دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران

بعد از دو مقالهء استعاده و نامهاى سورهء مبارکهء حمد، نیکو مینمایدکه مقاله را در نوبت سوم، به گزیده اى از ترجمه هاى زیبا از سورهء مبارکهء حمد والا و دلربا اختصاص دهم که در تاریخ ادب پارسى قرآنى نام بردارند. و در آغاز شمه اى از شرح حال و أثر این ترزبانان سخن سنج را آورم تا ارزش آن آثار ارزنده نیکوتر جلوه نماید و سپس به تطبیق تاریخى ترجمه ها پردازم تا إن شاءالله تعالی محققان سخن سنج و زبان شناس را به کار آید. از این رو از سلمان پارسى به سورآبادى و نسفى و میبدى و رازى و کاشفى وکاشانى و لاهیجى و سرانجام ترجمه اى تفسیرگونه به نثر و نظم از نگارنده پراخته آمد تا چه قبول افتد و چه در نظر آید.

حماسهء گیلگمش که اصل سومرى اما روایت بابلى دارد از ترجمهء زبانهاى اروپایى از لوحه هاى سنگى آن به زبان فارسى برگردانده شده است و در قالب چند ترجمهءکامل یا تلخیص به دست ما رسیده است. هر چند سیر اصلى داستان یک روایت دارد اما در بسیارى موارد مطالبى متفاوت در بعضى از روایات بیان شده است. در این تحقیق به تمام جزییات نمى پردازیم زیرا توضیحات برخى موارد تأثیرى عمده در فهم اصل داستان ندارد اما در مواردى دیگر بر تفسیر آن تأثیرى مستقیم مى گذارد. مثلأ وجود یک آیین مانندکشتى یا قربانى و نحوه آن کاملا بر باورهاى صاحبان آن اساطیر مبتنى است. در این مقاله سعى شده است تا ضمن بیان شواهد تعدد روایت و دلایل آنها، دربارهء صحت و سقم آنها داورى شود و ارزش کار در آن است که محققان حماسه گیلگمش را از داورى یک جانبه برحذر مى دارد. مبناى تحقیق کتاب (ANCIENT NEAR EASTERN TEXT’S BY JAMES B.PRINCHARD) متون شرق نزدیک باستان از جیمز. ب پیچارد) مى باشد، علاوه بر آن از چند ترجمهءکامل و ملخص استفاده شده است.

بهار و نوروز و آنچه بدان مربوط است از قبیل دگرگونى در طبیعت و آداب و رسوم ویژه آن، موضوع سخن شاعرانى فراوان قرارگرفته است. اما از چشم اندازه شاعران طنزپرداز به آن نگریستن لطفى دیگر دارد. در این مقال کوشش شده مهمترین نکته هایى که به لحاظ مایه هاى طنز مورد توجه شاعران واقع شده، دسته بندى و تقدیم گردد. گرچه موضوعات مورد عنایت بسیار زیاد است ولى به شانزده مورد اشاره مى گردد. دگرگونى هاى شگرفى که در طبیعت، موجودات زنده، پرندگان و انسان حاصل مى شود در رأس آن است و بقیه شامل: خانه تکانى و دشواریهاى آن، هزینه هاى گزاف براى نونوار شدن و درآمدهای ناچیز، اجناس نامرغوب و بنجل و اجحاف فروشندگان، و آنگاه ناشکیبى و تنک حوصلگى خانواده ها، چهارشنبه سورى، هفت سین، عیدى گرفتن و عیدى دادن، سورچرانى، میهماندارى و سیزده به در مى باشد. خالى از لطافت و کیفیتى نیست که مى شنوید شاعرى آغاز بهار را چنین توصیف مى کند: هر درختى چون جنون ما ز نوگل مى کند هرگلى هم خنده ها بر ریش بلبل مى کند

