مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران

مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران

مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران دوره هشتم تابستان 1398 شماره 2 (پیاپی 30) (مقاله علمی وزارت علوم)

مقالات

۱.

جایگاه انواع سرمایه در پایداری نسلی نظام بهره برداری خانوادگی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: انواع سرمایه پایداری نسلی خانواده روستایی کارکنان خانوادگی بدون مزد نظام بهره برداری خانوادگی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 89 تعداد دانلود : 251
نتایج بیشتر پژوهش ها در ایران در حوزه نظام بهره برداری خانوادگی دلالت بر ناپایداری اقتصادی این واحدها دارد؛ از این رو در سال های اخیر، شناسایی زمینه های پایداری این واحدها به یکی از موضوعات مهمی تبدیل شده که پژوهشگران و برنامه ریزان به آن توجه داشته اند. با توجه به این موضوع و با وجود اینکه سوگیری های سیاستی و حمایتی دولتی، بیشتر به سوی واحدهای بهره برداری بزرگ مقیاس است، پرسش اصلی این است که چه عواملی زمینه ساز تاب آوری بهره برداری های خانوادگی در محدوده مورد مطالعه شده است؟ برای پاسخ به این پرسش از فضای مفهومی برگرفته از نظریه اجتماعی بوردیو استفاده شد تا تحلیل جامعه شناختی متفاوتی از سازوکارهای بازتولید و مانایی نظام بهره برداری خانوادگی ارائه شود. به منظور جمع آوری داده ها از تکنیک مصاحبه نیمه ساخت یافته با اعضای 14 خانواده بهره بردار (35 مصاحبه) و برای تحلیل داده ها از راهبرد تحلیل محتوای کیفی «شیوه به کارگیری قیاسی مقوله ها» و تکنیک کدگذاری فرضیه ای استفاده شد. در مرحله تحلیل داده ها، از نرم افزار تحلیل داده های کیفی مکس کیو دی ای 2018 و برای افزایش قابلیت اتکا از نوار ابزار «توافق کدگذاران» بهره برده شد. براساس تحلیل یافته ها، اعضای خانواده های بهره بردار از شکل های گوناگون سرمایه اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و نمادین برای بقای واحد بهره برداری استفاده می کنند که در این میان، نقش سرمایه نمادین چشمگیر است. چرخه تبدیل شکل های گوناگون سرمایه به همراه راهبردهای بازتولید و تبدیل مجدد، درنهایت منجر به تداوم (بقا، تحول) یا خاتمه فعالیت واحد بهره برداری می شود. نتایج پژوهش این فرض را تقویت می کند که باید هنگام پژوهش درمورد نظام بهره برداری کشاورزی خانوادگی، عنصر «خانواده» را در نظر بگیریم. درواقع این مقاله با مطالعه نحوه کمک کردن تمامی افراد دخیل در کسب وکار (اعضای خانواده بهره بردار) به حفظ کسب وکار کشاورزی خانوادگی، به جای تمرکز صرف بر نقش رئیس واحد بهره برداری (برحسب پژوهش هایی که تاکنون در این زمینه در ایران انجام شده) نشان می دهد در میدان کشاورزی خانوادگی، سطوح مختلفی از سرمایه افراد به شیوه هایی استفاده می شود که حفظ کننده نظام بهره برداری خانوادگی است و روابط بین اعضای خانواده نیز می تواند از سطوح مختلف سرمایه تأثیر بگیرد. با افزایش آگاهی درمورد کارکرد سرمایه های مختلف افراد، واحد بهره برداری خانوادگی می تواند از این سرمایه ها استفاده مؤثرتری داشته باشد، به ویژه اگر نحوه استفاده از سرمایه ها به نفع «تحول» کشاورزی خانوادگی باشد.
۲.

ژانر خلقیات: نگاهی تحلیلی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: ایرانی جهان سوم خلقیات سطح فرهنگ مفاد فرهنگ

