هنر و تمدن شرق

هنر و تمدن شرق

هنر و تمدن شرق سال پنجم تابستان 1396 شماره 16

مقالات

۱.

جایگاه گل سوسن در فرهنگ، شعر و ادب پارسی

کلید واژه ها: گل سوسن شعر پارسی شبکه معنایی معناشناسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 76 تعداد دانلود : 841
گیاهان از دیرباز در فرهنگ و هنر ایرانیان از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده است. در این میان برخی از گیاهان مورد توجه و ستایش بیشتری قرار گرفته اند و به اصطلاح گزیده شده اند. گل سوسن نیز یکی از گیاهانی است که از دوران کهن در میان ایرانیان از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده است و می توان آثار این احترام را در اندیشه مردمان این سرزمین پی گرفت. گرچه امروزه منشأ این گزینش مبهم است اما بیانگر وجود مفاهیمی ذهنی در اندیشه مردمان باستان است. گل سوسن از نمونه گل هایی ست که در فرهنگ ما نضج یافته است. رسوخ این گل در فرهنگ ما بخشی از هویت تاریخی و خاطرات مردم این سرزمین را به خود اختصاص می دهد؛ بدین سان شناسایی تحولات معنایی آن امری ضروری تلقی می شود. یکی از منابع شناخت اندیشه های هر ملت، مطالعه آثار ادبی آن است و شعر فارسی به عنوان یکی از کهن ترین منابع ادبی مردم ایران، می تواند در شناسایی لایه های معنایی پنهان این گل راهگشا باشد. شاعران پارسی گوی نماینده تفکرات رایج دوران خود هستند که در ورای ابیات، حقایق و مفاهیمی را برای ما روشن می سازند که بیانگر وضع زمانه خویش است. پژوهش در دست، در پی آن است که با تحلیل آثار شعری در دوره های ادبی مختلف، به تلقی از نگرش مردمان ایران به گل سوسن دست یابد. به همین منظور ابتدا گونه های مختلف گل سوسن به شیوه علمی معرفی و ویژگی های کلی آن بیان می شود. پس از آن که درآمدی از حضور گل سوسن در فرهنگ و هنر ایرانیان ارائه شد، با ارائه نمونه هایی به تحلیل معنایی گل سوسن در ادوار شعری پرداخته می شود.
۲.

ساختار چند هسته ای مدینه های مراکش

نویسنده:

کلید واژه ها: مرکز شهر ساختار عروقی شهرهای اسلامی مراکز مفهومی مراکز کالبدی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 858 تعداد دانلود : 941
شهرها تحت تأثیر عوامل و ابعاد مختلف، مبتنی بر تعریف واحدهای اجتماعی با کارکردهای خاص و بر اساس مرکزیتی اولیه شکل می گیرند. ابعاد اجتماعی و فیزیکی شهر، رابطه پویایی با یکدیگر دارند. بافت فیزیکی با روندهای متفاوت اجتماعی تولید شده، مشخص می شود و مکان اجماع آنها مرکز عینی-ذهنی بافت به شمار م ی آید. مرکز شهر واژه ای برای تفسیر فعالیت ها، آداب و رسوم، فرهنگ و تاریخ یک ملت است که بسته به ساختار شهرها و یا وقایع ذهنی صورت گرفته می توانند مکان یابی مشخصی داشته باشند. این مراکز فعالیتی و رفتاری زمانی سازمان یافته خواهد بود که کالبدی برای آن تعریف شود و این کالبد به نقاط عطف شهری بدل خواهد شد. بسته به زمینه فرهنگی شکل گیری مراکز شهری در تعریف و ساختار آنها، از تفاوت های شکلی و کارکردی آن می توان به تفاوت های معنایی و نقش آنها برسیم. از بررسی مدینه ها به عنوان بافت های تاریخی و هسته های اولیه شکل گیری شهرهای مراکش و قیاس و استنتاج آنها، ساخت های مختلف بافت تاریخی و قوانین و ابعاد مختلف شکل آنها مشخص می گردد. با مشاهده مدینه های تاریخی در بافت قدیم شهرهای فاس، رباط و طنجه و تطوان و همچنین مکناس و مراکش به نظر می رسد، در کنار اجتماع لایه های متنوع فعالیتی، در فضای داخلی مدینه ها نمی تواند مرکز شهر واحد و مستقلی در مقیاسی کلان متصور شد. به دلیل اختصاصی بودن این مراکز در بافت ، مکان های موجود برای سایر شهروندان نقش هویتی و خاطره ا ی ندارند، در نتیجه فضای داخلی مدینه ها دارای منظری از اجماع مراکز جزء بوده و عنوان شهر چند هسته ای برای آن قابل تفسیر است و در فضای خارجی مدینه ها، مرکز شهر در خارج از حصار و در لبه شهر شکل گرفته است که لبه را از عنصری حاشیه ای به متن تبدیل کرده و به عنوان مکانی هویتی در مراکش نقش ایفا می کند.
۳.

