علوم سیاسی

علوم سیاسی

علوم سیاسی (باقرالعلوم) سال بیست و یکم پاییز 1397 شماره 83 (مقاله پژوهشی حوزه)

مقالات

۱.

همه پرسی تقنینی؛ تجلی مردم سالاری در عرصه ی قانون گذاری(مقاله پژوهشی حوزه)

کلید واژه ها: همه پرسی تقنینی قانون اساسی دموکراسی ایران انتخابات

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 444 تعداد دانلود : 986
همه پرسی یا رفراندوم تقنینی یکی از امکانات پیش بینی شده در قانون اساسی کشورمان است که جزئیات بهره مندی از آن کاملاً روشن نیست. هدف این پژوهش مطالعه ی تاثیرات کاربردی این فرایند، کیفیت استفاده از آن و روش های تضمین این مقوله با روش توصیفی- تحلیلی است. نتایج حاکی از آن هستند که همه پرسی نه به عنوان جایگزین دموکراسی نمایندگی، بلکه مکمّل آن است و به دلیل امکان سوءاستفاده از ظرفیت مشارکت مستقیم مردم در قانون گذاری، ضرورت دارد که معیارهای این ابزار به طور شفاف مورد توجه قرار گیرند. تشریفات برگزاری همه پرسی باید به روشنی مشخص شود؛ نوع همه پرسی، محتوای سوال یا موضوع همه پرسی، زمان برگزاری، حد نصاب تصویب و نتایج آن به وضوح اعلان گردد. تقاضای همه پرسی قانوناً در اختیار یک مقام یا نهاد قرار نگیرد، بلکه با مشارکت دو یا چند قوه باشد. همه پرسی نمی تواند ناقض آرمان ها و اهداف نظام باشد. نظارت بر همه پرسی باید توسط نهاد بی طرف و مستقل از قوای مقننه و مجریه باشد.همه پرسی یا رفراندوم تقنینی یکی از امکانات پیش بینی شده در قانون اساسی کشورمان است که جزئیات بهره مندی از آن کاملاً روشن نیست. هدف این پژوهش مطالعه ی تاثیرات کاربردی این فرایند، کیفیت استفاده از آن و روش های تضمین این مقوله با روش توصیفی- تحلیلی است. نتایج حاکی از آن هستند که همه پرسی نه به عنوان جایگزین دموکراسی نمایندگی، بلکه مکمّل آن است و به دلیل امکان سوءاستفاده از ظرفیت مشارکت مستقیم مردم در قانون گذاری، ضرورت دارد که معیارهای این ابزار به طور شفاف مورد توجه قرار گیرند. تشریفات برگزاری همه پرسی باید به روشنی مشخص شود؛ نوع همه پرسی، محتوای سوال یا موضوع همه پرسی، زمان برگزاری، حد نصاب تصویب و نتایج آن به وضوح اعلان گردد. تقاضای همه پرسی قانوناً در اختیار یک مقام یا نهاد قرار نگیرد، بلکه با مشارکت دو یا چند قوه باشد. همه پرسی نمی تواند ناقض آرمان ها و اهداف نظام باشد. نظارت بر همه پرسی باید توسط نهاد بی طرف و مستقل از قوای مقننه و مجریه باشد.
۲.

اندیشه ی سیاسی ابن طفیل(مقاله پژوهشی حوزه)

کلید واژه ها: فقه سیاسی فلسفه سیاسی رساله ی حی بن یقظان هرمنوتیک قصد ابن طفیل عصر موحدون