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 591 تعداد دانلود : 865
از گذشته تاکنون، برخی خارجی ها و ایرانی ها بر پایه مشاهدات خود درمورد خلق وخو و منش ایرانی سخن گفته اند. این برآوردها که معمولاً بار منفی داشته، به تدریج به ماتریس تبیینی تبدیل شده است؛ به این صورت که گفته می شود بسیاری از کردارهای مشاهده شده در میان ایرانیان ناشی از خلقیات یا فرهنگ ایرانی است. درمورد میزان اعتبار گزاره های مشاهدتی از قبیل «ایرانی دارای فلان خصلت است»، و گزاره های تبیینی مانند اینکه «دلیل فلان وضعیت ایران فلان خصلت ایرانی است»، بحث هایی صورت گرفته است. به ویژه درباره دقیق نبودن برخی از این تعمیم ها و احتمالاً خسارت داشتن پذیرش عام آن ها اظهارنظرهایی صورت گرفته است. مقاله حاضر به نقد منطقی-تحلیلی این نوع گزاره ها می پردازد. براساس این پژوهش، دشواری این امر که چرا و به چه دلیل ایرانی این اوصاف را دارد، حاکی از این است که مشکل اصلی در اثبات شیوع این اوصاف در میان ایرانیان نیست، بلکه معضل اصلی اثبات نبود آن در میان غیرایرانی ها است. در فرضیه مقاله حاضر بیان می شود بیشتر مواردی که به خلقیات ایرانی مشهور است، در حدودی که صحت داشته باشد، به دلیل مفاد فرهنگ ایرانی نیست، بلکه منظور سطح فرهنگ ایران است. این سطح فرهنگ، چه در گذشته و چه حال و به رغم تحولات، اختصاصی به ایران نداشته است و در هر زمان بسیاری ملل دیگر با سطح فرهنگی معادل همراه بوده اند و همان عوارض رفتاری را داشته اند.
۳.

تجربه زیسته کودکان کار شهر تبریز از احساس تنهایی، مطالعه به روش پدیدارشناختی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: احساس تنهایی تجربه زیسته کودکان کار مطالعه پدیدارشناختی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 256 تعداد دانلود : 433
خانواده نظامی اجتماعی است که اختلال در هریک از اعضای آن می تواند کل نظام خانواده را مختل کند. درک صحیح از مشکلات خانواده های کودکان کار، نه تنها به این کودکان و خانواده آن ها، بلکه به جامعه نیز کمک فراوانی می کند. یکی از مؤلفه های تأثیرگذار بر کیفیت زندگی کودکان کار، احساس تنهایی است؛ بنابراین هدف این پژوهش، توصیف و تبیین واکاوی تجربه های کودکان کار از احساس تنهایی بود. پژوهش حاضر به روش کیفی و پدیدارشناسی و نمونه گیری هدفمند و به کمک مصاحبه ژرف نگر با پانزده نفر از کودکان کار انجام گرفت و مصاحبه ها ضبط و به روش استرابرت و کارپینتر تجزیه و تحلیل شد. از یافته های تجربه های کودکان کار از احساس تنهایی چهار مضمون اصلی «احساسات ادراک شده»، «انواع احساس تنهایی»، «پیامدهای احساس تنهایی» و «راه های غلبه بر احساس تنهایی» شناسایی شد. کودکان کار در معرض انواع احساس تنهایی ها و به ویژه تنهایی اگزیستانسیال قرار دارند. همچنین در زندگی خود احساس بی معنایی، ناامیدی و رهاشدگی دارند. بدین منظور می توان با سیاست هایی مانند بهبود تعامل اجتماعی، تدارک زمینه های تحصیل، آموزش مهارت های اجتماعی و معنویت درمانی بر این حس کودکان کار غلبه کرد.
۴.

بازنمایی حضور و نقش زنان در سینمای قبل و بعد از انقلاب اسلامی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: بازنمایی تحلیل محتوا جنسیت زنان سینما

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 587 تعداد دانلود : 826
 پژوهش حاضر به این پرسش پاسخ می دهد که جایگاه زنان سینماگر در سینمای قبل و بعد از انقلاب اسلامی (1347-1392) چه تغییراتی کرده است. براساس یافته های پژوهش با تکیه بر دیدگاه بازتاب و روش اسنادی و تحلیل محتوای کمی، در دوره ده ساله پیش از انقلاب، حضور زنان در عرصه سینما به غیر از جایگاه موسیقی و تا حدودی جایگاه بازیگری در سایر جایگاه ها از دوره های مختلف بعد از انقلاب کمتر بوده است. در دوره «دفاع مقدس» علی رغم کاهش تعداد فیلم های تولیدشده، زنان در برخی جایگاه های مهم مانند کارگردانی و تولید فیلم حضوری پررنگ داشتند، اما در دو بخش موسیقی و بازیگری، میزان مشارکت آن ها کاهش چشمگیری داشته است. ویژگی شاخص دوره «سازندگی» افزایش مشارکت زنان در اغلب جایگاه ها در مقایسه با قبل است. در دوره «اصلاحات» با وجود کاهش تعداد فیلم های تولیدشده، حضور زنان در تمام جایگاه ها به جز بازیگری از دوره پیش از خود با افزایش مشارکت مواجه بوده است. در دوره «عدالت محوری» مجموع حضور زنان در عرصه های گوناگون تولید فیلم در مقایسه با دوره قبل و در مقایسه با کل فیلم های تولیدشده، با کاهش مواجه بوده است. همچنین در این دوره، شاهد کاهش معنادار حضور زنان در سه عرصه موسیقی، بازیگری و صدا در مقایسه با دو دوره قبل هستیم، اما در دو عرصه نویسندگی و کارگردانی، حضور زنان از دوره قبل اندکی افزایش یافته است.
۵.

