نگره

نگره

نگره بهار 1396 شماره 41 (مقاله علمی وزارت علوم)

مقالات

۱.

شمایل حضرت محمد(ص)در کاشی نگاره های خانه های شیراز(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: حضرت محمد (ص) کاشی کاری شمایل نگاری خانه های شیراز قاجار

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 223 تعداد دانلود : 416
کاشیکاری یکی از شیوه های نقش پردازی آرمان گرایانه در تزیینات معماری سنتی ایران است. در دوره قاجار، نقشینه کردن دیوار ابنیه عمومی وخصوصی با شمایل و مضامین مذهبی جلوه ای نوین یافت. کاشی نگاران قاجار در نقش پردازی ، کتب ادبی، تاریخی و مذهبی ، سنت های کهن نگارگری و اسلوب های غربی را منبع الهام قرار داده اند. سردر ورودی ها،و دیوار اندرونی و بیرونی ابنیه مذهبی و اماکن عمومی و خصوصی را   متناسب با کاربری اجتماعی و فرهنگی ، با چهره ها، پیکره ها و صحنه های حماسی، مذهبی، تاریخی و اسطوره ای آراسته شده اند.هدف این مقاله شمایل شناسی حضرت محمد (ص)در خانه های شیراز عهد ناصری می باشد.  این مقاله به بررسی مجموعه کاشی نگاره های موجود با شمایل مبارک حضرت محمد (ص) در خانه های دوره قاجار شیراز  می پردازد، با این پرسش که این تصاویر در روند تاریخی شمایل نگاری در هنر ایران ، در چه جایگاهی است آیا پیرو نگارگری سنتی و یا تحت نفوذ فرهنگ و هنر غرب قرار گرفته است ؟ نتایج بررسی نشان داد ؛ این آثار در موضوع و تجسم از سنت شمایل نگاری و آثار خیالی نگاری پیروی میکنند و در شیوه اجرا تابع سبک رایج در دوره قاجارهستند. روش تحقیق این مقاله ,توصیفی- تحلیلی و شیوه جمع آوری اطلاعات کتابخانه ای و میدانی است.
۲.

بازیابی لایه های هویتی در هنر دوره قاجار (مطالعه موردی روی کاشی های دوره قاجار)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: هنر دوره قاجار لایه های هویتی ایران باستان ایرانی _اسلامی فرنگی مآبی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 873 تعداد دانلود : 539
مساله هویت در هنر ، به عوامل گوناگونی چون اعتقادات و اندیشه های مذهبی ، جهان بینی ، روابط اجتماعی و سیاسی ، پیشینه و قدمت تاریخی و مواردی از این دست بستگی دارد . همچنین هویت موجود در اثر هنری ، هویتی تک بُعدی نیست بلکه دارای وجوه و لایه های مختلفی است که هر وجه از آن به عوامل متفاوتی باز می گردد . لذا   هر اثر هنری می تواند دارای تعداد لایه های هویتی باشد که یک یا چند لایه در سطوحی پنهان از مخاطب قرار دارند و یک لایه شاخص در اولویت قرار می گیرد .لازم به ذکر است که این لایه های پنهان یا کم اهمیت تر ، بر نمود لایه هویتی بارز تاثیر خواهند داشت . دوره قاجار از جمله ادوار شاخص در ایران است که هنر آن با توجه به مسائل سیاسی و اجتماعی و رجوع به فرهنگ ایران باستان و نیز ارتباط گسترده با غرب ، از وجوه مختلفی برخوردار است لذا می توان لایه های هویتی چندگانه ای را در هنر دوره قاجار  باز شناخت . این مقاله درصدد پاسخ به این سوال ها است: لایه های هویتی موجود در هنر دوره قاجار کدامند ؟ در کاشیکاری دوره قاجار ، کدام لایه های هویتی بروز و ظهور بیشتری داشته اند ؟     نتایج نشان داد که چهار لایه هویتی شامل :  ایران باستان ، ایرانی _اسلامی ، فرنگی مآبی  و اسلامی در هنر دوره قاجار قابل بازیابی است و در هر گونه هنری ، هر کدام از این لایه ها اهمیت بیشتری داشته اند . روش تحقیق این مقاله توصیفی _ تحلیلی بوده و روش گردآوری اطلاعات ، کتابخانه ای است.
۳.

