مطالعات ادبی متون اسلامی

باهم آیی وقوع دو یا چند کلمه با فاصله کوتاهی درون یک پیکره زبانی است که انتخاب هر واژه بر روی انتخاب سایر واژگان و وقوع آن ها اثر می گذارد . هدف پژوهش حاضر بررسی باهم آیی واژگانی در دو سوره حج و مؤمنون می باشد که به روش توصیفی –تحلیلی با رویکرد تطبیقی پس از معرفی 19 رابطه باهم آیی به استخراج بررسی و تحلیل واژگان باهم آیند در سوره های مدنظر پرداخته است که 17رابطه باهم آیی از میان 19 رابطه در سوره حج و مؤمنون یافت شد . یافته های تحقیق نشان می دهد که 186 باهم آیند در سوره حج و 90 باهم آیند در سوره مؤمنون بر اساس روابط معنایی مذکور طبقه بندی شدند که در مجموع 276رابطه ازمیان 78آیه سوره حج و 118آیه سوره مؤمنون می باشد . در این پژوهش تعداد وقوع برخی از کلمات باهم آیند قرآن به صورت اتفاقی از بین کلمات باهم آیند انتخاب و در کل مصحف شریف شمارش شدند تا نشان داده شود کلمات باهم آیند وقوع بالایی باهم دارند . در این میان رابطه اسنادی بیشترین وقوع را در سور حج و رابطه جنسی در سوره مؤمنون داشت و کلمات باهم آیند استخراج شده از نظر داشتن فاصله و یا نداشتن فاصله نیز مورد بررسی قرار گرفتند و نتیجه به دست آمده نشان داد ، اکثر صورت های باهم آیند در سور حج بی فاصله و در سوره مؤمنون ، بافاصله می باشند.

معناشناسی شاخه ای از زبان شناسی است که به بررسی معنا می پردازد. این علم، از علوم بشری، از دیرباز مورد توجه زبان-شناسان بوده است. معناشناسی واژه های قرآن یکی از اساسی ترین پایه های فهم و تفسیر دقیق قرآن است و این پدیده یکی از ویگی های زیبایی شناختی قرآن کریم می باشد. در بررسی های معناشناختی مطالعات زبان شناسی «چندمعنایی»، یکی از موضوعات قابل طرح در همه ی سطوح زبانی بوده که از آن جمله، چندمعنایی در عین هم خوانی هر یک از معانی ذکر شده با بافت آیات است. در پژوهش حاضر چگونگی پردازش مفسران به پدیده ی چندمعنایی و تأثیرپذیری مترجمان از آنها و همچنین توجه آنها به مسئله ی بافت در معناشناسی واژگان چندمعنا، مورد بررسی قرار گرفته است و به این اصل اساسی توجه نموده که نقش بافت در تعیین واژگان چندمعنا به چه صورت می باشد. در نوشتار حاضر، با تکیه بر روش توصیفی - تحلیلی، ترجمه ی شماری از واژگان در سوره ی حج بر اساس بافت کلی آیه و سوره، مورد بررسی قرار گرفته است و نتیجه ی بررسی بیان گر آن است که در بحث واژگان چندمعنا نمی توان درباره ی معنای یک واژه حکم قطعی صادر نمود و گفت که این واژگان حتما دارای معنای واحدی هستند و مترجمان همواره در برگرداندن این نوع از واژگان یک دست نبوده و گاه معانی متفاوتی از یکدیگر انتخاب نموده اند.

تصویر در متن ادبی نشان دهنده نوع نگاه شاعر به دنیای اطراف اوست. بررسی تصاویر هنری در شعر شاعران از زمانهای قدیم تا به حال با روش های متفاوتی شکل گرفته است. در ادبیات قدیم صور خیال، تشبیه، استعاره، مجاز وکنایه عناصر تصویر ساز شعر بوده اند. در نقد معاصر به جز تصاویر شعری گذشته بررسی عناصری مانند گفتگو، حرکت و رنگ نیز وارد حوزه نقد تصویر شده است. از طرفی شعر عاشورایی به عنوان بخشی از ادبیات متعهد ملتهای مسلمان بخصوص شیعه در طی چند قرن تلاش کرده تا با بیانی تأثیر گذار به ترسیم حوادث وآرمانهای این واقعه عظیم بپردازد. از جمله شاعران بزرگ شیعه که خود را پیوسته متعهد به ارزشهای عاشورا دانسته و در چند قصیده طولانی به ذکر مصائب خاندان پیامبر اکرم (ص) پرداخته است «شریف رضی» می باشد. قصیده «کرب و بلا» معروفترین مرثیه او در مورد عاشورا و سرنوشت خاندان نبوی است. این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی قصد دارد به بررسی تصاویر شعری مرثیه شریف رضی بپردازد و جایگاه ادبی این شاعر و بخشی از زیبایی های شعر او را نشان دهد. در این شعر کاربرد تصاویر استعاری نسبت به بقیه تصاویر از بسامد بالاتری برخورداراست. بی تکلفی و سادگی استعاره در شعر شریف رضی نشان دهنده سادگی زبان شعری اوست. بقیه اجزاء تشکیل دهنده تصاویر مانند تخیل ،عاطفه، تشخیص، رنگ، گفتگو و حرکت نیز همه در راستای دو تصویر اصلی شکل گرفته در قصیده یعنی تصویر مظلومانه امام حسین (ع)، اهل بیت و یاران ایشان و تصویر ظالمانه دشمنان امام (ع) می باشد.

