جستارهایی در فلسفه و کلام (فلسفه و کلام)

جستارهایی در فلسفه و کلام (فلسفه و کلام)

جستارهایی در فلسفه و کلام سال پنجاهم بهار و تابستان 1397 شماره 100 (مقاله علمی وزارت علوم)

مقالات

۱.

هرمنوتیک زبان دین از نظرگاه گادامر و هابرماس(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: هرمنوتیک زبان دین گادامر هابرماس

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 864 تعداد دانلود : 864
هرمنوتیک در مغرب زمین، رشته ای نوظهور است که بر بسیاری از قلمروهای فرهنگ غرب تأثیرگذارده است و طی چند قرن اخیر توانسته است به عنوان یک دانش یا فن مستقل، جایگاه ویژه ای در حوزه تفکر بشری پیدا کند و امروزه متفکرین برجسته فراوانی در این خصوص به تأمل و پژوهش، اشتغال دارند. افزون بر اینکه هرمنوتیک در قرن بیستم توانسته است دستاوردهای خود را به دیگر حوزه های دانش همچون فلسفه، الهیات، نقد ادبی، علوم اجتماعی و فلسفه علم سرایت داده و پرسشها و بحثهای نوینی را در آن عرصه ها پی افکند. این مقاله با هدف ارایه تصویری اجمالی از ماهیت هرمنوتیک و زبان دبن به بررسی دیدگاه گادامر و هابرماس در باب این دو مبحث می پردازد
۲.

تقریرهای ابن سینا از برهان امکان و وجوب(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: ابن سینا برهان امکان و وجوب مغالطه مغالطه ترکیب

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 157 تعداد دانلود : 838
از براهین مشهور در اثبات وجود خداوند، برهان وجوب و امکان است، که برای اولین بار توسط ابن سینا در آثارش تقریر شده است. نقدهایی این برهان در جهان اسلام و جهان غرب از سوی بعضی از متفکران از جمله غزالی، ابن رشد، ملاصدرا، هیوم، کانت، راسل و...وارد شده است. از نقدهای وارده بر آن، این ادعا است که در آن به وجود مستقل و حقیقی برای مجموعه موجودات جهان قایل شده و از این منظر دچار مغالطه ترکیب شده است. این نقد در هردو حوزه اسلامی و غربی مطرح می باشد. ملاصدرا معتقد است که تقریر شیخ اشراق از این برهان دچار چنین اشکالی است. با بررسی مشخص می شود که تقریر ابن سینا و شیخ اشراق و حتی تقریر صدرالمتالهین دارای إشکال قایل شدن به وجود مستقل برای مجموعه جهان می باشد، اما برخلاف نظر غزالی و راسل و دیگران هیچ کدام منجر به مغالطه ترکیب نمی شود. این نوشتار درصدد تبیین این موضوع است.
۳.

بررسی تطبیقی عشق و اوصاف آن از منظر بکتی و تصوف(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: عشق بکتی تصوف

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 307 تعداد دانلود : 469
کسان بسیاری در باره عشق سخن گفته اند و سخنان زیادی هم در باره عشق گفته شده است. غالب این سخنان کلی گویی و تکرار مکررات و شبیه هم است. اما از این میان عده بسیار اندکی هم بوده اند که در باب عشق سخنان بدیع گفته و به دقت به بیان جزییات و رموز عشق پرداخته اند. قصد این مقال پرداختن به اوصاف و ویژگی های عشق الهی از دید دو صاحب نظر این چنین و مجرب در عشق الهی از دو جریان مهم و اثرگذار در دو جامعه متفاوت است: یکی از نهضت عرفانی بکتی در دین هندو در هندوستان و دیگری از جریان تصوف در عالم اسلام است. ابتدا به اختصار اشاره ای به شخصیت این دو صاحب نظر می شود، سپس به بیان اوصاف و ویژگی های مهم عشق از دید آن دو و مقایسه آنها پرداخته می شود.
۴.

اعتبار معرفت شناختی براهین خداشناسی؛ نقدها و پاسخ ها(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: براهین خداشناسی واقع نمایی مبناگروی گریزناپذیری معیار اعتبار برهان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 399 تعداد دانلود : 214
برخی از انتقادهایی که در دهه های اخیر بر براهین خداشناسی وارده شده است، ماهیتی معرفت شناسانه دارند که در اغلب موارد با انتقادهای عمومی بر سایر براهین مشترکند. اینکه معیار اعتبار برهان، اقناع و پذیرش باشد یا واقع نمایی؟ نخستین پرسش در این باب است. با فرض این که واقع نمایی معیار اعتبار برهان باشد پرسش دیگری مطرح می شود که آیا اقامه براهین واقع نما در حوزه خداشناسی ممکن است؟ بدیهی نبودن معیار گزاره های بدیهی، خلط میان گریزناپذیری و واقع نمایی و خودمتناقض بودن نظام مبناگروی سه اشکال مهمی هستند که بر شاکله براهین عقلی از جمله براهین خداشناسی وارد شده و واقع نمایی براهین خداشناسی را هدف قرار داده اند. با پاسخ حلی به هر سه انتقاد روشن می شود اقامه براهین واقع نما در حوزه خداشناسی ممکن است. روش تدوین این مقاله توصیفی_تحلیلی است.
۵.