تذکر ه نویسى در ایران از دیرباز رایج و مورر توجه بوده است. زیرا ایرانیان پیوندى دیرینه با شعر، یعنى کلا م زیباى ظر یف همراه با وزن و آهنگ داشته اند از این روى از سدهء پنجم هجر ى که شر فارسى شکوفا و بالنده گشت همواره مر دم ایران سخن پختهءگویندگان را براى استفاده دیوان یا براى شادى دل خویش جمع نموده و همراه با نام گوینده وسراینده در دفتر وکتاب ثبت و ضبط نمود ه ا ند. گویند نخستین مجموعهء شعر وشرح حال شعراکه اصطلا حأ در ادب فارسى تذکر خوانده مى شود از ابوطاهر خاتونى موفق الدوله است. وى از رجال دربار سلا جقه، در نیمهء دوم قر ن پنجم و نیمهء اول قرن ششم هجرى بوده و کتاب او (مناقب الشعراء) نام داشته است. تذکره (صبح گلشن) اثر سید محترم على حسن خان پهوپال متخلص به (سلیم) نوشته شده به سال 1294 هبرى قمرى است. این تذکر ه شامل شعراى قدیم و همچنین معاصر نویسنده است. وى سبب تألیف این کتاب را چنین مذکور داشته است که: پس از آنکه پدرش سید محمد صدیق حسن خان تذکره (شمع انجمن) را تألیف کرد گروهى که نامشان در آن تذکر ه نیامده بود دلتنگ شده بودند. از این روى به تألیف (صبح گلشن). همت گماشت. این کتاب در سال 1295 هجر ى در پهلوپال هند به طبع سنگی و با قطع وزیرى وکاغذکاهى و خط نستعلیق چاپ و منتشر شده است. از این رو ما بر آن شدیم تا بخشهایى از این تذکر ه راکه موجود بود بازخوانى و بازنویسى کنیم و در دسترس خوانندگان علا قه مند قرار دهیم.

در این مقاله سعى شده است ظریف ترین و لطیف ترین مفاهیم اخلاقى در حکایات و تمثیلات عطار جستجو شود. لذا این مفاهیم و مصادیق اخلاقى از خلال چهار مثنوى تعلیمى معروف و مسلم وى، یعنى, اسرارنامه، الهى نامه، منطق الطیر، و مصیبت نامه استخراج و در سه حوزهء, وظیفهء انسان نسبت به خدا، وظیفهء انسان نسبت به خود و نزدیکان و وظیفهء انسان نسبت به جامعه مطرح گرد ید.

ناصرخسرو شاعرى بزرگ است که اشعار و آثارش در بیان کلام و فلسفه و عقاید دینى است، این شاعر بزرگ با عنصر خیال و وجوه بلاغت به اندیشه هاى دشوارکلامى و فلسفى، لباس نرم و لطیف سخن منظوم را پوشانیده است. مفاهیم عقلانى درکلام ناصر خسرو با هنرمندى او در بهره گیرى از تشبیه و استعاره و صور خیال به وجوه و تصاویر زیباى حسى و ملموس مبدل گردیده اند. شور و حیات و تازگى درکلام و سخن ناصرخسرو ویژگى دیگرى است که باعث ماندگارى سخن او در میان دیگر شاعران گردیده است، دربارهء این شاعر بزرگ مى توان گفت هنر و خیال را با عقل و فلسفه آنچنان آمیخته است که دشوارى و تکلف براى رسیدن به معنا و مفهوم کلام در سخنش وجود ندارد.

غرض از برانگیختن این بحث بررسى مضامین شعر فرخى است در حوزهء آهنگ و موسیقى و نیز بسامد بحور و اوزان عروضى در دیوان وى. اوزانى راکه شاعر بدانها دلبستگى داشته و در مطاوى دیوان براى مضامین گوناگون از آنها سود جسته است و نیز تحلیل پیوند مضامین با اوزان و موسیقى کلام وى و نشان دادن اوزان به کار رفته در سخن سهل ممتنع این شاعر توانا، سخنورى که در سال 429 هجرى قمرى به روزگارکهولت نارسیده از سراى فانى به دارباقى شتافته است.

در این پژوهش، اسطورهء حیات جاوید و مردن پیش از مرگ جسمانى، به عنوان یکى از آمال و آرزوهاى بشرى با استناد به اساطیر برخى از ملل و ادیانى که به این اندیشه اهتمام مى ورزند، مطرح شده است. در مقالهء حاضر، مرگ آیینى و نوزایى و رسیدن به حیات جاودان در متون ارزشمند ادب فارسى، شاهنامهء فردوسى، خمسهء نظامى و منطق الطیر عطار بررسى شده و شواهد مختلفى از این آثار با روشى تطبیقى و استناد به مدارک فوق الذکر به دست داده شده است. همچنین نمادهاى تصویرى مردن پیش از مرگ جسمانی مانند مرگ و حیات دوبارهء عناصرى چون خورشید، ماه، ققنوس و... مورد نظر قرارگرفته است.

