نقد، تحلیل و زیبایی شناسی متون (قند پارسی سابق)

نقد، تحلیل و زیبایی شناسی متون (قند پارسی سابق)

قند پارسی سال دوم تابستان 1398 شماره 3

مقالات

۱.

تأثیرپذیری اقبال لاهوری از مولوی در ترسیم چهره انسان کامل

کلید واژه ها: مولوی اقبال لاهوری تأثیرپذیری جامعه متعالی و انسان کامل

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 740 تعداد دانلود : 186
محمد اقبال لاهوری شاعر، فیلسوف، سیاست مدار و متفکّر مسلمان پاکستانی است که اشعار زیادی به زبان فارسی سروده و مورد استقبال بسیاری از مسلمانان واقع شده است. بین اشعار او و اشعار مولوی شباهت های فراوانی وجود دارد که این دو شاعر بزرگ را به هم نزدیک گردانیده است. سئوال اصلی پژوهش آن است که اقبال و مولوی چه هدفی را در شعر می جسته اند و چه عواملی سبب پیوند فکری و محتوایی آن دو شده است؟ دیگر آن که هر کدام از این دو چه تصویری از انسان کامل در اشعار خود ترسیم نموده اند؟ با مطالعه و بررسی اشعار این دو شاعر مشاهده می شود که در درجه نخست اقبال در ساختار و محتوای اشعار خود تحت تأثیر مولوی بوده به حدّی که در بسیاری از اشعارش از ملّای روم به صراحت یاد کرده است. عامل دیگر این پیوند، تشابه فلسفه فکری و اعتقادی این دو شاعر بزرگ است؛ اندیشه هر دوی آن ها از آبشخور دین و عرفان اسلامی سرچشمه گرفته و آن ها را مقبول عام و خاص ساخته است. اقبال همانند مولوی در پی ایجاد تحوّل در فرد برای رسیدن به تکامل فردی و اجتماعی و بنیان نهادن یک جامعه آرمانی و متعالی بوده و برای ساختن چنین جامعه ای تصویری از یک انسان کامل در اشعار خود ترسیم نموده است. در این پژوهش چگونگی ترسیم یک انسان کامل در شعر اقبال لاهوری و میزان تأثیرپذیری او از مولوی، بررسی و تبیین شده است.
۲.

بررسی هرمنوتیک چکامه ی ایوان مداین بحتری

کلید واژه ها: هرمنوتیک اثر هنری بحتری ایوان مداین نقد اجتماعی سیاسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 182 تعداد دانلود : 989
یک ژانر هنری، در وجود خود پیامی، به صورت نوشته و نانوشته، ارائه می دهد. معماری ظاهری کلام، پیامی سطحی، بر اساس ذائقه ی اخلاقی و ذهنی مخاطب به وجود می آورد و معنا کاوی سلول های پنهان اثر (نانوشته ها) است که در درک بهتر زیبایی و هندسه اثربخشی آفریده هنری، یاری گر خواهد بود. در این راستا هرمنوتیک، بر اساس شاکله ی؛ مؤلف؛ متن و مخاطب با دخالت فضای تاریخی، به بررسی یک نوشته ی ادبی می پردازد و گونه های زیبایی شناختی متن را مشخص می سازد. این مقاله برای تبیین افق زیبایی های چکامه ی ایوان مداین بحتری از هرمنوتیک کمک می گیرد و گونه های تفسیری آن را مشخص می سازد. با توجه به اینکه، مقوله ی هرمنوتیک بحثی نوین در حوزه زبانشناسی و ادب فارسی است پژوهش در آن و ورود هرمنوتیک به قصیده ی فوق الذکر مسبوق به سابقه نیست. بررسی اجمالی ذیل، شاید بتواند در ترسیم افق اندیشه ی پژوهندگان، نقشی اندک ایفاء بکند. مسلماً، راهنمایی افاضل ادب بیش از این راه ساز خواهد بود.
۳.