واکاوی زمینه های مطالعه صنایع دستی در متون کهن دوره اسلامی ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: متون کهن صنایع دستی هنرهای سنتی دوره اسلامی ایران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 761 تعداد دانلود : 269
اگرچه در متون کهن به گونه های مختلف از صنایع دستی سخن به میان آمده است، اما در پژوهشهای امروزی چندان مورد توجه نیست. بر این اساس گشودنِ درهای جستجو برای اشراف بیشتر به گذشته صنایع دستی، ضرورت کنکاش در متون را دوچندان می کند. لذا برای آگاهی از تجلی صنایع دستی در متون، واکاوی گسترده ای برای پاسخ به پرسشهای زیر صورت گرفت:  1- با توجه به تنوع بسیارِ متون دوره اسلامی از نظر موضوعی، اطلاعات مربوط به صنایع دستی را باید در کدام متنهای تاریخی جستجو کرد؟ 2- این متنها در چه زمینه ها و ویژگیهایی از صنایع دستی می توانند مورد مطالعه قرار گیرند؟ هدف از این پژوهش در اختیار نهادن امکانات استنادی و مطالعاتی گسترده تر برای پژوهشگر صنایع دستی است و اینکه موضوعات پژوهشی جدیدی در حوزه صنایع دستی از طریق جستجو در متون به دست آید و به این ترتیب بخشهایی از اطلاعات پنهان صنایع دستی گذشته آشکار شود. اطلاعات از طریق سیر در متنهای کهن متعدد، موجود در کتابخانه ها و گزینش زمینه های متنوع تجلی صنایع دستی در آنها گردآوری شد. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بود تا ضمن وصف متن انتخابی، زمینه های موضوعی معرفی شوند و روش جمع آوری اطلاعات کتابخانه ای انجام شده است. نتیجه بررسیها نشان داد که اطلاعات مربوط به صنایع دستی در انواع متون جغرافیایی، تاریخی، پزشکی، علمی، ادبی، مذهبی، فقهی، حماسی، درباری، سفرنامه و غیره آمده و این اطلاعات زمینه های متنوعی از علوم و معارف مرتبط با صنایع دستی را در بر می گیرند که از جمله آنها می توان به: آشنایی با ناگفته های صنایع دستی؛ کشف اصطلاحات و عنوانهای مرسوم گذشته؛ احیاء صنایع دستی فراموش شده؛ کشف واقعیتهای فکری و فرهنگی پیرامون صنایع دستی گذشته، و طبقه بندی و به سامان کردن آنها اشاره کرد.                                            
۴.

مبانی ساختار صفحه آرایی وبگاه های شبکه های صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران ، بامطالعه موردی: وبگاه های شبکه ی 1 سیما(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: مبانی طراحی گرافیک وبگاه صفحه آرایی شبکه های تلویزیونی.صدا و سیمای جمهوری اسلامی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 398 تعداد دانلود : 536
وبگاه ها، یکی از ابزارهای پیام رسانی بوده که دارای ویژگی های منحصربه فردی در مورد ارتباطات امروزی هستند. به همین منظور، توجه کامل به صفحه آرایی و ارزش یا ساختار گرافیکی، در برقراری بهتر این ارتباط تأثیر بسزایی دارد. هدف از پژوهش حاضر آن است که مشخص گردد ساختار صفحات وبگاه های شبکه های تلویزیونی جمهوری اسلامی ایران، از چه الگوهایی پیروی می کند و معرفی وبگاه های شبکه های تلویزیونی و ویژگی های گرافیکی آن ها و گسترش دانش هنری درزمینه ی طراحی این وبگاه ها می باشد. روش پژوهش این مقاله، به صورت توصیفی تحلیلی بوده و جامعه ی آماری، 21 نمونه از صفحات اصلی وبگاه های شبکه های صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران را در برگرفته و نمونه ها به صورت انتخابی گزینش شده است و مطالعه موردی شبکه یک سیما در این پژوهش مدنظر است. روش جمع آوری اطلاعات کتابخانه ای است.بنابراین، ابتدا با جمع آوری تصاویری از این وبگاه ها و سپس با استفاده از رایانه، جایگزینی عناصر ازهم تفکیک شده و درنهایت روابط آن ها و ترکیب بندی اثر برای آگاهی از نحوه ی ساخت و عملکرد صفحات وب و درک مفاهیم تخصصی بر نتیجه ی کار را ارائه می دهد. پژوهش پیش رو در پی پاسخ به دو پرسش زیر است:1- ساختار گرافیکی وبگاه های شبکه های تلویزیونی جمهوری اسلامی ایران، دارای چه ویژگی هایی است؟2- وجوه تمایز وبگاه های شبکه های تلویزیونی جمهوری اسلامی ایران با یکدیگر، ازلحاظ ساختارهای گرافیکی، چیست؟ مطالعه حاضر نشان میدهد که شبکه های تلویزیونی صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران، بیشتر از عنصر «تصویر» و «سطوح رنگی» در ساختار خود استفاده کرده اند و بیشتر ساختار وبگاه های شبکه های تلویزیونی ایران، بر پایه ی نسبت طلایی می باشد (در حدود 1/57%). وبگاه های شبکه های تلویزیونی ایران، دارای صفحه ی نخست طولانی و شلوغ بوده که نیاز به بازیابی و تغییر می باشد تا درنتیجه به صفحاتی با ترکیب بندی مناسب، با فعالیت سایت و همچنین صفحه آرایی زیبا و جذاب جهت جذب کاربر بیشتر دست یابند.
۵.

