جستارهای فلسفه دین

جستارهای فلسفه دین

جستارهای فلسفه دین سال هفتم بهار و تابستان 1397 شماره 1 (پیاپی 15) (مقاله علمی وزارت علوم)

مقالات

۱.

منظر سرمدی خدای ادیان و مسأله شرور گزاف(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: مساله شر شرور گزاف کمال مطلق بی زمانی منظر سرمدی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 424 تعداد دانلود : 262
در این مقالله نخست به این موضوع می پردازیم که چالش اصلی مسالله شر برای باور به خدای ادیان، وجود وضعیت های ناگوار در عالم نیست بلکه وجود شرور گزاف است؛ یعنی تحقق وضعیت هایی در جهان که بیش از سودمندی، ناگواری ایجاد می کنند. سپس با توضیح تفاوت منظر زمان مند و منظر سرمدی، میان شرور ظاهراً گزاف و شرور واقعاً گزاف، تمایز قایل می شویم و از این مدعا دفاع می کنیم که شناخت قسم دوم با توجه به محدودیت منظر زمان مند ناممکن است و از این رو استدلال له یا علیه وجود این نوع از شرور امکان پذیر به نظر نمی رسد. پس از آن، چهار تقریر مشهور از مسالله شر را بررسی می کنیم و نشان می دهیم که وجود شرور گزاف، که روی دیگر سکه نبود خدای کامل مطلق است، به شکل پیش فرض های آشکار یا نهان به این استدلال ها وارد شده است و از این رو نتیجه مورد نظر از ابتدا در آن ها مفروض بوده است. ضمن اینکه توسل خداباوران به منظر سرمدی خداوند، عقیده ایشان درباره نبود شرور گزاف را پذیرفتنی می سازد. مدعای اصلی این نوشتار این است که مسالله شر قابل فروکاست به مناقشه درباره گزاف بودن یا نبودن ناگواری های عالم است و داوری درباره این مناقشه به دلیل محدودیت منظر زمان مند مقدور نیست، بنابراین استدلال علیه وجود خدای ادیان از طریق شرور، نیازمند اثبات درستی یا محتمل بودن تحقق شرور گزاف در عالم است و در غیر این صورت نتیجه آن فراتر از مفروضات نخواهد بود.
۲.

نگاهی انتقادی به ارتباط دانش و دین در جامعه شناسی دین ماکس وبر(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: ماکس وبر تعارض دانش و دین جامعه شناسی دین افسون زدایی نیکلاس ولترستورف گفت وگوی دانش و دین

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 690 تعداد دانلود : 734
در این نوشتار می کوشیم تا ضمن استخراج دیدگاه وبر درباره ارتباط دانش و دین به عنوان یکی از مهمترین نظریات او، توضیح دهیم که چگونه این دیدگاه که خود مبتنی بر جامعه شناسی دین وبر است، به تعارض میان دانش به معنای اعم آن (شامل علوم طبیعی و انسانی) و دین خواهد انجامید. این مقالله شامل پنج بخش اصلی است: در بخش اول (مقدمه) نقشه روابط ممکن بین دانش (علم) و دین را طرح می کنیم و سپس در بخش دوم جایگاه وبر به عنوان یکی از قایلین به تعارض بین دانش و دین در آن نقشه را مشخص خواهیم کرد. در بخش سوم مقالله، انتقادات وارد بر دیدگاه وبر با نگاهی به نظریات ولترستورف طرح خواهند شد و نهایتاً در بخش چهارم با نگاه انتقادی به موضع وبر، راه حلی برای آنچه او تعارض بین دانش و دین می خواند ارایه خواهیم کرد. این راه حل، مسیری است که به علمای دین و دانشمندان امکان می دهد از هر دو ساحت اندیشه بشر یعنی دانش و دین، به نحوی روش مند و فلسفی در ساختار شناخته شده جامعه شناختی بهره برند و در عین حال با یکدیگر گفت وگو کنند. بخش آخر این نوشتار نیز به نتیجه گیری بحث و بیان رابطه دانش جامعه شناسی و دین با توجه به مقدمات ذکرشده در مقالله اختصاص خواهد داشت.
۳.

