آیین حکمت

آیین حکمت

آیین حکمت سال دهم بهار 1397 شماره 35 (مقاله پژوهشی حوزه)

مقالات

۱.

بررسی حقیقت وجوب در قاعده وجوب سابق(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:

کلید واژه ها: وجوب سابق وجوب مقارن علت تامه اصالت وجود معلول ماهوی معلول وجودی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 120 تعداد دانلود : 276
وجوب سابق، از قواعد مهم و پرکاربرد فلسفه اسلامی است که به رغم اهمیتی که دارد، هنوز ساختار درونی آن با ابهام هایی مواجه است؛ از جمله اینکه این قاعده که اصالتاً ساختاری ماهوی دارد، چگونه می تواند در معلول های وجودی جاری گردد و در مباحث وجودی حکمت متعالیه به کار گرفته شود؟ مقاله حاضر پس از تبیین مفردات قاعده، سه راه حل برای جریان قاعده وجوب سابق در معلول های وجودی ارایه کرده است. این راه حل ها عبارت اند از: جریان قاعده در «معنای وجود امکانی»، استفاده از «معنای جامع بین امکان ماهوی و امکان وجودی»، و استفاده از «لاضرورت» در معلول های وجودی. نتیجه ای که از بررسی این راه حل ها به دست آمده، این است که قاعده وجوب سابق مختص به معلول های ماهوی است و در معلول های وجودی جاری نیست. وجوب مقارن، قسمی دیگر از وجوب بالغیر است که در معلول های وجودی می توان از آن به عنوان جایگزین وجوب سابق استفاده کرد
۲.

دیدگاه ملاصدرا درباره عقل عملی و داوری آن بر اساس آموزه های قرآن و حدیث(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:

کلید واژه ها: ملاصدرا عقل عملی شأن ادراکی شأن عملی قرآن و حدیث

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 890 تعداد دانلود : 422
مسیله اصلی در این تحقیق آن است که: دیدگاه ملاصدرا درباره عقل عملی، تا چه میزان با مستفاد از آیات و روایات همخوانی دارد؟ بنابراین، این تحقیق با دو پرسش مهم روبه روست: یکی، دیدگاه ملاصدرا درباره عقل عملی چیست؟ دوم، مستفاد از قرآن و حدیث درباره شیون عملی عقل چه می باشد؟ آنچه از مطالعه این مقاله به دست می آید، آن است که مطابق آموزه های دینی، عقل دارای شیون علمی و ادراکی، و شأن عملی و تحریکی است. در مقابل، برخی از فیلسوفان اسلامی، شأن عقل عملی را ادراک امور مربوط به عمل انسان دانسته اند، و بین عقل عملی و عقل نظری در اصل شأنیت ادراک تفاوتی قایل نشده اند و برخی دیگر، شأن عقل عملی را از مقوله عمل و تحریک، و متفاوت از شأن ادراک عقل نظری برشمرده اند. کلمات ملاصدرا درباره عقل عملی با هر دو دیدگاه همسان است؛ اما با آنچه درباره شأن عملی عقل در آموزه های دینی وارد شده است، مقداری تفاوت دارد. هدف ما از این نوشتار آن است که با تحلیل کلمات ملاصدرا درباره عقل عملی و فهم آموزه های دینی در شیون عقل، به داوری دیدگاه ایشان بر اساس قرآن و حدیث بپردازیم؛ لذا روش ما در این مقاله توصیفی تحلیلی همراه با تفسیر متن آیات و روایات است
۳.

رابطه فلسفه استعلایی کانت با علوم طبیعی و ریاضی(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:

کلید واژه ها: کانت علم فلسفه فیزیک ریاضیات اعتبار

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 867 تعداد دانلود : 871
اعتبار فیزیک و ریاضیات، هم از اهداف و غایات اصلی فلسفه استعلایی کانت به شمار می رود و هم از مبادی و پیش فرض های اساسی آن، و این بدان معناست که فلسفه کانت در این زمینه، مبتلا به نوعی دور، مصادره یا همان گویی است؛ زیرا برای پاسخ به شبهات هیوم و بارکلی، و تبیین اعتبار یقینی و عینی فیزیک و ریاضیات، از اعتبار علوم یادشده بهره می گیرد. از سوی دیگر، تکیه بر علوم قرن هیجدهم در استنتاج های فلسفی، سبب از بین رفتن اعتبار بخش های مهمی از فلسفه کانت در اثر تحولات علوم پیش گفته شده است. در نوشتار حاضر، با تبیین رابطه فلسفه با دیگر علوم، به برخی از آسیب هایی اشاره کرده ایم که فلسفه کانت به دلیل تبعیت از علوم طبیعی و ریاضی متحمل شده است
۴.