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 274 تعداد دانلود : 690
هدف پژوهش، بررسی اندیشه ی سیاسی ابن طفیل در منشور فلسفی رساله ی «حی بن یقظان» است. روش این پژوهش، توصیفی– تحلیلی است و با استفاده از روشِ «هرمنوتیک قصد» کوئنتین اسکینر، مراتب سیاست را از دیدگاه ابن طفیل مورد بررسی قرار داده است. "بررسی نقش فیلسوف در تدبیر زندگی سیاسی"، "مقایسه ی مقام فقیه و فیلسوف" و نیز "ارتباط سنجی میان فقه و فلسفه" مهم ترین مسائل مورد بحث بوده اند. نتایج حاکی از آن است که هدف ابن طفیل در رساله ی حی بن یقظان حل رابطه ی دین و فلسفه بوده و عمده ی توجه خود را بر بحث فقه، فلسفه و عرفان قرار داده است. اولین بعد سیاسی رساله ی ابن-طفیل به "نظام دانایی تمدن اسلامی" باز می گردد. علم فقه در تمدن اسلامی جایگاهی ممتاز داشته و اخراج فلسفه و فیلسوف از متن اجتماع، از پیامدهای سیاسی مهم حضور همه-جانبه ی فقه در زندگی انسان مسلمان بوده است. از دیدگاه حی بن یقظان، باهم بودگی فقه و فلسفه امکان پذیر نیست. ابن طفیل، در راستای مبانی فکری دولت موحدون، با تدوین رساله ی حی بن یقضان، به فیلسوفان هشدار می دهد که دست از تعرض به عقاید مردم بردارند و شریعت را محترم بدارند.
۳.

آسیب شناسی عرصه های تزاحم در مسائل فقه سیاسی(مقاله پژوهشی حوزه)

کلید واژه ها: فقه سیاسی فقه حکومتی تزاحم مصلحت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 608 تعداد دانلود : 686
هدف اصلی پژوهش حاضر، تبیین رویکرد ها در شناسایی و علاج تزاحم مسائل فقه سیاسی است. در این پژوهش با شیوه ی توصیفی- تحلیلی مصادیقی از مسائل فقه سیاسی، مانند: بیع سلاح به دشمنان دین، حفظ کتب ضاله و ولایت پذیری سلطان جائر مورد بررسی قرار گرفته اند. نتایج حاکی از آن است که می توان ضوابطی را در رویکرد عملی فقها پیدا کرد که از جمله ی آن ها بهره گیری از حکم عقل و مقاصد شریعت برای وصول به معیار اهم در عرصه های تزاحم و توجه به ویژگی های حکم در شناخت تزاحم است. شناسایی عرصه های تزاحم در گرو: "تحلیل مصلحت محور مسائل سیاسی"، "تحلیل ادله ی مسائل فقه سیاسی در پرتوی مقاصد شریعت"، "تفکیک عناوین ثانوی از احکام اولی" و "لزوم عمومیت ادله ی حکم در وقوع تزاحم" است. مصادیق تحلیل مقاصدمحورانه ی نصوص در جهت شناسایی معیار اهم از مهم، و بهره گیری از حکم عقل در جهت تحقق به معیار اهم نیز به عنوان رویکرد عملی فقها در برخورد با ضوابط علاج تزاحم در این پژوهش مورد توجه واقع شده است.
۴.

نصیحت در فقه سیاسی شیعه(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:

کلید واژه ها: نصیحت فقه سیاسی نصیحت استنصاحی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 206 تعداد دانلود : 284
هدف اصلی این پژوهش تبیین رابطه ی نصیحت و زندگی مطلوب فردی، اجتماعی و سیاسی از منظر فقه سیاسی شیعه است. در این راستا تاثیرات اساسی خیرخواهی و لزوم "نصیحت استنصاحی" در کلیه ی شؤونات زندگی، به ویژه زندگی سیاسی–اجتماعی را به شیوه ی توصیفی–تحلیلی بررسی کرده و به این نتیجه دست یافته ایم که با وجود اختلافات فقها، در مجموع نصیحت و خیرخواهی برای حاکمیت به لحاظ "آزادی اندیشه و بیان"، "حق مشارکت سیاسی"، "خطاپذیری حاکمان" و "جلوگیری از خودمحوی آنان" امر مطلوب و حسن محسوب می شود. لذا نصیحت در حاکمیت اسلامی یک امر پسندیده و شایان اهمیت و ضرورت بوده و یکی از نیازهای اساسی نظام اسلامی در دستیابی به حیات مسئولانه در جامعه ی اسلامی است.
۵.

