای مکلفان حفظ و تبیین شود. این آرمان، بدون عصمت امام به دست نخواهد آمد. در شریعت اسلامی، اطاعت از امام، همچون اطاعت از پیامبر ، بدون هیچ قید و شرطی واجب شده است. وجوب اطاعت از چنین فردی در گرو معصوم بودن او است. تحقق کامل هدف‌های امامت، در گرو آن است که امام مورد اطمینان کامل و همه جانبه مردم باشد. چنین اطمینانی، بدون عصمت به دست نخواهد آمد. از دیدگاه اسلام، امام جایگاه علمی و معنوی ویژه‌ای دارد که از افراد عادی بالاتر است. اگر معصوم نباشد، چه بسا مرتکب گناه شود و در نتیجه، مقام او از افراد عادی نیز فروتر شود.
۷.

نقش اهل بیت در حیات جاودانه قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: قرآن اهل بیت حیات جاودانه پیوند قرآن و اهل بیت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 13 تعداد دانلود : 749
اهل بیت، در قرآن کریم، روایت‌ها و عُرف جامعه اسلامی بر چه کسانی اطلاق می¬شود؟ و نقش آنان در حیات جاودانه قرآن چیست؟ پژوهش درباره این مسئله مجال بیشتری می‌خواهد، ولی این نوشتار می‌کوشد به طور فشرده و با استناد به منابع معتبر، به بررسی اجمالی آن بپردازد. بی‌تردید، این مسئله از آغاز پیدایی مباحث تفسیری و کلامی در جهان اسلام همواره مورد توجه اندیشمندان این حوزه¬ها بوده¬است، ولی اهمیت آن در اندیشه اسلامی به ویژه در عصر حاضر چنان است که امکان پژوهش‌های بسیار درباره آن وجود دارد. در این نوشتار، روشن می‌شود که اهل بیت تنها بر گروه اندکی از خاندان پیامبرگرامی اسلام اطلاق می¬گردد که بنا بر صراحت بیان آن حضرت، میان آنان و قرآن پیوندی همیشگی برقرار است. این پیوند ابدی، جایگاه ویژه‌ای را برای اهل بیت در کنار قرآن رقم زده است که اگر به دقت بررسی شود، ره آورد ارجمندی را در باره حیات جاودانه قرآن در پی خواهد داشت. نگارنده می‌کوشد تا با این رویکرد، به مطالعه پیوند قرآن و اهل بیت بپردازد.
۸.

امامت در اندیشه اهل نظر با مروری بر روایات(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: عصمت قطب امام پیامبر غیبت صاحب الزمان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 508 تعداد دانلود : 222
هرچند فرقه‌های اسلامی در اصل مسئله نبوّت، چندان اختلافی با یکدیگر ندارند، در موضوع امامت، اختلاف آن‌ها گسترده است. برخی به‌طور کلی امامت را انکار کرده‌اند، ولی بیشترشان نیز ضرورت آن را پذیرفته‌اند. اینان بر دو دسته‌اند: گروهی نصب امام را بر خدا واجب ندانسته‌اند از همین رو، ضرورتی نمی‌بینند که او معصوم و از هر جهت کامل باشد. شیعیان معتقدند امام باید معصوم و منصوب از طرف خدا باشد. در این نوشتار، با آرای فرهیختگانی همچون ابن سینا، سهروردی، صدرالمتالهین، ابن عربی، مولوی، سید حیدر آملی و امام فخر رازی آشنا می‌شویم. وی می‌گوید شیعة امامیّه، قطب عالم امکان را ـ [که] صوفیّه ضرورت وجود او را در هر عصری لازم شمرده‌اند ـ امام معصوم و صاحب الزمان و غایب و منشأ معجزه‌ها و خارق عادت‌ها می‌شمارند و حق با آن‌هاست. پایان بخش این نوشتار، مروری است بر روایت‌هایی که الهام بخش این فرهیختگان در اعتقادشان در مسئله امامت بوده است.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۱۰۲