بررسی گستره شریعت از منظر دیدگاه های رایج در «مصالح و مفاسد واقعیه»(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:

کلید واژه ها: قلمرو شریعت تصویب تخطیه مصلحت تسهیل مصلحت سلوکیه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 372 تعداد دانلود : 113
رفتارهای برخاسته از عمل به شریعت از روی اجتهاد باشند یا از روی تقلید همواره با احتمال خطا و عدم مطابقت با لوح محفوظ مواجه اند. در همین نقطه است که گستره شریعت رخ می نماید و شمول یا عدم شمول آن بر این رفتارها نمایان می شود. در این تحقیق با غایت تبیین این گستره، دیدگاه های رایج در خصوص مصالح و مفاسد واقعیه با روش تحلیلی انتقادی مورد بررسی قرار می گیرد. در همین راستا، این نوشتار تأکید دارد هرچند تصویب اشعری و معتزلی می تواند به صورت چشمگیری این گستره را فراخ نماید، این دو دیدگاه با اشکالات ثبوتی عدیده ای مواجه اند. متقابلاً نظریه «مصلحت تسهیل» محقق نایینی به تضییق قلمرو شریعت می انجامد؛ از این رو در این نوشتار با تأکید بر دیدگاه شیخ انصاری مبنی بر «مصلحت سلوکیه» و ارایه تقریری نوین از آن، تلاش شده هم گستره شریعت به صورتی فراخ تصویر گردد و هم از ورود اشکالات دیدگاه تصویب جلوگیری شود
۵.

بررسی دلایل عرف گرایی ثبوتی در حوزه اخلاق با تأکید بر دو دلیل تفاوت های فرهنگی و احساسات عام بشر(مقاله پژوهشی حوزه)

کلید واژه ها: عرف اخلاق عرف گرایی عرف گرایی ثبوتی تفاوت های فرهنگی احساسات بشر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 261 تعداد دانلود : 73
عرف گرایی ثبوتی در حوزه اخلاق، اعتقاد به این است که عرف را می توان به عنوان منشأ ارزش اخلاقی دانست. عرف گرایان ثبوتی به دو دسته قابل تقسیم هستند: دسته ای از ایشان بر نقش عرف فاقد پشتوانه واقعی در ثبوت ارزش اخلاقی تأکید می کنند و دسته ای دیگر بر نقش عرف واجد پشتوانه واقعی در ثبوت ارزش اخلاقی اصرار می ورزند. هر یک از ایشان بر مدعای خود دلایلی ارایه کرده اند که بررسی آنها به دلیل تأثیرات فرهنگی باورهای یادشده، ضروری به نظر می رسد. در این نوشتار سعی شده با تحلیل دیدگاه های مرتبط با دسته اول، دو دلیل از مهم ترین دلایل ایشان استخراج شود و بر اساس مبانی عقلی مورد نقد و بررسی قرار گیرد. بررسی دلایل عرف گرایان ثبوتی مورد بحث نشان می دهد دو دلیل «تفاوت های فرهنگی» و «احساسات عام بشر» با مشکلات نظری و عملی مواجه بوده، برای اثبات مدعای ایشان ناکارآمد است
۶.

بررسی پیدایی نفس و ارتباط آن با جاودانگی در اندیشه ارسطو و ابن سینا(مقاله پژوهشی حوزه)

کلید واژه ها: نفس بدن حدوث جاودانگی عقل ماده صورت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 308 تعداد دانلود : 219
مسیله نفس و بحث از آغاز و انجام آن، از مسایل مهم در حوزه فلسفه است. اگرچه در آرای فلاسفه باستان، بحث از نفس به صورت مبهم بیان شده است، این موضوع از جمله مباحث برجسته در آرای ارسطو و ابن سینا به شمار می آید. نگاه کلی به فلسفه ارسطو نشان می دهد او برای همه موجودات قایل به نفس است. وی بر مبنای نظریه ماده صورت، نفس و بدن را جدایی ناپذیر می داند و معتقد است نفس، حادث با حدوث بدن است و در نهایت با نابودی بدن نابود می شود و بقایی برای آن در نظر نمی گیرد؛ اما با دقیق شدن در آرای او و بررسی آثار مختلف وی، به مباحثی می رسیم که با این نگاه کلی کاملاً متفاوت است و نشان دهنده اعتقاد او به جاودانگی دست کم بخشی از نفس است. ابن سینا نیز در مسیله پیدایی نفس ظاهراً نظری مشابه نظر ارسطو دارد و حتی شاید این گونه به نظر آید که مقلد صرف ارسطوست و به تبع ارسطو به حدوث نفس معتقد است؛ اما با دقیق شدن در آرا و آثار وی، مشخص می شود در بسیاری از جزییات و اصول مهم از ارسطو فاصله می گیرد؛ به گونه ای که اگرچه قایل به حدوث نفس است، بر خلاف نگاه ارسطویی در باب سرنوشت نفس، وی در نهایت نفس را امری جاودانه می داند
۷.

