توسعه فضاهای پیراشهری

توسعه فضاهای پیراشهری

توسعه فضاهای پیراشهری سال اول پاییز و زمستان 1397 شماره 1

مقالات

۱.

مسئله یابی و آسیب شناسی اجتماعی پدیده حاشیه نشینی شهری در کلانشهر تبریز با رویکرد توانمندسازی

کلید واژه ها: حاشیه نشینی آسیب اجتماعی توانمندسازی روش آمیخته تبریز

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 39 تعداد دانلود : 503
تحقیق حاضر به بررسی مسائل و آسیب های اجتماعی حاشیه نشینی شهر تبریز با رویکرد توانمند سازی پرداخته است. از لحاظ هدف کاربردی و به لحاظ ماهیت و روش از نوع توصیفی- تحلیلی بوده و جهت جمع آوری داده ها و اطلاعات از مطالعات کتابخانه ای و میدانی و تکنیک های روش مشارکتی شامل مشاهده، مصاحبه، بحث گروهی و غیره استفاده شده است. قلمرو مکانی تحقیق، مناطق حاشیه نشین کلانشهر تبریز (دوره ایچی، قربانی، سیلاب، حیدرآباد و پاتوق) است. جهت تجزیه و تحلیل داده ها و اطلاعات از مدل سازی معادلات ساختاری استفاده شده است. نتایج نشان می دهد که اکثر خانواده های حاشیه نشینی شغل رسمی برای تأمین معاش خود ندارند و چون این افراد عموماً فاقد مهارت و تخصص و سرمایه گذاری می باشند به مشاغل کاذب و بعضاً مجرمانه مثل دست فروشی، کوپن فروشی، تکدی گری، خریدوفروش مواد مخدر و مشروبات الکلی روی می آورند.وجود خرده فرهنگ های خاص باعث شده جذب فرهنگ های شهری نشده و نیز فقر فرهنگی امکان نفوذ در آن ها را برای اجرای برنامه های مختلف اجتماعی، چون بهداشت و تنظیم خانواده و غیره مشکل می سازد. از عوامل گرایش به اعتیاد، فقر، بیکاری، فقدان برنامه صحیح جهت پر کردن اوقات فراغت، نابرابری های اقتصادی و اجتماعی و در دسترس بودن مواد مخدر را می توان نام برد. در تکمیل بحث، نتایج معادلات ساختاری نشان می دهد «ترک تحصیل به خاطر فقر اقتصادی»، «سطح سواد پایین» و «فقدان مراکز فرهنگی، تفریحی» مهم ترین آسیب های اجتماعی حاشیه نشینی بوده که دارای ارتباط معناداری هستند. ترکیب این سه عامل آسیب های جدی دیگری چون «اعتیاد»، «نبود شغل رسمی» و «اشتغال کاذب» را باعث شده است.
۲.

دانش بومی در چنبره تحولات روستاهای پیراشهری مورد: روستاهای کرند و فرور در شمال شهر گرمسار

کلید واژه ها: روستاهای پیراشهری آسیب پذیری دانش بومی گرمسار

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 192 تعداد دانلود : 100
از عمده ترین نتایج توسعه شتابان شهر نشینی، گسترش فضایی شهرها و خورندگی و هضم روستاها  و اراضی پیرامونی آنها در شهرها بوده و در شهر های بزرگ نمود گسترده ای داشته است. شهر گرمسار  طی چهار دهه  اخیر (پس از پیروزی انقلاب اسلامی) به دنبال مهاجرت روستاییان به شهر، با رشد سریع جمعیت به سوی فضاهای پیرامونی توسعه ای شتابان را تجربه کرده است، از مهمترین  پیامد های خزش شهری و ادغام روستاهای پیرامونی، تغییرات اقتصادی آنها و تغییر کاربری زمین های زراعی و باغی به مسکونی و تجاری و خدماتی است. امروزه نتیجه بسیاری از تحقیقات اهمیت استفاده از دانش بومی را  برای توسعه پایدار نشان می دهد. بخش عمده دانش بومی روستاییان به ویژه در روستاهای پیراشهری به فراموشی سپرده شده است. مطالعه حاضر با هدف شناخت و  مستند سازی  دانش بومی کشاورزان روستاهای کرند و فرور از روستاهای پیراشهری شهر گرمسار انجام شده است. در این مطالعه از بین انبوه دانش های بومی به دو مورد  تقویت زمین های کشاورزی و مبارزه با آفات پرداخته شده است. روش تحقیق، میدانی و اسنادی بوده است. نتایج این پژوهش نشان داد که به دلیل تغییرات سریع اقتصادی و اجتماعی روستاهای پیراشهری، دانش بومی در این روستاها، با آسیب پذیریبیشتری روبرو بوده و در صورتی که چاره اندیشی کارا صورت نگیرد، ذخایر علمی، فرهنگی گرانبهای مردمی از دست خواهد رفت.
۳.