بررسی زمانمندی روایت در منظومة مهرة سرخ سیاوش کسرایی بر اساس نظریة ژرار ژنت

کلید واژه ها: منظومة مهرة سرخ سیاوش کسرایی روایت ژرار ژنت شعر معاصر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 994 تعداد دانلود : 330
منظومة مهرة سرخ یکی از بلندترین منظومه های روایی در ادبیات معاصر است که کسرایی با استفاده از شیوة روایی و اسطوره ای به بازآفرینی داستان رستم و سهراب می پردازد. از آنجایی که این منظومه خط سیر مستقیمی ندارد و همراه با تغییراتی نسبت به روایت فردوسی است، بهره گیری از نظریة ژنت در تفهیم این منظومه کمک شایانی به مخاطب می نماید. ژنت به سه نوع رابطة زمانی میانِ زمان داستان و زمان متن اشاره می کند که عبارت است از: 1. نظم و ترتیب 2. تداوم و دیرش 3. بسامد. نتایج نشان می دهد که کسرایی در عنصر نظم گرایش به زمان پریشی از نوع پس نگری دارد. این پس-نگری ها وسیله ای است برای او تا بتواند به روایت سرنوشت مختوم خویش بپردازد. در تداوم زمانی، توصیفات متعدد که شامل توصیف شخصیت ها و حالات آنها، فضا و مکان و زمان است، سبب شده است تا این منظومه دارای شتاب منفی باشد و زمان روایی با زمان داستان و متن –تقریباً- برابر باشد. بسامد بالای عنصر گفتگو سبب نزدیکی ساختارِ این منظومه به متنی دراماتیک شده است. این گفتگوها، علاوه بر امکانِ شخصیت پردازی، توانسته است بر بار تغزلی و غنایی منظومه بیفزاید. در موارد اندکی نیز با استفاده از عنصر حذف و تلخیص توانسته است از مطالب غیرضروری چشم بپوشد و مخاطب را به مطلب اصلی سوق بدهد. در مورد عنصر بسامد نیز می توان گفت که غیر از تکرار داستان تولد سهراب و مهره به بازو بستن او، از بسامد مکرر و بازگو خبری نیست و اغلب به صورت بسامد مفرد آمده است
۴.

شیوه های تصویر آفرینی مناظر طبیعت در منظومه ویس و رامین

کلید واژه ها: گرگانی ویس و رامین بلاغت تصویر مناظر طبیعت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 790 تعداد دانلود : 784
مساله اصلی در این مقاله بررسی شیوه های تصویر آفرینی مناظر طبیعت در منظومه ویس و رامین فخرالدین اسعد گرگانی است. بدین منظور ابتدا کلیه تصاویر استخراج و سپس از نظر محتوا و مضمون در طبقه بندی زیر قرار گرفته اند : الف) تصویر آب ؛ ب) تصویر آسمان ؛ پ) تصویر خورشید؛ ت) تصویر ماه و ث) تصویر گل و گیاه. یافته های این مقاله نشان می دهداز منظر تصاویر زبانی ( واقعی) و مجازی، غلبه با تصاویر مجازی است. بنابراین می توان چنین نتیجه گرفت که گرگانی بیش از آن که تصویری واقع گرایانه از طبیعت ارائه نماید به کاربرد هنری تصاویر طبیعت در قالب انواع بدایع لفظی و معنوی توجه داشته است. علاوه بر این ،از منظر پویایی و ایستایی تصاویر، از بین تصاویر بررسی شده مانند اغلب تصاویر کهن غلبه با تصاویر ایستا است با این همه در موارد معدودی تصاویر پویا نیز مشاهده می شودکه درخور تحسین است در مجموع می توان گفت که گرگانی شاعری تیز بین، با طبعی لطیف، ذوقی سرشار و قریحه ای بارور است. این ویژگی ها موجب شده در توصیف و تصویرگری مناظر طبیعت بسیار چیره دست باشد و بخشی از قدرت سخنوری خویش را در این عرصه نشان دهد .
۵.