تحلیل فضایی الگوی ازدواج جمعیت معلول ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: ازدواج معلولان الگوی زناشویی تحلیل فضایی معلولان ایران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 13 تعداد دانلود : 344
از مهم ترین امور اجتماعی در طول حیات انسانی، اقدام به ازدواج است که اثری مستقیم بر تحولات جمعیتی سرزمین دارد. تحلیل فضایی الگوی ازدواج، نیازمند ارزیابی ها و پایش این پدیده است؛ بنابراین با توجه به نیاز ذاتی برای ازدواج، جمعیت معلول کشور نیز از حق ازدواج برخوردار است، اما امر مذکور مدل و سازمان فضایی خاصی خود را دارد که ناشناخته است. این مدل را در پژوهش حاضر می توان معادل تحلیل فضایی الگوی ازدواج جمعیت معلول ایران دانست. بدین سان شناخت الگوی فضایی مسئله مطرح شده، اثری مستقیم در برنامه ریزی های کشور خواهد داشت؛ از این رو هدف پژوهش حاضر، بررسی الگوی فضایی ازدواج معلولان در سطح کشور است. منابع اطلاعاتی پژوهش از نتایج آمارنامه های مرکز آمار ایران به دست آمد. همچنین به منظور تحلیل فضایی معیارهای ازدواج معلولان در سطح کشور از نرم افزار Arc GIS با استفاده از ابزار آماری خودهم بستگی فضایی، خوشه بندی زیاد و کم، لکه های داغ و فاصله گذاری معکوس فاصله استفاده شد. براساس نتایج تحلیل الگوی فضایی ازدواج جمعیت معلول ایران، مقدار پراکندگی معلولان در سطح کشور متغیر است و در مقایسه با ازدواج کل جامعه، نرم برخی از شهرستان ها برای ازدواج معلولان بالاتر و در برخی شهرستان ها مقدار آن کمتر است. میزان شاخص بی همسر به دلیل فوت در سطح یکسانی قرار دارد. از سوی دیگر، شاخص بی همسر به دلیل طلاق نشان دهده اختلاف است. این نظریه ها تمام ویژگی های الگوی ازدواج را توجیه نمی کنند، بلکه هر بخش ممکن است با شدت و ضعف هایی از عوامل اقتصادی یا اجتماعی تأثیر بپذیرد.
۶.

مطالعه کیفی زمینه های اجتماعی گرایش دختران به روابط پیش از ازدواج (مورد مطالعه: دانشجویان دختر خوابگاه شهر ارومیه)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: جنسیت خانواده رسانه روابط پیش از ازدواج نگرش

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 106 تعداد دانلود : 660
روابط پیش از ازدواج در میان جوانان، تأثیرات زیادی بر تغییر نگرش آن ها در ازدواج و تشکیل خانواده دارد که این امر می تواند تغییراتی را در نهاد خانواده ایجاد کند؛ مانند افزایش سن ازدواج، بدبینی و بی اعتمادی به جنس مخالف، شکل گیری الگوهای جدید ارتباط با جنس مخالف و...؛ بنابراین هدف پژوهش کیفی حاضر بررسی زمینه های اجتماعی مؤثر بر گرایش به روابط صمیمی پیش از ازدواج با جنس مخالف در میان دختران است. به منظور گردآوری داده ها از تکنیک مصاحبه عمیق استفاده شد که به روش نمونه گیری هدفمند و گلوله برفی و با استفاده از معیار اشباع نظری درباره 17 دانشجوی خوابگاه های شهر ارومیه صورت گرفت. تجزیه و تحلیل داده ها نیز به کمک تحلیل تماتیک و کدگذاری انجام شد. یافته ها نشان می دهد میان اهداف و دلایلی که در ذهن دختران وجود دارد و نوع گرایش آن ها به این روابط، ارتباط معناداری وجود دارد؛ برای مثال برخی دختران، رابطه با جنس مخالف را در صورتی درست می دانند که با هدف ازدواج صورت بگیرد. برخی نیز برای کسب تجربه و شناخت پیش از ازدواج و برخی دیگر برای پاسخ به احساسات یا نیازهای مقطعی به این گونه روابط گرایش دارند. براساس یافته های پژوهش در بیشتر مشارکت کنندگان، نیاز عاطفی، نیاز جنسی و ترس از تجرد به عنوان مسائل فردی و تأثیر شبکه های اجتماعی و فشار هم سالان، کاهش نظارت خانواده، تغییر در نگرش ها و ارزش ها، از عوامل اجتماعی تأثیرگذار بر گرایش آن ها به رابطه با جنس مخالف است.
۷.