ترسیب کربن و توسعه روستاهای پیرامونی مورد: بخش سنخواستِ شهرستان جاجرم

کلید واژه ها: توسعه روستایی ترسیب کربن مهاجرت روستایی-شهری بخش سنخواست

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 59 تعداد دانلود : 910
امروزه اصلی ترین تلاش و نگرانی همه برنامه ریزان، سیاستگذاران و نظریه پردازان توسعه، پایداری و نگهداشت جمعیت روستایی در نواحی روستایی و جلوگیری از مهاجرت های روستایی- شهری است. افزایش ظرفیت جمعی برای پاسخگویی به نیازهای اقتصادی و اشتغال پایدار، افزایش سرمایه اجتماعی، پاسداشت بن مایه های سرشتین و زیست بوم و نگهداشت جمعیت در فضاهای روستایی از هدف های سترگ توسعه پایدار روستایی در بیشتر کشورها و از جمله کشور ما است. هدف این پژوهش واکاوی نقش برنامه ترسیب کربن در توسعه روستایی و کاهش مهاجرت های روستایی- شهری بوده است. این مقاله از نوع کیفی است که جنبه مبنایی و کاربردی دارد. روش اسنادی و تکنیک مورد استفاده میدانی (مصاحبه) و کتابخانه ای است. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از تحلیل محتوا انجام شده است. نتایج نشان می دهد که سرمایه های اجتماعی، اقتصادی و بن مایه های سرشتین روستاها در راستای توسعه روستایی و نگهداشت جمعیت روستایی به طور فزاینده ای ارتقا یافته است. از جمله شاخص هایی که در جهت پایداری توسعه روستایی بهبود یافته می توان به ارتقاء و افزایش بهره وری پایدارمنابع طبیعی، گرایش به سمت انرژی های تجدید پذیر، نهادسازی و ارتقاء ظرفیت های نهادهای محلی، دسترسی بهتر به اطلاعات، افزایش مسئولیت پذیری جوامع محلی، افزایش اعتماد به نفس و خود اتکایی در جوامع محلی، باز زنده سازی الگوهای تعاون و همیاری بین روستاییان، تغییر رفتار کارشناسان دولتی و کاهش مهاجرت های روستایی- شهری اشاره داشت.
۴.

موانع شکل گیری پیوندهای روستایی-شهری در کلانشهر تهران مورد: بخش مرکزی شهرستان شهریار