جلوه های مدارا و خشونت در پنج گنج نظامی گنجه ای

کلید واژه ها: نظامی گنجه ای خمسه خشونت مدارا و جنگ

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 924 تعداد دانلود : 744
ادبیات کهن فارسی همواره منادی مهرورزی و مداراگری بوده و از خشونت، نزاع و کینه بیزاری جسته است لیکن جامعه و تاریخ ایران مسیر متفاوت و پر تنشی را از سر گذرانده است. ادبیات در لایه های ژرف خود تصاویری محو و مبهم را از خشونتی افسار گسیخته بازتاب می دهد. گویی جنگ و ستیزه با تار و پود جامعه ایرانی تنیده شده است. نظامی گنجه ای یکی از شاعران صلح دوست ایرانی است که در شعرش عشق و دوستی موج می زند. با این همه در اعماق آثارش، ناخواسته نگره هایی از آن ذهنیت مبتنی بر خشونت و بی مدارایی را می توان دید. برای مثال جنگ از مضامین عمده شعر نظامی است. پای خشونت حتی به ساحت عشق نیز کشیده می شود. مجنونِ عاشق، بی میل نیست که برای تصاحب لیلی از زور استفاده کند، در مخزن الاسرار دو حکیم با دو نظرِ متفاوت علمی، خصومت را بدانجا می رسانند که حاضرند دیگری را به قتل برسانند و سر انجام این که اسکندر پس از اشغالِ ایران، با بی مداراگری تمام، آتشکده های زرتشتیان را تخریب می کند، رسوم دینی آنان را برمی چیند، شهرهای باشکوه را در آتش قهر خود می سوزاند و کتاب های علمی ایران زمین را به مقدونیه انتقال می دهد. از سوی دیگر جلوه های مدارا نیز در منظومه های نظامی تماشایی است. شیرین، خسرو را به مدارا و رعیت نوازی دعوت می کند. بهرام با تدبیری هوشمندانه مانع از وقوع جنگ با هم وطنانش می شود و پادشاهان گوش به معترضان صریح اللهجه خود می دهند.
۶.

رابطه شاهان اشکانی با پهلوانان دوره کیانی

نویسنده:

کلید واژه ها: اشکانیان کیانیان حماسه ملی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 624 تعداد دانلود : 155
برخی پژوهشگران معتقدند که گروهی از پهلوانان کیانی شاهان (یا شاهزادگان) اشکانی هستند که در کسوت پهلوانان کیانی به داستان های ملی راه یافته اند. هدف عمده نوشته ی حاضر اینست که آیا واقعا برخی از اشکانیان پس از کندن کسوت شاهی، جامه ی پهلوانی پوشیده و به داستان های حماسی ایران راه یافته اند؟ این تغییر در زمان اشکانیان یا ساسانیان رخ داده است. اگر در زمان اشکانیان رخ داده، اشخاصی که ادعا می شود وارد داستان ها شده اند، باید دارای محبوبیتی فوق العاده بین مردم بوده باشند تا با ورود آنان به داستان ها، باعث افزایش جذابیت و اقبال مردم به داستان ها شده باشد. شاهان دوره اشکانیان که ادعا شده است که به کسوت پهلوانی در آمده اند، نشانی از دلیری و جانفشانی برای اعتلای فرهنگی کشور دیده نمی شود، اعمالشان منطقی و زمامداریشان همراه با عدالت و مردمداری نیست. این تغییرات نمی تواند مربوط به دوران ساسانیان باشد. از اشکانیان شاه و شاهزاده ای را نمی شناسیم که از چنان محبوبیتی برخوردار بوده باشد که ساسانیان موفق نشده باشند وی را از خاطره جمعی بزدایند. اگر از اشکانیان فرد بسیار محبویی وجود داشته، پذیرفتنی نیست که ساسانیان، اجازه داده باشند او به عنوان پهلوانی کیانی وارد داستان ها شود. نام، ابزار شناسایی افراد است. دلیلی ندارد که نام افراد عادی با شاهان و پهلوانان نتواند همسان باشد و عجیب نیست که نام هایی برای مدت طولانی در جامعه ای رواج داشته باشد. علیرغم اینکه قهرمانان دوره کیانی می توانند واقعیت تاریخی داشته باشند، ولی یکسان پنداری برخی از آنان با شخصیت های دوره اشکانی صحیح نیست.
۷.