بررسی نقش سرمایه های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی در گرایش شهروندان به سبک زندگی نشاط محور(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: سبک زندگی نشاط محور سرمایه اجتماعی سرمایه فرهنگی سرمایه اقتصادی شهروندان شهر تهران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 395 تعداد دانلود : 209
سبک زندگی نشاط محور منبعی ارزشمند برای ارتقای شیوه زندگی افراد جامعه است. بدین ترتیب که این شیوه از زندگی پاسخ گوی بعد سلامت روانی، اجتماعی و سلامت جسمانی آنان است. هدف از پژوهش حاضر بررسی اکتشافی و اسنادی ابعاد مختلف سبک زندگی نشاط محور و ارائه تعریف جامعی از این مفهوم و عوامل مؤثر بر آن است. جامعه آماری پژوهش پیمایشی حاضر شهروندان تهران هستند. پرسشنامه پژوهش به شیوه نمونه گیری چندمرحله ای میان 750 نفر از شهروندان توزیع شد. به منظور تعیین معرف های مفهوم سبک زندگی نشاط محور پژوهش های پیشین، از مصاحبه با کارشناسان و پژوهشگران حوزه سبک زندگی و شهروندان ساکن شهر تهران استفاده شد. در پایان نیز به کمک تکنیک تحلیل عاملی و ضریب آلفای کرونباخ روایی محاسبه نتایج صورت گرفت. براساس نتایج پژوهش حاضر، شهروندانی که سبک زندگی نشاط محور را انتخاب کرده اند، اوقات فراغت فعالی دارند، عموماً به مصرف تظاهری گرایش نشان می دهند، در بعد مصرف فرهنگی از کتاب های طنز و موسیقی های شادتر بهره می گیرند، گرایش به ورزش های گروهی و هوازی دارند، به میزان متناسبی مواد پروتئینی مصرف می کنند، به آرایش ظاهری اهمیت می دهند، لباس های رنگ روشن استفاده می کنند و از بهداشت جسمی و روانی مناسب و احساس شادی و خوشحالی بالایی برخوردارند. براساس نتایج آزمون های آماری، نقش سرمایه اجتماعی، سرمایه فرهنگی و سرمایه اقتصادی در ایجاد و تقویت سبک زندگی نشاط محور تأیید شده است. نتایج مدل رگرسیونی نشان می دهد 47درصد از متغیر سبک زندگی نشاط محور به کمک متغیرهای سرمایه فرهنگی، سرمایه اجتماعی و متغیرهای زمینه ایتبیین می شود.
۸.

تبیین جامعه شناختی خشونت علیه زنان: مطالعه تجربی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: خشونت خشونت علیه زنان زنان یادگیری اجتماعی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 807 تعداد دانلود : 795
پژوهش حاضر به بررسی علل و عوامل مؤثر بر خشونت علیه زنان پرداخته و به روش پیمایشی اجرا شده است. جامعه آماری این پژوهش زنان متأهل شهرستان قائم شهر هستند. ابزار جمع آوری اطلاعات پرسشنامه است و اطلاعات از میان 320 نفر از زنان متأهل این شهرستان جمع آوری شد. پس از جمع آوری اطلاعات و ورود داده ها به نرم افزار SPSS ، داده ها به دو روش توصیفی و استنباطی تجزیه و تحلیل شدند. چارچوب نظری پژوهش ترکیبی از سه نظریه یادگیری اجتماعی، نظریه اقتدار و سلطه و نظریه تضاد است. براساس این چارچوب، 11 فرضیه در این پژوهش آزموده شده است. در تحلیل دومتغیره میان 10 متغیر (سن، محل سکونت، وضعیت شغلی زنان، وضعیت شغلی مردان، سطح تحصیلات زن و تحصیلات مرد، تجربه خشونت، خودرأیی مردان، باورهای منفی نسبت به زنان و تضاد علائق) و متغیر وابسته رابطه ای معنادار وجود دارد و تنها یک متغیر (وضعیت اقتصادی) با متغیر وابسته ارتباطی معنادار ندارد. در تحلیل چندمتغیره تنها سه متغیر وارد معادله رگرسیونی شد که به ترتیب اهمیت عبارت اند از:باورهای منفی به زنان، تضاد علایق میان زوجین و سن که این متغیرها با هم 46/0 درصد از تغییرات متغیر وابسته (خشونت علیه زنان) را تبیین می کنند.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۴۷