ابن میمون و روش مواجهه با آیات تشبیهی کتاب مقدس(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: ابن میمون آیات تشبیهی تأویل مشترک لفظی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 319 تعداد دانلود : 195
از مهم ترین دغدغه های فیلسوفان یهودی در قرون وسطی مسیله مواجهه با آیات تشبیهی کتاب مقدس و تفسیر آنها بود.این موضوع به ویژه برای یهودیانی که در قلمرو حکومت اسلامی زندگی میکردند اهمیت بیشتری داشت چرا که برخی از مسلمانان یهودیان را اهل تشبیه میدانستند.بنابر این اندیشمندان یهودی می کوشیدند آیات تشبیهی را به شیوه ای تفسیر کنند که با تعالی و بی همتایی خداوند سازگار باشد.در میان این فیلسوفان ابن میمون که از معروف ترین چهره های تاریخ یهودیت به شمار می آید به شیوه ای نوین به بررسی وتفسیر آیات تشبیهی کتاب مقدس پرداخت.او با تاکید بر یگانگی و تعالی خداوند در مواجهه با آیات تشبیهی روش تاویل را برگزید.ابن میمون کوشید معنای واقعی کلمات به کار رفته در باره خداوند را تعریف کرده وآن را با کلمه ای متعالی و متافیزیکی منطبق سازد.ابن میمون با بررسی کلمات دو پهلو به این نتیجه رسید که آن دسته از کلماتی که به صورت مشترک میان خدا و انسان به کار می روند تنها به صورت مشترک لفظی استفاده می شوند چرا که هیچ سنخیتی میان خدا و مخلوقات وجود ندارد.
۶.

نقد و بررسی سطوح مختلف آموزه های دینی از منظر مشایخ برجسته عرفان(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: عرفان و تصوف باطن و ظاهر شریعت طریقت حقیقت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 511 تعداد دانلود : 810
تقسیم و تفکیک تعالیم دین و شریعت به معنای عام آن توسط عارفان مسلمان و به تبع آن تفکیک قلمرو صاحبان هر یک از این حوزه ها را می توان از آموزه های معرفتی و سلوکی مشترک عارفان مسلمان دانست. این گروه نه تنها تعالیم دینی را بر اساس چنین تقیسمی سامان داده بلکه مراتب سیر و سلوک عارفانه را نیز مبتنی به آن نموده و لایه های دین و دینداری را بر پایه ظاهر و باطن و باطن به باطن و به تعبیر دیگر شریعت و طریقت و حقیقت نموده است. این تقسیم بندی به وضوح در تعالیم صوفیان مشاهده می شود. و البته از زمینه ها و عوامل مهم حساسیت و خرده گیری مخالفان متشرع تصوف نیز به حساب می آید. درباره رابطه عرفان و تصوف و جایگاه دین و آموزه های دینی و تعالیم شریعت و نیز نوع عملکرد صوفیان مباحث و محورهای مختلفی مورد بحث است. نوشتار پیش رو در نظر دارد تا ضمن تبیین جایگاه شریعت و طریقت و حقیقت نزد عارفان مسلمان و گزارش نگاه خاص تصوف اسلامی نسبت به این محورها رابطه و نسبت هریک از این سه و نیز جایگاه ظاهر و باطن تعالیم دینی را با یکدگر بررسی و به تبیین دیدگاه ویژه عارفان برجسته مسلمان بپردازد.
۷.

بررسی و بازخوانی نظریه لوح محو و اثبات(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: بداء لوح محفوظ لوح محو و اثبات ام الکتاب کتاب مکنون

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 230 تعداد دانلود : 848
در این مقاله با بررسی اصطلاح «لوح محو و اثبات» در منابع روایی و تفسیری این نتیجه به دست آمده است که این اصطلاح، اصطلاحی نوظهور است که نه تنها هیچ خاستگاه قرآنی و روایی ندارد، بلکه براساس روایات معتبر این أم الکتاب یا همان لوح محفوظ است که ظرف محو و اثبات واقع می شود و قید «محفوظ» به شهادت آیات قرآنی به معنای مصونیت از تغییر نیست، بلکه به معنای مصونیت از شهود و مس نامحرمان درگاه الهی است. با نتیجه به دست آمده نگرش مشهوری که میان اندیشمندان اسلامی درباره لوح محو و اثبات وجود دارد، دستخوش تغییر اساسی می گردد و از این رهگذر لوح محفوظ نیز تفسیر جدیدی پیدا می کند.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۳۰