گونه شناسی تزیینات منازل روستایی اصفهان در عصر قاجار(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: خانه های قاجاری روستاهای اصفهان تزیینات وابسته به معماری تنگ بری شیرسر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 500 تعداد دانلود : 564
بی تردید می توان سطوح دیوارها را در دسترس ترین عرصه انعکاس تفکرات مردمان گذشته به شمار آورد. عینا بدین سبب است که دیوارنگاره ها و سایر تزئینات مورد استفاده در بناها را شواهد بی بدیل فرهنگی ادوار گذشته به شمار آورده اند. در تحقیق حاضر تلاش گردیده تا الگوهای تزیینی بکار رفته در خانه های عهد قاجار، که در روستاهای حاشیه اصفهان شناسایی گردیده اند، مورد مطالعه قرار گیرند. همچنین سعی بر آن است تا به این پرسش پاسخ گفته شود که گونه های تزیینات منازل روستایی عهد قاجار اصفهان کدام است و چه مضامینی را منعکس ساخته اند؟ از آنجائیکه متروکه ماندن بسیاری از بناهای قاجار تزیینات آنها را بسیار آسیب پذیر ساخته است، بیم آن می رود که این شواهد فرهنگی به سرعت حذف گردند. بدین سبب، معرفی، گونه شناسی و تحلیل محتوایی این عناصر می تواند توجه مسئولان ذی مدخل را بدانها جلب نموده و بقاء آن ها را به ارمغان آورد. پژوهش حاضر به شیوه ای توصیفی- تحلیلی انجام شده است. در نتیجه این تحقیق روشن گردید که تزئینات منازل روستایی اصفهان با مولفه های فرهنگی، اعتقادی، منزلت اجتماعی، شیوه معیشت و قدرت اقتصادی ساکنانشان بستگی تام داشته اند. پژوهش حاضر همچنین مشخص داشته است که ممکن است هنرهای عامیانه و بومی نظیر تزیینات خانه های روستایی، از کیفیت بصری و هنری بالایی برخوردار نباشند، لیکن در مطالعه فضای فرهنگی حاکم بر زندگی ساکنان روستاهای اصفهان عهد قاجار بسیار مفید واقع گشته اند.
۶.

سنجش قیاس تصویری در فرایند شکل گیری طرح واره در آموزش مجسمه سازی (مطالعه موردی: دانشجویان ترم سه مجسمه سازی دانشگاه تهران)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: آموزش مجسمه سازی قیاس تصویری طرح واره طراحی استدلال قیاسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 65 تعداد دانلود : 578
هنرمندان مجسمه ساز، طراحی را اساس موفقیت در شکل دهی به یک اثر هنری می دانند و به تجربه جایگاه خاص آن را یافته اند، اما در خصوص فرایند شکل گیری آن میل کمتری به سخن داشته اند. با این توصیف، رفتار هنرمندان حرفه ای در قبال طراحی نوعی "یافتار پژوهی " محسوب می شود؛ آنها توجهی خاص به منابع تصویری دارند، در تصاویر کنکاش عمیق می کنند، به یاداشت برداری تصویری علاقمندند، و در نهایت برای طرح واره یک مجسمه از آن بهره می گیرند. توجه به این یافتار پژوهی و تحلیل آن به عنوان یک فرایند سنتی در طراحی و رابطه آن با راهبرد حل مساله به شیوه استدلال قیاسی مبتنی بر شباهت می تواند در توضیح خلاقانه ترین مرحله طراحی، یعنی" طرح واره " تاثیرگذار باشد.این مقاله ضمن توجه به پیشینه مباحث نظری تفکر قیاسی ، به فرایند حل مساله قیاسی در رابطه با شکل گیری طرح واره پرداخته است و در یک آزمون، کاربست استدلال قیاسی در شکل گیری طرح واره با استفاده از روش شبه آزمایشی پیش آزمون- پس آزمون با گروه گواه و گروه آزمون پرداخته است. داده های تحقیق با استفاده از روش سنجش عمل کردی و از طریق تعیین رتبه بندی های نتایج طرح واره های دانشجویان توسط هیئت داوران مجرب گردآوری شدند. یافته های تحقیق نشان دادند که؛ قیاس تصویری و استدلال قیاسی رشد توانایی شکل دهی به طرح واره ها را در دانشجویان تسهیل می کند و ارزش های ابداعی طرح واره ها را در دانشجویان بهبود می بخشد.
۷.