مرگ اندیشی در پرتو دیدگاه های اسلامی و غربی: مقایسة تطبیقی دیدگاه های ملاصدرا و هیدگر با توجه نظرات هانری کربن(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: ملاصدرا هیدگر مرگ اندیشی هستی-رو-به-مرگ وجود اصیل

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 470 تعداد دانلود : 762
ملاصدرا با تکیه بر چشم اندازی وجودی به عالم و اصول و مبانی خاص حکمت متعالیه، مرگ را استکمال نفس و استقلال وجودی اش از بدن می داند. در نظر صدرالمتاللهین مرگ پایان زندگی نیست، بلکه تولدی است دوباره برای تکامل و تعالی و فراتررفتن از آنچه انسان تاکنون در دنیای مادی بدان مشغول بوده است. طرف دیگر مارتین هیدگر به عنوان یکی از برجسته ترین و تأثیرگذارترین فیلسوفان اگزیستانس، با تکیه بر روش پدیدارشناسی هرمنوتیکی، به پدیده مرگ نه به منزله نقطه پایان زندگی، بلکه به مثابه پدیده ای وجودی و اگزیستانسیال نگریسته که در مواجهه با حقایق زندگی انسان مد نظر قرار می گیرد. بر اساس چنین نگرشی، مرگ شیوه ای از زیستن محسوب می شود ؛ به این معنا که مرگ به منزله آخرین امکان دازاین از بدو تولد در وجود او لانه کرده و به همین دلیل در نگرش او هر وجود انسانی را می توان «هستی- رو- به- مرگ» محسوب می شود، وجودی که در مواجهه با پایان است، اما وقوف به این واقعیت و نه گریز از آن روی آوردن به «وجود اصیل» است. بنابراین بر اساس چنین رویکردی، انسان در مواجهه با مرگ، به «هستی» می اندیشد و حضور رمزگونه اش را با تمام وجود احساس می کند. برای تطبیق و ارایه مدل بایستی گفت ملاصدرا و هیدگر نه تنها تأمل در مسالله مرگ و نحوه مواجهه درست انسان با حقیقت مرگ را باعث شکوفا شدن استعداد های بالقوه انسان می دانند، بلکه بر اساس دیدگاه آن ها در پرتو مرگ اندیشی، می توان به وجود اصیل و شناخت ارزش های اصیل زندگی نایل شد. در این مقالله دیدگاه های صدرالدین شیرازی و مارتین هیدگر در مسالله مرگ با توجه به نظرات هانری کربن تبیین خواهد شد.
۴.

تحلیل تکثر معنای زندگی در فلسفة ملاصدرا(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: ملاصدرا معنای زندگی تکثر هستی شناسی انسان شناسی معرفت شناسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 579 تعداد دانلود : 325
مسیله محوری مقالله حاضر بررسی و تحلیل تکثر معنای زندگی از دیدگاه ملاصدر است. نگارندگان در این مقالله با استفاده از مبانی ملاصدرا در سه ساحت معرفت شناختی، هستی شناختی و انسان شناختی به تحلیل و تبیین تکثر معنای زندگی پرداخته اند. در این جستار، در ساحت معرفت شناختی با تکیه بر دو نگرش ثبوتی و اثباتی ملاصدرا نسبت به زندگی، تکثر معنای زندگی را تحلیل خواهیم کرد. در بعد هستی شناختی با استفاده از دو نظام نظام وحدت تشکیکی و وحدت شخصی وجود، در قالب ظهور متفاوت اسمایی و تکثر ظهورات با استفاده از مؤلفه های چون خداوند، دین و عشق به حق تعالی، به تحلیل تکثر معنای زندگی می پردازیم. در ساحت انسان شناختی نیز با استمداد از تبیین کثرت نوعی انسان در دو نظام وحدت تشکیکی و وحدت شخصی وجود، این مسالله را واکاوی خواهیم کرد.
۵.