گفتمان های خدا – خلیفگی و خدا- پادشاهی در نصیحه الملوک امام محمد غزالی(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:

کلید واژه ها: خلیفگی پادشاهی نصیحه الملوک غزالی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 798 تعداد دانلود : 619
هدف پژوهش حاضر، بررسی ویژگی ها و نظام ارزشی گفتمان حکومتی پادشاهی و خلیفگی در کتاب نصیحه الملوک امام محمد غزالی است. روش پژوهش توصیفی – تحلیلی بوده و نتایج حاکی از آن است که در گفتمان حکومتی پادشاهی، پادشاه فرّه را از ایزدان گرفته و موظف به اجرای عدالت و استیفای حقوق انسانی است؛ رعیت نیز تابع بی چون و چرای پادشاه اند. در گفتمان حکومتی خلیفگی نیز، خلیفه، سایه ی خدا روی زمین است و ماموریت اجرای احکام و حدود الهی و احسان به مردم را به عهده دارد؛ مردم نیز باید تابع محض خلفا و امرا باشند. در گفتمان پیشنهادی غزالی رابطه ی دو گفتمان، تعاملی است نه تقابلی؛ بدین معنا که ارزش ها و مفاهیم از اسلام و سیستم، و آداب و شیوه ی حکومت از گفتمان پادشاهی وام گرفته شده است. تئوریسین هایی مانند غزالی قدرت را از آسمان ها گرفته و به شاه یا خلیفه اعطا کرده اند؛ از سوی دیگر، با ایجاد باورِ برگزیده بودن این افراد، مردم را تابع محض خلیفه ساخته و از آن ها فرمان برهایی مطلق درست می کنند. در سراسر متن کتاب نصیحه الملوک نوع افعال برای پادشاهان پیشااسلامی، ماضی و مضارع اخباری با قطعیت زیاد است؛ اما فعل های مربوط به خلفا بیش تر التزامی است و اغلب از انشایی با دلالت امر غایب بهره می برد.  هدف پژوهش حاضر، بررسی ویژگی ها و نظام ارزشی گفتمان حکومتی پادشاهی و خلیفگی در کتاب نصیحه الملوک امام محمد غزالی است. روش پژوهش توصیفی - تحلیلی بوده و نتایج حاکی از آن است که در گفتمان حکومتی پادشاهی، پادشاه فرّه را از ایزدان گرفته و موظف به اجرای عدالت و استیفای حقوق انسانی است؛ رعیت نیز تابع بی چون و چرای پادشاه اند. در گفتمان حکومتی خلیفگی نیز، خلیفه، سایه ی خدا روی زمین است و ماموریت اجرای احکام و حدود الهی و احسان به مردم را به عهده دارد؛ مردم نیز باید تابع محض خلفا و امرا باشند. در گفتمان پیشنهادی غزالی رابطه ی دو گفتمان، تعاملی است نه تقابلی؛ بدین معنا که ارزش ها و مفاهیم از اسلام و سیستم، و آداب و شیوه ی حکومت از گفتمان پادشاهی وام گرفته شده است. تئوریسین هایی مانند غزالی قدرت را از آسمان ها گرفته و به شاه یا خلیفه اعطا کرده اند؛ از سوی دیگر، با ایجاد باورِ برگزیده بودن این افراد، مردم را تابع محض خلیفه ساخته و از آن ها فرمان برهایی مطلق درست می کنند. در سراسر متن کتاب نصیحه الملوک نوع افعال برای پادشاهان پیشااسلامی، ماضی و مضارع اخباری با قطعیت زیاد است؛ اما فعل های مربوط به خلفا بیش تر التزامی است و اغلب از انشایی با دلالت امر غایب بهره می برد.
۶.