بررسی و تحلیل نوشتار (کتیبه نگاری) به مثابه رسانه تبلیغاتی در معماری ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: رسانه تبلیغاتی معماری ایران کتیبه تبلیغات مذهبی نوشتار

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 328 تعداد دانلود : 889
پژوهش حاضر در پی بررسی و تحلیل کتیبه ها به مثابه رسانه تبلیغاتی درمعماری ایران بوده است. از اهداف پژوهش، تحلیل وبازشناسی اهمیت وجایگاه کتیبه نگاری به عنوان رسانه تبلیغاتی، شناسایی ظرفیت های بصری نوشتار وکاربرد آنها درمعماری وتحلیل جایگاه رسانه ای کتیبه نگاری درمعماری ایران است. در راستای پژوهش این سوالات به وجود می آید: جایگاه نوشتار(کتیبه نگاری) در معماری ایران چگونه بوده است؟ به چه طریقی می توان از این هنر در بیان مفاهیم و انتقال اطلاعات به عنوان یک رسانه تبلیغاتی بهره جست؟ هنر کتیبه نگاری به عنوان رسانه در معماری ایران دارای چه اهمیتی است؟ پژوهش حاضر در صدد پاسخگویی به این سوالات خواهد بود. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و روش گردآوری اطلاعات به شیوه کتابخانه ای و اسنادی می باشد. جامعه آماری شامل کلیه کتیبه های معماری ایران و روش نمونه گیری انتخابی است و بصورت کیفی به تجزیه و تحلیل اطلاعات پرداخته شده و درطی پژوهش این نتیجه حاصل شد که درکتیبه ها اطلاعات مهم تاریخی نهفته است و در ذخیره سازی، انتقال اطلاعات، افکار و اندیشه ها به عنوان یک رسانه تبلیغاتی و پیام رسان نقش بسزایی دارد. وجود کتیبه ها در معماری ایران مطابق با شرایط زیستی جامعه انعکاس دهنده شرایط اجتماعی و مذهبی و فرهنگی زمان نگارش آنها می باشد و نیز نقش تعیین کننده در زمینه فرهنگی و تبلیغات مذهبی جامعه داشته اند.
۸.

بررسی وجوه اشتراک و افتراق پارچه های عصر صفوی و عثمانی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: دوره صفوی عثمانی هنر پارچه بافی رنگ و ترکیب بندی نقوش سبک بافت پارچه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 438 تعداد دانلود : 966
آثار هنری همواره منعکس کننده آراء هنرمندان بوده اند. در این میان، پارچه بافی صفوی در قرن10 تا اواسط 12ه.ق. و نیز پارچه بافی عثمانی در همسایگی ایران، در همین اثنای تاریخی، دارای گستره وسیعی از نقش، رنگ، بافت و با ترکیب بندی های خاص بوده و حائز اهمیت بسیاری هستند. چهار نوع سبک بافت پارچه صفوی و پنج نوع سبک در دوره عثمانی رواج داشت. این پژوهش با هدف بررسی تطبیقی شاخص های مذکور روی پارچه های ایران و عثمانی صورت می پذیرد. پرسش های اساسی این نوشتار 1- بررسی وجوه اشتراک و افتراق پارچه های عصر صفوی و عثمانی است. 2- تأثیرپذیری نقوش و رنگ های پارچه های صفوی بر عثمانی است. به طور کلی، از جمله علل تأثیرپذیری هنرها بر یکدیگر شرایط سیاسی و فرهنگی میان آنها بوده که البته حضور هنرمندان ایرانی در دربار عثمانی اثبات این ادعاست. نتایج تحقیق گواه آن است که پارچه بافی صفوی بر عثمانی تأثیر گذاشته و تفاوت هایی نیز قابل مشاهده است. مسئله شاخص آنکه بنابر اسناد مکتوب، تاکنون اعتقاد بر عدم کاربرد نقوش حیوانی در عصر عثمانی بوده، در حالی که در این پژوهش با نمایش پارچه های منقوش با تصاویر گوزن، کبوتر و طاووس، این ادعا را کم رنگ می سازد. رنگ قرمز وجه مشترک پارچه ها و کاربرد تعداد محدود رنگی در عثمانی و تنوع رنگ در پارچه های صفوی، وجه تمایز آنهاست. روش تحقیق، توصیفی تحلیلی و با رویکرد تطبیقی است. شیوه جمع آوری اطلاعات کتابخانه ای است. 
۹.