کلید واژه ها: پیوندهای روستا - شهری شبکه منطقه ای نظام های زیستی شهر شهریار

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 176 تعداد دانلود : 748
در این تحقیق به تحلیل موانع شکل گیری پیوند های روستایی – شهری در  نواحی پیرامون کلانشهر تهران پرداخته شده است. این پژوهش از نوع توصیفی- تحلیلی و براساس هدف کاربردی و از نظر روش میدانی است. جامعه آماری شامل 46 روستای بخش مرکزی شهریار بوده که حجم نمونه کالبدی برابر با 13 روستا و نمونه انسانی برابر با 381 نفر انتخاب شده است. نتایج نشان داد جریانات خدمات آموزشی و خدمات بهداشتی درمانی بصورت سلسله مراتبی و  سایر جریانات بصورت قطبی می باشند و جز جریان مردم و محصول سایر جریانات یکسویه می یاشند. در بین عوامل متاثر از محیط و نظام اسکان، دسترسی به خدمات زیر بنایی به عنوان یکی از موانع شکل گیری پیوندهای روستا-شهری روستاهای مورد مطالعه و شهر شهریار شناخته شد. در بررسی موانع متاثر از نظام اجتماعی – اقتصادی به کیفیت خدمات، نظام سیاست گذاری کارآمد، وجود مراکز پشتیبان تولید و کیفیت ارایه خدمات آن، وجود مراکز فرآوری صنعتی محصولات و وجود تولید تجاری در ناحیه روستایی پرداخته شد. تمام این عوامل در سطح معناداری کمتر از 5 درصد و حد بالا و پایین منفی بعنوان موانع شناخته شدند. بر این اساس می توان نتیجه گرفت: تحقق پیوندهای روستایی – شهری  در نظام یکپارچه روستایی – شهری امکان پذیر است، در این نظام نقش پذیری روستاها و شهرها، وابسته به به شرایط و منابع محیط و تا زیاد متاثر از اصلاحات ساختاری در نظام اجتماعی – اقتصادی است. در این بین، نقش نظام سیاستگذاری کلیدی تر است.
۵.

تحلیل تطبیقی نابرابری های فضای شهری و فضای پیراشهری مورد: شهر میاندوآب

کلید واژه ها: اسکان غیر رسمی نابرابری فضایی حاشیه نشینی شهر میاندوآب

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 417 تعداد دانلود : 481
تحقیق حاضر به بررسی و تحلیل فضایی نابرابریهای اقتصادی- اجتماعی و کالبدی سکونتگاه های غیررسمی و رسمی در شهر میاندوآب پرداخت. تحقیق از لحاظ هدف کاربردی، ماهیت روش آن توصیفی – تحلیلی بوده و داده های تحقیق با پیمایش میدانی (پرسشنامه و مصاحبه) و مطالعات اسنادی – کتابخانه ای بدست آمد. شهر میاندوآب دارای ده محله غیررسمی است که با استفاده از روش نمونه گیری خوشه ای از بین آنها چهار محله (اکبرنژاد، باکری، قجلو غربی و ملت) به عنوان محلات نمونه (گروه آزمایش) انتخاب شدند و چهار محله (کوی سهند، کوی آزادی، کوی فجر،کوی فرهنگیان) از سکونتگاه های رسمی به عنوان محلات (گروه) شاهد انتخاب شدند. با استفاده از فرمول کوکران 215 خانوار به عنوان حجم نمونه خانوارهای محلات غیررسمی به همین تعداد نیز از محلات شاهد و با تناسب تعداد خانوار هر محله نمونه تعیین شد. پاسخگویان تحقیق نیز به روش تصادفی ساده انتخاب شدند. یافته ها نشان داد، محلات غیررسمی در همه ابعاد و شاخص های اقتصادی- اجتماعی و کالبدی تفاوت های اساسی با ساکنان مناطق رسمی دارند. کمبود درآمد، بیکاری مزمن و بیکاری مطلق، پایین بودن کیفیت زندگی و سطح نازل مشارکت، کمبود مطالعه، فضای آشفته کالبد شهری، عدم استاندارد شاخص های مسکن و ... از خصوصیات گریبانگیر سکونتگاههای غیررسمی این شهر است.
۶.

