مطالعات میان رشته ای در علوم انسانی

تشبیه و استعاره، از صنایعِ مهم ادبی محسوب می شوند که در تبیین و رفع ابهام از مفاهیم مبهم و پیچیده نقشی مهمی دارد. گرچه استعاره ها بیشتر در زمره صنایع ادبی به حساب می آیند و ابعاد زیبایی شناختیِ آن ها شناخته شده تر است، اما در دوره مدرن توانسته اند راه خود را به دنیای علم نیز باز نمایند و نقشی تأثیرگذار در اکتشافاتِ برجسته علمی در دوران معاصر داشته باشند. با توجه به اهمیتِ مقوله «پیچیدگی» در مطالعاتِ میان رشته ای و نقشِ بسزایِ استعاره ها در تبیین و پرده برداشتن از پیچیدگیِ امور، می توان از استعاره ها در مواضع مختلفی در پژوهش میان رشته ای استفاده کرد. چهار کاربستِ اصلیِ استعاره ها در مطالعاتِ میان رشته ای عبارت اند از: 1) تبیین معنای عمومی و کلّی از میان رشتگی؛ 2) تعیین کیفیتِ تعاملِ رشته ها با یکدیگر؛ 3) تعیین نحوه برقراری دیالوگ و گفت وگو میانِ رشته های مختلف؛ و 4) کمک به استخراج مسائل میان رشته ای و برنامه تحقیقاتی. بر این اساس و در قالب این چهار کاربستِ اصلی به بیان و توضیح 6 استعاره رایج در میان رشته ای خواهیم پرداخت. این 6 استعاره عبارت اند از: مرزگذری، پُل سازی، بازسازی، مجمع الجزایر، دوزبانگی، و نگاشت.

هدف از این مقاله، بررسی انگیزه ها، میزان، و عوامل تأثیرگذار بر استفاده دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه تبریز از شبکه های اجتماعی علمی است. این مطالعه به روش توصیفی پیمایشی انجام شده است. ابزار گردآوری اطلاعات، پرسش نامه محقق ساخته بوده و داده ها با استفاده از آزمون های آماری توصیفی و استنباطی و آزمون خی2 مورد تجزیه وتحلیل قرارگرفته اند.یافته ها نشان داد که 67 درصد از دانشجویان با شبکه های اجتماعی علمی آشنایی داشته و از آن استفاده می کنند. اصلی ترین انگیزه های دانشجویان برای استفاده از این شبکه ها به ترتیب عبارت است از: اطلاع یافتن از تازه های علم و دانش، در تماس بودن با دیگر محققان و نیز دنبال کردن فعالیت دیگر پژوهشگران. همچنین نتایج نشان داد میان مقطع تحصیلی و سن دانشجویان با میزان استفاده از شبکه های اجتماعی علمی و انگیزه های استفاده از این شبکه ها ارتباط مستقیم و معنی داری وجود دارد. میان جنسیت و گروه های عمده آموزشی دانشجویان، و میزان استفاده از شبکه های اجتماعی علمی ارتباط مستقیم و معنی داری وجود دارد. طبق نتایج مقاله حاضر، وضعیت آشنایی دانشجویان با این شبکه ها مطلوب نیست و دانشجویان یا به طور کل از این شبکه ها استفاده نمی کنند و یا استفاده بسیار کمی از این ظرفیت های نوین علمی دارند.