حقیقت سیال انسان در پرتو حرکت جوهری صدرایی(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:

کلید واژه ها: انسان خلیفه الله حقیقت انسان غایت هویت ملاصدرا

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 370 تعداد دانلود : 584
در ﻣیﺎن ﻣﺠﻤﻮع کاینات، «اﻧﺴﺎن»، کانون توجه اﻧﺪیﺸﻤﻨﺪان، ﻓﻼﺳﻔﻪ و ﻋﺮﻓﺎ بوده، ایشان سعی در ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺑﻌﺎد وﺟﻮدی او داﺷﺘﻪ اند و روح اﻧﺴﺎن را از نظر ذات، ﺻﻔﺎت و اﻓﻌﺎل، ﻣﻈﻬﺮ ﺗﺠﻠی ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮاﻧﺪﻩ اﻧﺪ؛ ﺗﺎ ﺁﻧﺠﺎ که ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻧﻔﺲ، ﻣﻘﺪم ﺑﺮ ﻣﻌﺮﻓﺖ رب و یکی از راه های ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺮار دادﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ. در این میان، صدرالمتألهین، انسان را نسخه عنصری جامع جمیع عوالم معرفی کرده، حقیقت او را نفس ناطقه اش می داند که قابلیت تبدیل شدن به نفس قدسی را دارد. این حکیم متأله معتقد است حقیقت این عصاره خلقت به طور کامل قابل شناسایی نیست؛ زیرا طبق حرکت جوهری، نفس، مدام در حال تغییر و اشتداد بوده، آناً فآناً در حال شدن و رسیدن به کمال مطلوب است و هر آن در حال آمد و شد در اکوان مختلف وجودی است؛ لذا ماهیت ثابت مشخصی برای او قابل لحاظ نخواهد بود. پس بدیهی است شناخت حقیقت چنین موجودی که در مرتبه ای خاص توقف ندارد و همواره در حال تحول و تکامل است، بسیار دشوار بوده، همین صعوبت، سبب ظهور دیدگاه های مختلف گردیده است. اما از آنجا که لازمه هر حرکتی غایت و جهت است، هرچند نفس انسانی ماهیت ثابتی ندارد، به سوی غایت و ثباتی رو می نهد و از نظر صدرا رسیدن به مدارج بالاتر و مقام عندیت، غایت اوست. در این نوشتار بر آنیم تا حقیقت سیال انسان را در پرتو حرکت جوهری، و مثال خدا شدن او را با توجه به نظام فلسفی صدرالمتألهین، با روش تحلیلی توصیفی بررسی کرده، نتایج مترتب بر آن را ترسیم نماییم
۸.

دیدگاه شهید مطهری درباره اخلاق مبتنی بر نظریه اعتباریات(مقاله پژوهشی حوزه)

کلید واژه ها: ادراک اعتباری اعتباریات شهید مطهری علامه طباطبایی فلسفه اخلاق

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 254 تعداد دانلود : 490
تبیین اعتباریات و لوازم آنها، از مباحثی است که با اشارات مرحوم کمپانی و تفصیلات علامه طباطبایی جانی تازه یافت. با توجه به تأثیرات مهم این بحث بر علومی چون فقه، اصول فقه، کلام و اخلاق، لازم است بدان بیش از پیش پرداخته شود. مقاله سعی دارد لوازم ادراکات اعتباری را در مبانی علم اخلاق با تأکید بر دیدگاه های شهید مطهری تبیین و بررسی کند. شهید مطهری بیش از هر چیز، دو موضوع از موضوعات ادراکات اعتباری مرتبط با علم اخلاق را تبیین کرده است: یکی استدلال به اخلاقیات و اعتباریات در علوم حقیقی، و دیگری بحث نسبیت اخلاق. شهید مطهری استدلال به اعتباریات را در علوم حقیقی نمی پذیرد. ایشان در رد نسبیت اخلاقی، با تبیین من علوی و من سفلی، راهکاری جدید معرفی می کند؛ اما علامه طباطبایی در تفسیر المیزان مسیر دیگری می پیماید که هم نسبیت را از اخلاق دور می سازد و هم به اشکالاتی که به شهید مطهری وارد است، دچار نمی شود
۹.

لوازم و نتایج وجودشناختی نظریه وجود رابط معلول ملاصدرا(مقاله پژوهشی حوزه)

کلید واژه ها: وجود رابط وحدت وجود تشأن تقدم بالحق تشکیک در ظهور وجود منبسط

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 631 تعداد دانلود : 831
یکی از مهم ترین ابتکارات ملاصدرا در حوزه هستی شناسی، دیدگاه وجود رابط معلول است. نظریه وجود رابط معلول، از یک سو بر لوازمی استوار است که بدون آنها اثبات این دیدگاه ناممکن خواهد بود و از سوی دیگر، نتایج مهمی بر آن مترتب است که پذیرش آنها، اندیشه های فلسفی مقبول پیش از خود را با تحولات بنیادین مواجه می کند. پژوهش حاضر با هدف واکاوی و تبیین لوازم و نتایج وجودشناختی این نظریه صورت گرفته است. وحدت شخصی و کثرت شأنی وجود و ناممکن بودن علم حصولی و حضوری به معلول بما هو هو، از اهم لوازم دیدگاه وجود رابط معلول است. همچنین وحدت واقعیت، تشأن، تقدم بالحق، تشکیک در ظهور و وجود منبسط از مهم ترین نتایج دیدگاه وجود رابط معلول به شمار می رود

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۴۹