تحلیل جمعیت پذیری و روند تحولات اقتصادی- اجتماعی روستاهای پیراشهری ارومیه

کلید واژه ها: جمعیت پذیری تحولات اقتصادی – اجتماعی شهرستان ارومیه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 605 تعداد دانلود : 47
هدف این مقاله تحلیل علل جمعیت پذیری و روند تحولات اقتصادی – اجتماعی در روستاهای پیراشهری ارومیه است.نوع پژوهش از لحاظ هدف کاربردی و براساس روش و ماهیت ازنوع توصیفی- تحلیلی است. جمع آوری داده ها باروش کتابخانه ای و میدانی انجام گرفته، جامعه آماری سرپرستان خانواردو روستاشامل6778خانوار ساکن بوده که براساس فرمول کوکران 383 نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند نمونه گیری به صورت تصادفی ساده وروایی و پایایی پرسشنامه بر اساس الفای کرونباخ(.832) است.تحلیل داده ها با استفاده ازنرم افزارهای  SPSS ،Excel و GIS انجام گرفته است.نتایج تحقیق نشان می دهد که از 16 عامل مطرح شده،اولین و مهم ترین عامل در زمینه جمعیت پذیری عامل قیمت پایین زمین با میانگین(3.99)  و دومین عامل مهاجرت اقوام و آشنایان و تبعیت از آنها با میانگین (3.90)وسومین عامل، پایین بودن هزینه های زندگی نسبت به شهر ارومیه با میانگین(3.86)است. در زمینه عوامل اجتماعی ورود و مهاجرت افراد غیر بومی با میانگین (3.77)مهمترین عامل، و در زمینه عوامل اقتصادی عامل تغییر شیوه فعالیت از بخش کشاورزی به بخش غیرکشاورزی با میانگین(4.1)مهمترین عامل است.نتایج نشان دهنده تحولات اساسی در بخشهای مختلف(زمینهای زراعی و مسکونی)بوده ونتیجه این تحولات اثرات منفی برهویت و جامعه روستایی  داشته است.
۷.

اثرات ساخت آزاد راه تهران- شمال بر سکونتگاه های پیرامونی مورد: روستای سنگان (باغدره) در بخش کن- سلقان

کلید واژه ها: آزادراه مزایای اقتصادی بخش کن - سولقان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 214 تعداد دانلود : 880
ایران به دلیل موقعیت استراتژیک جغرافیایی، اتصال به آسیای میانه و خلیج فارس از شمال به جنوب، دسترسی به دریاهای آزاد، همسایگانی محصور در خشکی و ارتباط نزدیک با قاره اروپا و آفریقا همواره یکی از راههای مهم مواصلاتی بین المللی شناخته می شود. ازاینرو ایجاد راههای ارتباطی مناسب در آن پر اهمیت است. پروژه های متعددی نیز در این زمینه اجرایی شده که از جمله آن، ساخت آزادراه تهران-شمال است، با بهره برداری از پروژه مذکور، نواحی پیرامونی به ویژه روستاهای منزوی در دامنه البرز میانی به شریانهای اصلی حمل و نقل مرتبط شده و دگرگونی های سریع محیطی، اقتصادی و اجتماعی را تجربه می کنند. بنابراین سوال پژوهش اینگونه مطرح است که ساخت آزادراه چه تآثیراتی بر روستای سنگان خواهد داشت، جامعه آماری پژوهش را خانواده های ساکن در روستای سنگان(باغ دره) تشکیل می دهد. نمونه گیری پژوهش، با روش خوشه ای صورت پذیرفت، بدین منظور از میان خوشه ها به تصادف نمونه گیری بعمل آمد. در تهیه پرسش نامه پژوهش 30 شاخص لحاظ گردید که هر10 شاخص به صورت 3دسته زیرمعیار؛ ثبات اقتصادی، عدالت اقتصادی و رفاه اقتصادی قراردارد. تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار GIS انجام شد. نتایج تحقیق نشان داد در معیار ثبات اقتصادی، شاخص تأثیر ایجاد آزادراه در دگرگونی روستایی و تغییر ساختار بیشترین تأثیر را داراست. در معیار عدالت اقتصادی بیشترین ارتباط بین شاخصهای میزان رضایت از شغل و محل زندگی، میزان گسترش خدمات اجتماعی و میزان بکارگیری از اینترنت است. در معیار رفاه اقتصادی بیشترین ارتباط با شاخص میزان افزایش درآمد اهالی به صورت ارتباط دو طرفه برقرار است.