طبقه بندی کلاسیک با منطق دو ارزشی بنیان غالب طرح های طبقه بندی موجود است، اما با تحولات اخیر و ظهور علوم میان رشته ای، تعیین درست جایگاه آن ها در طبقه بندی علم با چالش مواجه شده است. در این مقاله از روش های تحلیل اسنادی و تحلیل محتوا استفاده شد. در بخش تحلیل اسنادی، با استفاده از روش نمونه گیری هدفمند و با کمک فیش برگه، اسناد مربوط به موضوع بررسی شد. در بخش تحلیل محتوا، 125 طرح (شامل 75طرح طبقه بندی علم و 50 طرح رده بندی کتابخانه ای کتاب شناختی) شناسایی و اطلاعات مربوط به شاخه ها، زیرشاخه ها، واضعان و غیره این طرح ها در چک لیست های تهیه شده، ثبت شد. بنابراین، از روش سرشماری استفاده شد. نتایج به دست آمده حاکی از شناسایی 75 نظام طبقه بندی علم است که قدیمی ترین آن رده بندی ودایی (حدود 600 ق.م) است. در رابطه با نظام های رده بندی کتابخانه ای کتاب شناختی، 50 نظام رده بندی در چهار دسته بندی نظام های رده بندی عهد باستان، قرون وسطی، قرون جدید و قرون معاصر شناسایی شدند. بررسی شاخه های اصلی و زیرشاخه های نظام های «طبقه بندی علم» و همین طور «نظام های رده بندی کتابخانه ای کتابشناسی» نشان داد که مبنای «تقسیم بندی علوم» یا «تقسیم بندی منابع مکتوب» در این نظام ها، موضوع یا رشته بوده است و به طور مستقل به میان رشته ها توجه نشده است. بنابراین، ما با سرشاخه های موضوعی دوتایی، سه تایی، چهارتایی، پنج تایی و غیره هم در اکثر نظام های رده بندی کتابخانه ای کتاب شناختی و هم در نظام های طبقه بندی علوم مواجه هستیم که درواقع برگرفته از منطق کلاسیک است. همچنین، نتایج نشان داد که میان رشته ها فاقد جایگاه به طور مستقل در 125 نظام رده بندی هستند. درمجموع، منطق فازی به عنوان روش و منطق جایگزین در طبقه بندی های علوم و رده بندی های منابع کتابخانه ای پیشنهاد می شود.

مقاله حاضر درصدد تبیین این مسئله است که میدان آموزش در میدان قدرت از چه جایگاهی برخوردار است؟ چارچوب مفهومی مقاله براساس نظریات بوردیو تدوین گردید. به منظور گردآوری و تحلیل داده ها از روش تحلیل اسنادی و تحلیل موضوعی استفاده شده است. جامعه مورد مطالعه در روش اسنادی عبارت بود از اسناد فرادستی که با استفاده از نمونه گیری هدفمند، اسناد توسعه و بودجه به عنوان نمونه انتخاب شدند. در روش تحلیل موضوعی، با استفاده از نمونه گیری هدفمند و معیار اشباع نظری با 31نفر از معلمان مصاحبه شد؛ سپس داده های گردآوری شده با استفاده از نرم افزاز Maxqda و تکنیک های کدگذاری باز و محوری مورد تحلیل قرار گرفتند. نتایج نشان داد که به رغم وابستگی مالی میدان آموزش به میدان قدرت، به لحاظ اهداف میدانی تحت سیطره آن قرار دارد. البته به لحاظ مالی در سال های اخیر از سوی میدان قدرت تا حدی نیز مورد طرد و بی اعتنایی واقع شده است. این امر بدان معناست که میدان آموزش نزد میدان قدرت «وابسته کارکردی غیرقابل اعتنا» است. این امر موجب شده است که میدان آموزش از کارکرد تخصصی خود فاصله گرفته و با چالش های متعددی مواجه شود. به طورکلی، نتایج به دست آمده حاکی از آن است که میدان آموزش نزد این میدان قدرت از جایگاه والایی برخوردار نیست.

در چارچوب تاریخ و فلسفه علم، دوگانه های علوم سخت/نرم و نیز علوم رشته ای/میان رشته ای از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده است. در این مقاله، نگارنده می کوشد تفاوت ها و شباهت های احتمالی دوگانه های فوق الذکر را در خرده ژانر «عنوان مقاله» مطالعه کند. همان طور که می دانیم، عنوان هر مقاله پژوهشی، نخستین بخش از هر مقاله است که خواننده با آن مواجه می شود، بر اساس آن، ارتباط مقاله با موضوع تحقیق خود را می سنجد و درخصوص مطالعه کامل مقاله تصمیم می گیرد. به منظور انجام پژوهش، 6000 عنوان مقاله (3000 عنوان فارسی و 3000 عنوان انگلیسی) منتشرشده در نشریات علمی پژوهشی و آی.اس.آی مربوط به 12 رشته و میان رشته ای علوم سخت (علوم پایه و تجربی) و علوم انسانی به عنوان داده تحقیق مدنظر قرار گرفت و طول عنوان و نیز سه نشانه نقطه گذاری شامل دونقطه (:)، ویرگول (،) و نشانه پرسشی (؟) به عنوان متغیرهای تحقیق انتخاب شد. براساس یافته ها، در کل پیکره 72281 واژه به کاررفته و میانگین طول عنوان برای هر مقاله 12 واژه است. عنوان مقالات فارسی نسبت به عنوان مقالات انگلیسی طولانی تر است، اما میزان استفاده از نشانه های نقطه گذاری در عنوان های انگلیسی بیشتر است. بررسی داده ها با توجه به محور زمان نیز نشان می دهد که عنوان مقالات به مرور زمان افزایش یافته اند. در مجموع، یافته های مقاله حاکی از آن است که دیدگاه های محققان پیشین در تأکید بر ملاحظات کلان دوگانه های علوم سخت/نرم و همچنین علوم رشته ای/میان رشته ای، در زمینه خرده ژانرهایی مانند عنوان مقاله نیز قابل تأمل و پذیرفتنی است.