مبحث تعریف و تنکیر همواره مورد توجه اهل بلاغت قرار گرفته و برای این مبحث علاوه بر اغراض اصلی، اغراض فرعی نیز ارائه شده است. در این پژوهش سعی شده است تا با روش توصیفی – تحلیلی و با استناد به تفاسیر و کتب بلاغی و لغوی، بحث التفات تعریف و تنکیر در کلمات مشابه (اشتراک لفظی) و کلمات متضاد موجود در یک آیه، از دریچه علم بلاغت در قرآن کریم بررسی گردد. این پژوهش نشان می دهد که در آیات بررسی شده، معرفه و نکره در اغراض فرعی خود بیش تر به کار برده شده اند. کلمات نکره در بین اغراض فرعی خود، بیشتر بار معنایی کثرت و تعظیم و تقلیل را به دوش می کشد و کلمات معرفه که در این آیات، تماماً با (ال) تعریف همراه هستند، بیشتر بار معنایی کمال و تعظیم را به همراه دارد. در مواردی التفات میان معرفه و نکره بیانگر نوع نگرش موجود در یک مسأله است به این معنی که خداوند متعال با به کارگیری بجای مباحث زبانی و ادبی و التفات معرفه و نکره میان کلمات متضاد، از نگرش و اعتقاد درست پرده برداشته و نگرش و عقیده نادرست دیگران را نیز افشا نموده است.

از کهن ترین گرایش هاى تفسیری، تفسیر ادبى است که با تمرکز بر علوم ادبی (لغت، صرف، نحو و بلاغت) به دنبال فهم صحیح آیات قرآن کریم می باشد. «مجمع البیان فی تفسیر القرآن» امین الاسلام فضل بن حسن طبرسی (د. ۵۴۸ ه .ق) از جمله تفاسیر جامع اجتهادی و از حیث ادبی از غنی ترین آن به شمار می آید. طبرسی در این کتاب با طرح جنبه های معناشناسی واژه ها، إعراب آیات، تحلیل های صرفی، قرائت های قرآنی و مباحثی از این دست، به این علم، خدمت شایانی کرد. نگارنده این سطور، رویکرد مؤلّف را در استفاده از اشعار و امثال عربی برای ارائه یک تفسیر جامع بررسی نموده است. پژوهش حاضر بیان گر آن است که مفسّر ارجمند برای تأیید یا تبیین یا ردّ مباحث و دیدگاه های لغوی، صرفی، نحوی، بلاغی، اعتقادی و وجوه قرائات به ابیات و مثَل های عربی استشهاد کرده است. روش تحقیق، به صورت کتابخانه ای و مبتنی بر تجزیه و تحلیل داده ها می باشد.

دعبل از برجسته ترین شاعران متعهد دینی عراق است که آوازه شجاعت و ظلم ستیزی اش بر سر زبان هاست؛ وی شعر و زندگی خویش را در راستای دفاع از مبانی اهل بیت (علیهم السلام) و اثبات حقانیت آنان، گسترش آرمان های تشیع، نشر فرهنگ قرآن و حدیث قرار داد. بیشتر شهرت این ابرمرد تاریخ ادبی تشیّع مرهون قصیده «تائیه» با موضوعیت مدح اهل بیت، اشاره به حادثه ی کربلا و رثای سالار شهیدان (ع)، هجو دشمنان و دفاع از حقوق پایمال شده آنان می باشد. قصیده مذکور در بحر طویل و قافیه «تاء» سروده شده و از نظر ادبی شاعر از تصاویر هنری از قبیل تشبیه، استعاره، کنایه، تضاد، تلمیح و ذکر اشارات تاریخی با هدف زیبایی آفرینی و در بیشتر موارد در راستای القای معانی و وضوح هر چه بیشتر مضامین با روح دینی به مخاطب بهره برده و از خلال انتقال اندیشه ها و تجارب بی شائبه ی خویش از یک سو تعلق خاطر خویش را به خاندان رسالت ابراز نموده و از دیگر سو مخاطب را در غم و اندوه ناشی از فقدان وجود اهل بیت (علیهم السلام) شریک کرده است. پژوهش حاضر در صدد است که با روشی توصیفی تحلیلی این قصیده ی بی بدیل علوی را هم از نظر ساختار موسیقایی، مضمون و محتوای شعری و و هم از بعد تصویری و زیورهای زیبای بیانی و بدیعی مورد تحلیل قرار دهد.

هدف این پژوهش بررسی تفاوت های واژگان قرآنی درساخت ها و سبک های همانند به همراه بیان کارکردهای این واژگان در آیات الهی است. در این پژوهش اثبات این مسأله می شود که چگونه واژگان قرآنی در حوزه ساخت ، معنا وسبک های همانند؛ همراه با تفاوت هایی که دارند، در قرآن کریم با بلاغت وفصاحت کامل بیان شده است؟ و چگونه می توان معنای آن ها را با وجود این تفاوت ها یا تشابه های ظاهری بدون خللی در فصاحت و بلاغت آیات قرآنی باز یافت؟ پژوهنده در این مقاله با اشاره به کاربرد این ساخت ها و تحلیل بافت های گوناگون سبک های همانند در ترسیم معنای واژگان قرآنی، به مقایسه آیات کریمه و معنای خاص این آیات الهی و دسته بندی آن ها در بافت ها و کارکرد های خاص آن، به عنوان مولّفه های مؤثّر در شناخت مفاهیم قرآن کریم می پردازد. در این مقاله با روش تحلیل یافته ها و بیان شواهد آیات الهی و مقایسه شباهت ها و تفاوت های آن ها ، مؤلّفه های معنایی تمایز بخش میان دلالت دو یا چند واژه مشابه و کاربرد آن ها را با رویکرد زبان شناختی نوین در تعیین نشانه های بارز میان دلالت واژگان هم معنا ، خواهیم پرداخت.