تحولات علمى و دگرگونى هاى پر شتاب دنیاى علم، زبان هاى مختلف دنیا را به تعامل و داد و ستد واداشته است. البته این تعامل در حوزه دستورى و ساختمانى (زیر ساخت) بسیارکند و به سختى صورت مى پذیرد لیکن در حوزه لغوى و معنایى (رو ساخت) روان تر و به آسانى اتفاق مى افتد. زبان فارسى در جایگاهى است که باید از آن به یکى از زبان هاى پویا و زنده دنیا نام برد. زبانى که درگذشته ظرفیت بسیار بالایى از آن در تولید علم و دانش سراغ داریم و در دنیاى کنونى هم مهم ترین وظیفه او استفاده از حداکثر ظرفیت خود، براى انتقال و از آن مهم تر تولید علم است. به طورى که نخست لغات و عبارات و اصطلاحات ساخته شده هماهنگ با اصول ساختارى و دستورى زبان فارسى باشند و دوم با شاخص هاى زیبایى شناختى لغوى، آوایى و معنایى همخوان و متناسب باشند. این مقاله مى کوشد ساختمان دستورى لغات و اصطلاحات علمى و فنى معاصر را تعیین نماید.

در این مقاله، زیبایى شناسی دینی غزلیات حافظ مورد مطالعه و ارزیابى قرارگرفته است. سؤالات تحقیقی این مقاله در قالب جمله هاى اثباتى زیر قابل دسته بندى مى باشند: ا- زیبایى شناسی دینى حافظ از "نوع " نگاه او به جهان نشأت مى گیرد. 2- زیبایى شناسى دینى حافظ مهمترین عامل سازگارى او با محیط است. 3- قرآن، حدیث و سیرهء معصومین از منابع سرشار در تبیین زیبایى شناسى دینى هستند. 4- مرکز ثقل زیبایى شناسی دینى حافظ، "عشق " است. 5- زیبایى شناسی دینی حافظ کمال گرا است. 6- عشق در عین وحدت، آثار، مراتب و جلوات متکثر دارد. 7- ایمان و انتظار, ارکان سازگارى حافظ را تشکیل مى دهند. و... در این مقاله براى اثبالت هریک از فرضیه هاى مربوط به مرضوع، حسب مورد از آیات و روایات و مستندات شعرى، به صورت شواهد امثال، استفاده شده است. تحقیق در این مقاله از نوع تحقیق متن محرر است, و عوامل دخیل خارج از متن، یعنى تاریخ، علوم متداول زمان حافظ و... عوامل فرعى، ارزیابى شده اند. به عبارت دیگر به جاى آنکه از تاریخ به حافظ نگاه کنیم از حافظ به تاریخ نگاه کردیم. زیرا, زبان تاریخ, زبان مستقیم است و شعر، زبانی غیر مستقیم. زبانی مستقیم، ابزار گرد آورى اطلاعات است و زبان شعر، ابزار آفرینش اطلا عات. زبان غیر مستقیم، ظرفیت گسترده ترى براى بیان حقایق دارد.

تاریخچه مطالعات مربوط به خطاهاى گفتار حکایت از رویکردهاى گوناگون به این پدیده دارد. برخى پژوهشگران با هدف آزمردن نظریه هاى شناختى به بررسى جنبه ها یى خاص از این پدیده از دریچه روان شناسى زبان پرداخته اند. عد ه ا ى دیگر تلأش کرد ه ا ند تا با دید زبان شناختى به خطاى گفتار انو اعى از طبقه بندى را براى آن به دست دهند. اصطلاح هاى گوناگونى در این حوزه رواج دارد. بررسى و مقایسه تعاریفى که از این اصطلاح ها به دست داده شده نشانگر میزان زیادى از هم پوشی بین تعاریف است، به گونه اى که به نظر مى رسد حدود هر یک به روشنى تبیین نشده است. براى بررسى خطاهاى گفتار در زبان فارسى، پژوهشى با استفاده از داده هاى میدانى انجام شد. تعداد 1064 مورد خطاى گفتارى در محو ر زبانى شامل مقوله هاى واجى، ساختواژى و نحوى، و محور فرازبانى شامل رابطه هاى جایگزینى، جابه جایى، افزایش، حذف و تلفیق طبقه بندى شدند. هم چنین براى بررسى رابطه متغیرهاى جنسیت و میزان تحصیلات با اجزاى طبقه بندى و فراوانى خطاها در هر یک از اجزاء، خطاها بر اساس متغیرها تفکیک و در جداول ثبت شدند و 6 نو بت آزمون مجذور خى انجام شد. نتایج آزمون ها نشان داد که بین دو متغیر پژوهش و اجزاى طبقه بندى رابطه وجود ندارد. از سرى دیگر مشخص شدکه متغیر جنسیت با فراوانى خطاها دراجزاى طبقه بندى زبانى و فرازبانى رابطه دارد. هم چنین معلوم شد که بین متغیر میزان تحصیلات و فراوانى خطاها در محور فرازبانى رابطه وجود دارد. اما نتایج آزمون وجود رابطه بین این متغیر و فراوانى خطاها در محور زبانى را رد کرد.