هدف از مقاله حاضر فهم این مسئله است که آیا تفاوتی بین تلقی استادان زبان عمومی و تخصصی از اطلاعات آموزشی و مهارت های تدریس شان در سیستم های آموزشی از راه دور و حضوری وجود دارد؟ 84 نفر از استادان تازه کار در دوره های درسی زبان عمومی و زبان تخصصی از یکی از دانشگاه های دارای سیستم آموزشی حضوری و 50 نفر دیگر از دانشگاهی با سیستم آموزشی از راه دور برای شرکت در نظرسنجی انتخاب شدند. پرسشنامه استفاده شده در این مقاله، برگرفته از مطالعه چای و همکارانش (2012) است که 37 سؤال دارد. هر سؤال سطح اطلاعات آموزشی و مهارت های تدریس استادان را بر اساس خودادراکی شان و بر اساس دو مقیاس لیکرت با 5 نمره می سنجد. به منظور مقایسه میانگین نمرات به دست آمده از تلقی استادان زبان عمومی و زبان تخصصی از سطح اطلاعات و مهارت شان در دو سیستم دانشگاهی، تکنیک آماری MANOVA اجرا شد. نتایج نشان داد که در هر دو سیستم آموزشی، در تلقی استادان زبان عمومی از سطح اطلاعات آموزشی و مهارت های تدریس شان تفاوت معنا داری وجود ندارد. اما، در دروس زبان تخصصی، تلقی استادان از سطح اطلاعات آموزشی خودشان در این دو سیستم بسیار متفاوت است. از نظر سطح مهارت های تدریس نیز، استادان زبان تخصصی در هر دو سیستم طرز تلقی متفاوتی دارند؛ به این ترتیب که، استادان زبان تخصصی در دانشگاه از راه دور سطح اطلاعات آموزشی و مهارت های تدریس خود را از استادان زبان تخصصی در دانشگاه حضوری بالاتر می دانند.

بین المللی شدن به عنوان موضوعی اصلی و پدیده ای گسترده در آموزش عالی تبدیل شده است. یکی از جنبه های سیاست گذاری در این حوزه  توجه به ابعاد فرهنگی بین المللی شدن آموزش عالی است که  شرایط را برای پذیرش این پدیده آماده و از برخورد تضادها جلوگیری می کند. با توجه به اهمیت مباحث فرهنگی و نقش بازتولیدی فرهنگ در آموزش عالی این مقاله به دنبال پاسخ به این پرسش است که از منظر فرهنگی برای بین المللی شدن آموزش عالی چه الزاماتی مورد نیازاست؟ برای پاسخ به این پرسش از  روش تحقیق آمیخته (کیفی و کمّی) استفاده شد. در مرحله کیفی با 13نفر از خبرگان و مدیران بین الملل دانشگاه مصاحبه نیمه ساختاریافته صورت گرفت و سپس داده های آن توسط روش تحلیل محتوای استقرایی، بررسی شد. در مرحله کمّی نیز پس از تحلیل داده های کیفی و مشخص شدن مؤلفه های اصلی،یک پرسش نامه محقق ساخته بین مدیران بین الملل، کارشناسان و خبرگان آموزش عالی توزیع شد و داده های آن با استفاده از تحلیل عاملی تأییدی موردتحلیل قرار گرفت. یافته ها نشان داد که برای ارتقاء بین المللی شدن آموزش عالی ایران باید به اتخاذ سیاست فرهنگی در سطوح حکمرانی، محیط بین الملل، محیط داخلی (فرهنگ ملی) و دانشگاه و مراکز آموزش عالی به صورت توأمان اقدام و در هر مورد می بایست سیاست های مناسبی اتخاذ کرد. پیشنهاد اصلی این مقاله در قالب یک الگوی جامع  و کل گرا مبتنی بر همه سطوح و محیط دور و نزدیک آموزش عالی ارائه شده است.