اسلام و مطالعات اجتماعی

در این نوشتار به تحلیل و بررسی نظام فکری ابن رشد و تاثیر آن در پیشرفت جامعه ایرانی اسلامی خواهیم پرداخت. در ابتدا، مبانی اصلی تفکر ابن رشد توضیح داده خواهد شد و سپس عناصر اصلی نظام فکری وی ذکر می شود. با وجود اینکه عقلانیت در اندیشه وی از جایگاه بالایی برخوردار است، این عقلانیت در تعارض با دین و آموزه های وحیانی قرار ندارد. از نظر او، دین و عقل همسو با یکدیگر هستند؛ چراکه عقل نیز مقوله ای قدسی است که ریشه در آسمان ها دارد. پس از آن، به بررسی حدود و ثغورمقوله پیشرفت پرداخته و تفسیر مدرن و اسلامی اندیشه پیشرفت ارائه خواهد شد؛ در این بخش بیان می شود که مرزهای پیشرفت در جامعه ایرانی اسلامی بر اساس نگرش و جهان بینی این جامعه تعیین خواهد شد. در گام بعدی، برتری معیار پیشرفت جامعه ایرانی اسلامی را بر معیار پیشرفت مدرن ثابت خواهیم کرد و در نهایت نیز تاثیر نظام فکری ابن رشد در پیشرفت جامعه ایرانی اسلامی مورد تحلیل قرار خواهد گرفت.

نظام های رفاهی در جوامع پیشرفته، پس از پشت سر گذاشتن مراحل تکامل خود، اکنون در مرحله ای تازه به سر می برند که از آن به عنوان دوران پست مدرن نظام های رفاهی یاد می شود. این دوران، با داشتن مؤلفه های ویژه که برآمده از کاستی های نظام های مدرن رفاهی است، چشم انداز جدیدی از رفاه اجتماعی را در برابر دولت ها نمایان می کند. نظام رفاهیِ پست مدرن به تدوین اصولی می پردازد که تأمین کننده اصل تعهد به رهایی، اصل تفاوت و اصل همبستگی و نفی ذات گرایی، ساختارگرایی در سیاست گذاری اجتماعی باشد. از سوی دیگر در مکتب اسلام، شاهد وجود سنت حسنه وقف هستیم که از نظر نویسندگان این نوشتار، دارای ویژگی های منحصربه فردی است که علاوه بر تأمین پیامدها و اهداف مورد انتظار از اصول نظام های رفاهی پست مدرن، از کاستی ها و ابهامات این اصول نیز مبری است. از این رو، در این مقاله با استفاده از روش مقایسه ای تطبیقی به بررسی اصول سیاست اجتماعی پست مدرن که برخاسته از نفی و نقد اصول سیاست اجتماعی مدرن است، به تطبیق این اصول با ویژگی ها و ظرفیت های وقف پرداخته می شود و بر این اساس، اثبات می شود که وقف، می تواند یکی از بدیل های سیاست اجتماعی پست مدرن باشد و فراتر از تنگناها و ابهامات نظری و عملی نظام پست مدرن قرار گیرد.

سؤال از وقوع یا عدم وقوع عرفی شدن در ایرانِ پس از انقلاب اسلامی، از دغدغه های مهم پژوهشگران حوزه جامعه شناسی دین در سال های اخیر بوده و پاسخ های متفاوتی از سوی آنان دریافت کرده است. این مقاله که با هدف بازنگری ابعاد تجربی این پدیده از منظری نسبتاً متفاوت تدوین شده است و برگرفته از پژوهشی میان رشته ای در زمینه ساخت نظریه عرفی شدن با رویکردی اسلامی است؛ با تکیه بر مجموعه ای از شاخص های عرفی شدن که از طریق استقرا و تأمل در آیات و احادیث اسلامی گردآوری شده اند و با فراتحلیل برخی پژوهش های تجربی که در سال های اخیر با موضوع عرفی شدن یا تحولات دین داری در ایران به انجام رسیده اند، به بررسی مجدد مسئله عرفی شدن در ایران پرداخته است. نتایج این بررسی، از کاهش نسبی تأثیر دین بر زندگی فردی و اجتماعی مردم حکایت دارند، هرچند در حال حاضر، این امر فقط در حوزه های خاص مناسک مذهبی، امور جنسی، مراجعات دینی و فعالیت های اقتصادی از پشتوانه تجربی قابل اعتمادی برخوردار است.