رویکردهای قرآنی احمد جام در تعلیم و تربیت با تأکید برکتاب مفتاح النّجات

کلید واژه ها: مفتاح النّجات قرآن کریم احمدجام تعلیم و تربیت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 895 تعداد دانلود : 657
پژوهش حاضر به بررسی رویکردهای قرآنی احمد جام نامقی(440-536) در تعلیم و تربیت با توجه به کتاب مفتاح النّجات اختصاص دارد. این نوشتار با روش تحلیلی- توصیفی می کوشد با نگاهی تازه به معرفی جنبه دیگر این اثر کهن عرفانی بپردازد. کاربرد فراوان آیات قرآن در متن، حکایت از انس و پیوند ناگسستنی احمد جام به قرآن کریم و مفاهیم آن دارد. این مقاله بر آن است تا پس از ذکر آموزه های دینی و تعلیم و تربیتی مورد نظر احمد جام به بیان تعابیر و رویکردهای قرآنی شیخ در مورد نکات مربوط بپردازد. برآیند تحقیق نشان می دهد که نویسنده در این اثر بر آن است تا پندها و مواعظ تربیتی خود را با استناد به معارف و آموزه های قرآنی و دینی به طریقی سهل و ساده و به دور از اصطلاحات و تعابیر عرفانی، که برای گروهی خاص قابل درک است، به مخاطب القا کند، ضمن آن که گاه به تفسیرهای خاصی از آیات می پردازد که حاوی تأملات خود اوست و بدین صورت اندیشه های خود را در لفاف همین آموزه های فرهنگی و تعالیم دینی به مخاطب القا می کند، چنان که گاه گویی او را وادار به پذیرش سخن خود می نماید. از دیگر ویژگی های این پژوهش توجه به نوع نگرش احمد جام در امر به معروف و نهی از منکر است. وی بر خلاف نگرشی که در برخی پژوهش ها در امر به معروف و نهی از منکر سخت گیر و ستیهنده معرفی شده، در این اثر با تکیه بر آیات توبه و بشارت، مخاطب را به بازگشت خالصانه به سوی خداوند ترغیب می کند. این در حالی است که بر مدعیان طریقت و بدعت گذاران در دین، به شدت می تازد.
۸.

بررسی فرایندهای فعل در سوانح العشاق احمد غزّالی و عبهرالعاشقین روزبهان بقلی

نویسنده:

کلید واژه ها: عشق فرانقش بافت فرایند رابطه ای گفتمان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 862 تعداد دانلود : 223
سوانح العشاق احمد غزّالی (م 520) سلسله جنبان رسایل مستقلی است که به زبان فارسی درباره «عشق» نوشته شده-اند. احمد غزّالی در این اثر مفهوم عشق را فراتر از حدود زمینی و آسمانی بازتعریف کرده و گفتمانی صوفیانه با محوریت آن پدید آورده است. این گفتمان در رسایل متأثر از سوانح، مانند عبهرالعاشقین روزبهان بقلی،تکمیل شده و از همین طریق به شعرفارسی نیز راه یافته است. با وجود این، زبان پیچیده و ارزش های ادبی این دو رساله مانع از توجه به نظریه پردازی های مؤلفان آن شده و پژوهش های عرفانی عمدتاً این آثار را متونی شاعرانه ، مبتنی بر تجربه شخصی و در نتیجه فاقد چهارچوب فکری مشخّص ارزیابی کرده اند.در این مقاله، با به کارگیری ابزارهای زبان شناسی نقش گرا از جمله مفهوم «بافت موقعیت» و تحلیل «فرانقش اندیشگانی» ، جنبه تبیینی و نظریه پردازانه این دو متن آشکار و رابطه متقابل آن با بافت فرهنگی قرن ششم بازنموده شده است. هدف از مقایسه دو متن نشان دادن امتداد گفتمان عشق سوانح در رساله های بعدی و روند تکوین و تحوّل گفتمان عشق در آغاز و پایان قرن ششم بوده است.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۲۰