محرومیت های سیاسی- اجتماعی؛ بستر جامعه شناختی افراط گرایی معاصر(مقاله پژوهشی حوزه)

کلید واژه ها: افراط گرایی محرومیت خشونت گرایی سلفیه ی جهادی جهان عرب فقر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 968 تعداد دانلود : 589
پژوهش حاضر به تحلیل محرومیت های سیاسی و اجتماعی کلانی می پردازد که به لحاظ عینی، بستر رشد اندیشه ی خشونت گرا در جهان عرب معاصر را فراهم آورده و موجب جذب بخشی از جامعه به سمت افراط گرایی شده است. بدین منظور برمبنای ظرفیت نظریه های محرومیت نسبی، بدین نتیجه دست یافته ایم که محرومیت از ارزش های معطوف به قدرت (وضعیت مشارکت سیاسی)، ارزش های بین الاشخاصی (وضعیت جامعه ی مدنی) و ارزش های مادی (وضعیت فقر، آموزش و حاشیه نشینی) منجر به ایجاد شکاف بین انتظارات ارزشی و توانایی های ارزشی بخشی از جامعه می شود و محیط مناسبی را برای جریان های افراط گرا می آفریند. وضعیت اجتماعی جهان عرب به لحاظ ارزش های مادی نشان گر فاصله ی معنادار میان وضع موجود و انتظارات ارزشی شهروندان است. تحلیل جریان های خشونت گرای معاصر در جهان عرب - مانند داعش و القاعده - صرفاً زمانی صائب است که علاوه بر تحلیل مؤلفه های فکری، به بسترهای اجتماعی-سیاسی این جریان-ها نیز توجه شود.
۷.

رویکرد گروه های جهادی نسبت به نص: مراجعه مستقیم به نص به مثابه روشی جهت درهم آمیختگی متن و عمل(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:

کلید واژه ها: نص جهادگرایان افراطی گری سلفیسم تکفیر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 644 تعداد دانلود : 789
هدف پژوهش حاضر بررسی نحوه ی رویکرد جهادگرایان متاخر به متن نص است. فرض این پژوهش مبتنی است بر این که منطق فهم و نحوه و روش مراجعه ی جهادگرایان متاخر به متن نص می تواند در فهم و شناخت منطق عمل و کنش ایشان موثر واقع گردد. تشریح سازوکار فهم منتهی به عمل عاجل نزد گروه های تکفیری-جهادی، وجه تمایز پژوهش پیش رو است. تحلیل تلقی جهادگرایان تکفیری از متن و توقع ایشان از آن را با بهره گیری از روش توصیفی–تحلیلی پیش برده ایم؛ نتایج حاصله نشان می دهند که گفتمان سلفیسم هدف غایی خود را عملی نمودن نص تعریف می کند. این گفتمان که نص را بی پیرایه ترین بخش دین می داند، می کوشد آن را از طریق سازوکارهای منطبق با خوانش خود از نص و سلف عملیاتی نماید. نص از دیدگاه آن ها به مثابه منبع ایدئولوژیک و توجیه گر کنش جهادی در راستای محقق ساختن رسالت خودخوانده، مورد مراجعه ی بی واسطه قرار می گیرد. این گفتمان، نص را در عین حال که به عنوان بن مایه ی ایدئولوژی و منبع مشروعیت و مرجع توجیه و تجویز می شناسد؛ به متن به مثابه دغدغه و هدف کنش جهادی نیز می نگرد. عدم پای بندی سلفیسم نوین به تفسیرهای تاریخی از متن نص منجر به شکل گیری فهمی منجمد و قالب بندی شده برمبنای ذات مندی کنش جهادی گردیده است.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۱۰۱