ارزیابی و مقایسة نقادانه دیدگاه طباطبایی، مطهری و جوادی آملی در باب وحدت وجود و لوازم الهیاتی آن(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: وحدت وجود شخصی تشکیکی طباطبایی مطهری جوادی آملی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 141 تعداد دانلود : 731
یکی از مباحث مهم در فلسفه دین، موضوع وحدت عالم و نسبتش با واحد بودن خداوند است. این برداشت های متفاوت از وحدت عالم تحت بحث وحدت وجود چالش برانگیز شده است. در این مقالله تلاش می کنیم دیدگاه فیلسوفان مسلمان وابسته به مکتب حکمت متعالیه را با این بحث روشن سازیم و استدلال های آن ها را ارزیابی کنیم و برتری دیدگاه برخی بر برخی دیگر را نشان دهیم. برای این کار دیدگاه سه تن از شارحان حکمت صدرا را که آرای متضادی دارند برگزیده ایم و تجزیه و تحلیل کرده ایم. علامه طباطبایی که گاه به وحدت تشکیکی و گاه شخصی متمایل است، گاهی نیز حکم به همسانی دو تعبیر می دهد درنهایت با براهین قاطع وحدت شخصی را می پذیرد اما توان پاسخگویی شبهات را ندارد. مطهری با وحدت وجود، نفی کثرات و معدوم دانستن ممکنات مخالف است. و درنهایت علامه جوادی آملی با اثبات «وجود مطلق» و قرار دادن «وجود» و «نمود» در برابر «عدم» ایراداتی را که مانع اکمال فلسفه بر مبنای وحدت وجود بود، از میان برداشتند لذا راه برای تغییر و ارتقای بسیاری از مباحث همچون قاعده بسیط الحقیقه باز شد. در این نوشتار در صددیم مقایسه نقادانه ای از دیدگاه این سه متفکر داشته باشیم.
۶.

ارادة آزاد، برخاسته از جوهر مجرد نفس یا ویژگی ای نوخاسته(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: نوخاسته گرایی اراده آزاد اختیار ذهن نفس

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 185 تعداد دانلود : 559
نوخاسته گرایی ویژگی ها علی رغم پذیرش حالات، قوا و علیت ذهنی، منکر جوهر مجرد نفس/ذهن است و نهایتاً حالات ذهنی را ویژگی هایی نوخاسته از شبکه و سیستم فیزیکی-عصبی بدن معرفی می کند و گرچه حالات ذهنی را به بدن و اجزا و خود این شبکه فروکاهش نمی دهد ولی آن ها را در ایجاد و استمرار وجود خود، وابسته به تعاملات سیستم عصبی و شبکه ای اجزای بدن می داند. نوخاسته گرایان ویژگی ها در مورد اراده آزاد، به دو دسته تقسیم می شوند: عده ای آن را یک ویژگی برآمده و نوخاسته از کل سیستم عصبی و شبکه اجزای بدن می دانند و عده ای دیگر علی رغم پذیرش سایر ویژگی های ذهنی منکر وجود اراده آزاد هستند و صرفاً آن را توهم می دانند. این در حالی است که در فلسفه اسلامی با توجه به وجود اراده به اثبات نفس مجرد پرداخته شده است. هدف این پژوهش طرح هر دو ادعای نوخاسته گرایی ویژگی ها در مورد اراده آزاد، و ارزیابی آن با روش تحلیلی، استدلالی و میان رشته ای با نگاهی به استدلال های فلسفه اسلامی بر جوهر مجرد نفس از طریق اراده است؛ و پس از نقد هر دو ادعای نوخاسته گرایان ویژگی ها و نیز نقد و تقویت ادله فلاسفه اسلامی، نتیجتاً با استدلال هایی برتر و با یافته های علمی روز، به اثبات جوهر مجرد نفس از طریق وجود اراده آزاد می رسد.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۲۳