بازتاب انواع صورت های فلکی در هنر سفال گری دوران اسلامی تا دوره صفوی و تطبیق آن ها با نمونه های موجود در کتاب صورالکواکب عبدالرحمن صوفی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: هنر اسلامی سفالگری ایران صور فلکی صورالکواکب

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 191 تعداد دانلود : 635
تحقیق پیشِ رو، به بررسی بازتاب انواع صورتهای فلکی از جمله نقوش دایره البروج بر روی سفالینه های دوران اسلامی ایران از سده های اولیه اسلامی تا اوایل دوره صفوی می پردازد. هدف تحقیق شناسایی و طبقه بندی کلی انواع مختلف نقوش مرتبط با مفاهیم نجومی در این سفالینه ها و مقایسه آنها با نمونه های موجود در یکی از مهمترین کتب تخصصی علم نجوم می باشد. مهمترین پرسشهای تحقیق عبارتند از: 1- انواع صورتهای فلکی که بر روی سفالینه های دوران اسلامی ایران نقش بسته اند؛ کدامند و دارای چه ویژگیهایی می باشند؟ 2- صورتهای فلکی مزبور تا چه میزان با نمونه های موجود در کتاب صورالکواکب عبدالرحمن صوفی انطباق دارند؟ روش تحقیق توصیفی – تحلیلی و رویکرد آن تطبیقی است. گردآوری اطلاعات بر اسناد و مدارک کتابخانه ای و مشاهدات، متکی است و روش تحلیل داده ها کیفی می باشد. جامعه آماری تحقیق متشکل از یازده نمونه شاخص سفالینه دوران اسلامی حاوی نقوش صور فلکی است. بنابر یافته های تحقیق، صورتهای فلکی روی سفالینه های اسلامی از تنوع گسترده ای برخوردارند و با توجه به تمرکز بیشتر سفالگران بر ملاکهای تزیینی، کاملا منطبق با نمونه های نسخ خطی علم نجوم ترسیم نشده اند بلکه بعضا به اقتضای سلیقه هنرمند، تغییراتی در آنها صورت گرفته است. 
۱۰.

آسیب شناسی نقاشی دیواری درفرآیند مرمت از حیث اصالت و هویت در کاخ چهلستون و عالی قاپوی اصفهان(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: نقاشی دیواری مرمت چهلستون و عالی قاپو

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 958 تعداد دانلود : 647
یکی از میراث های ماندگار هر ملتی آثار نقاشی دیواری می باشد که در کشور ما نیز تعدادی از این آثار وجود دارد. عهده دار حفاظت از این آثار مردمان و دولت ها می باشد. در بعضی از دوره ها این وظیفه مورد غفلت قرار گرفته و باعث آسیب و از بین رفتن اصالت آن ها و در مواقعی سبب نابودی این آثار شده است. این مقاله که هدف آن بررسی آسیب ها به نقاشی های دیواری دوره صفوی در شهر اصفهان، از دیدگاه نقاشی و هنرهای تجسمی می باشد، به دنبال پاسخ به اینکه اولاً، چه عوامل باعث بیشترین آسیب به اصالت این آثار شده است؟ و دوم اینکه آثار کدام یک از این دو کاخ بیشترین آسیب را دیده است؟ این پژوهش به روش توصیفی تحلیلی و از طریق مقایسه تطبیقی و مشاهده میدانی و مصاحبه با اساتید و مرمتگران، به موضوع مرمت و اصالت  نقاشی های دیواری در دو کاخ چهلستون و عالی قاپو پرداخته است. یافته های محقق در این پژوهش نشان می دهد که، هرچند عواملی انسانی وحتی سیاسی دوره های بعداز صفویه در روند آسیب تأثیر گذار بوده و هرچند مرمت های انجام گرفته با روش های متفاوت و با نیت ترمیم و حفاظت بوده، اما مرمت های غیر اصولی، در آسیب به این نگاره های بیشتر موثر بوده است. هم چنین، در نمونه ها بررسی شده در این دو کاخ، اصالت نقاشی در کاخ چهلستون بیشتر مورد تهدید قرارگرفته است.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۶۶