تفاوت اندک دو نسل، در همه ج وامع و زم ان ها به طور طبیعی وج ود داشته است. از اختلاف دو نسل، با مفهوم گسست نسلی که عبارت از اختلاف در ارزش ها یا هنجارها و نگرش هاست ، یاد می شود. در زمینه «جامعه شناسی ن سلی در ایران» می توان از دو دیدگاه م عارض، با عناوین: دیدگاه «گسست ن سلی» و دیدگاه «وفاق ن سلی» نام برد. این نوشتار با بررسی مولفه های اساسی فرهنگ و هویت ایرانی، به دنبال بررسی این شکاف نسلی با استفاده از باورها، ارزش ها، نگرش ها، احساسات، هنجار ها و رفتارهای جامعه ایرانی بعد از انقلاب اسلامی، پیرو پیمایش «ارزش ها و نگرش های ایرانیان» که در سال 1382 به واکاوی مسئله پرداخته است. نتایج نشان می دهد در سطح باورها وارزش ها، پیوستگی و وفاق وجود دارد و تفاوت اندک در این زمینه طبیعی هر جامعه ای می باشد اما در زمینه برخی از هنجارها و رفتارها، دچار تفاوت های معنی دار بوده که می توان شکاف نسلی را در رفتار ها و نماد ها بر آن گذاشت.

محققان، خلاقیت را ایجاد اندیشه ها و ایده های نو می دانند که سودمندی اجتماعی دارند. با این حال، به نظر می رسد سرمایه اجتماعی به عنوان یک پدیده اجتماعی باعث بروز خلاقیت، ایده پروری، تسهیل رفتارهای نوآورانه و ریسک پذیری در جوامع (به طور عام) و سازمان ها (به طور خاص) می شود. بر این اساس، هدف نوشتار حاضر، بررسی نظری و تجربی تأثیر سرمایه اجتماعی بر بروز خلاقیت در دانشجویان مدیریت دانشگاه ایلام می باشد. روش تحقیق، توصیفی همبستگی و به لحاظ هدف ،کاربردی است. جامعه آماری پژوهش، کلیه دانشجویان رشته مدیریت این دانشگاه هستند و حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران برابر با 252 نفر است که به روش تصادفی انتخاب شده اند. برای آزمون فرضیه ها، از آزمون همبستگی پیرسون و رگرسیون بهره گرفته شد. یافته ها، نشان می دهد که اعتماد فردی و نهادی، تأثیر مثبتی بر خلاقیت دانشجویان دارد. به علاوه، مشارکت همیارانه، خیریه ای و مذهبی، میزان خلاقیت دانشجویان را بهبود می بخشید. با این وجود، تأثیر مشارکت رسمی و اعتماد عمومی بر بروز خلاقیت معنادار نبود.

به نظر می رسد با افزایش استفاده از فضای مجازی، ناهنجاری های جدیدی نیز شکل گرفته است. این مساله، می تواند ناشی از ناآگاهی افراد جامعه درباره استفاده صحیح از این فضا، کمبود فضای مناسب برای بروز احساسات به صورت صحیح، نبود احترام متقابل در جامعه، وجود هنجارهای دست وپاگیر در دنیای واقعی، بسته بودن جامعه حقیقی و آزادی عملکرد در دنیای مجازی دانست. به دنبال این آسیب ها، احساس ترس از قربانی شدن برای بسیاری از کاربران و به خصوص زنان، پیش می آید که تاثیر مستقیمی بر احساسات و زندگی آنان خواهد داشت. در این پژوهش تلاش شده تا به نمودهای قربانی شدن زنان از دیدگاه زنان کاربر فضای مجازی پرداخته و تأثیر آن بر کیفیت زندگی و اعتقادات اسلامی آنان بررسی شود. بر این اساس، محققان پس از مصاحبه با 63 زن کاربر فضای مجازی، به این نتیجه دست یافتند که قربانی شدن در فضای مجازی از دیدگاه زنان کاربر احساسات گوناگونی مانند: کاهش اعتماد بین افراد، کاهش شعاع ارتباطات، افزایش تنش در خانواده، کاهش اعتماد به نفس افراد، افزایش ترس های مبهم در افراد و در برخی از نمونه های مورد مطالعه، بدبینی به افراد و به ویژه دین داران، بی اعتنایی به دین، کاهش توجه و التزام به اعمال دینی را در پی دارد.