نقدی بر اماکن مذهبی-آیینی ایران با تکیه بر پیشینه تاریخی آن

کلید واژه ها: مذهبی آیینی طبیعت زیبایی شناسی میراث فرهنگی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 105 تعداد دانلود : 794
مکان ها، بافت ها، فضاها و حریم های دینی (مذهبی)_آیینی در ایران بطور اخص و دیگر جوامع بطورکلی بنا به شواهد و قرائن مکشوف و موجود از دیرباز مورد توجه، تقدس و احترام گروه های اجتماعی متدین و پایبند به آموزه های دینی بوده است. به تاریخ معماری جوامع که رجوع کنیم بی اغراق با یکی از غنی، زنده و شورمندانه ترین جلوه های معماری، ذوق خلاق، ذائقه زیباشناختی و روح هنرمندانگی جامعه و جهان بشری درتاریخ مواجه می شویم. از این منظر به صراحت و بی اغراق می توان گفت ایران یکی از کانون های فوق العاده مهم، غنی و دیرپای معماری دینی- آیینی درتاریخ و فرهنگ جامعه و جهان بشری بوده است. شگفت تر آن که در عصری که اماکن آیینی در بسیاری از جوامع روزگار ما به صورت موزه درآمده یا رمق و رونق آیینی و قوّت قدسی تاثیرگذار و جذبه آور خود را ازکف داده است، اماکن آیینی در ایران همچنان زنده و فعال با جمعیت های میلیونی زائران برصحنه ایستاده است و حضور فعال و پررنگ دارد. بررسی، نقد، تحلیل، تعریف و معرفی این مکان ها، ساختار، بافت ، فضا و حریم های دینی- آیینی درجغرافیای جهان ایرانی به لحاظ تاریخی و از منظر فلسفه و تاریخ معماری بیرون از حیطه نوشتار حاضر است و در چارچوب مباحث ما نمی گنجد. آنچه اینک پیش رو ست، تصویری فشرده و کوتاه و تحلیلی لیکن نه چندان ریزبینانه و ژرفانگرکه به اختصار و اجمال در وصف و معرفی پاره ای ازساختارها و بناهای دینی-آیینی فعال در جامعه معاصر ایران است؛ البته با توجه به مناسبتشان با مسئله هویت-هویت نه به مفهوم روزینه و عرفی آن بلکه به مفهوم کیهانی از ارزش ها و باورها. به مفهوم یک فرهنگ و نحوه بودن درجهان و شیوه ای از زندگی. به معنای گنجینه ای ازمیراث مشترک و ذخایر معنوی که در جان ما جاری است. مراد ما از معماری مذهبی-آیینی و مناسبتشان با هویت به همین معناست. معماری که با وجوه دیگر مواریث مدنی و معنوی ما سخت و استوار درهم تنیده است.
۴.

شهرباغ، ساختار شهری شیراز قدیم

کلید واژه ها: شهرباغ باغ شهر شیراز منظر شهری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 283 تعداد دانلود : 859
در شهرهای قدیمی ایران، ساختار شهر با توجه به منابع آب شکل گرفته است. در این میان نقش باغ در شکل گیری ساختار شهر های ایران کلیدی و مهم است. عامل آب و زیرساخت سبز، از مهم ترین اجزا شهر ایرانی است. این دو عامل، ساختارهای متفاوت و در عین حال هم راستایی در شهرهای ایران ایجاد کرده است. فضاهای سبز شهری، علاوه بر ایجاد سبزینگی در داخل شهر، اطراف آن را نیز پوشش می داده است. نتیجه آن ایجاد یک خرد اقلیم مناسب، در میان اقلیم نامناسب است. در عین حال این فضاهای سبز، عامل تولید نیز به حساب می آمده است. واحدهای تولیدی کوچک و بزرگی نه تنها اقتصاد شهری را تأمین می کردند، یک منظر شهری را نیز به وجود می آوردند، در واقع شهر، شهری پایدار بوده است. پژوهش حاضر به دنبال کشف این رابطه در شهر شیراز است تا بتواند به یکی از الگوهای ساختار شهر ایرانی دست پیدا کند. در این پژوهش به روش اکتشافی، مبتنی بر مشاهدات میدانی و مطالعات کتابخانه ای، اطلاعات لازم گردآوری و تحلیل شده است. نتایج حاصله، حاکی از یک اکوسیستم پایدار شهری بوده که چرخه کاملی از آب و گیاه و شهر را شکل می داده که علاوه بر ایجاد خرد اقلیم مناسب، منظر زیبا و پایدار شهری را نیز به وجود آورده است.
۵.

تأثیر سفالگری اسلامی بر سفالگری جنوب ایتالیا (سیسیل) از قرن سوم ه.ق. همزمان با ورود اسلام به این سرزمین

نویسنده:

کلید واژه ها: سفالگری سفالگری اسلامی سیسیل سفال لعابدار قرن سوم ه.ق

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 313 تعداد دانلود : 567
هدف این مقاله آن است که سفالگری اسلامی چه تأثیری بر نمونه های سیسیلی آن در طول دوره ورود و پذیرش اسلام در قرن سوم ه.ق در این سرزمین، تا حداقل چند قرن بعد داشته است و اینکه آیا این فرایند تأثیرپذیری به صورت متقابل بوده و یا فقط یک جانبه بوده است. این پژوهش با استفاده از جمع آوری اطلاعات به شیوه تاریخی و کتابخانه ای و با ارائه نمونه های تصویری، ابتدا به مطالعه سیر تاریخی ورود اسلام به جزیره سیسیل و سپس به بررسی و تحلیل تأثیرات متقابل ورود اسلام بر زندگی ساکنین مسلمان پرداخته است. هدف آن است که با مطالعه ویژگی های هنر سفالگری اسلامی در قرون اولیه اسلامی و به ویژه از قرن سوم هجری قمری و بررسی مشخصه های هنر سفالگری در سیسیل از قرن نهم میلادی (مصادف با ورود اسلام) و با توجه به ویژگی های مشترک و نقاط افتراق، تأثیرپذیری سفالگری سیسیل از سفالگری اسلامی با ارائه چند نمونه از هنر این مناطق در قرون یاد شده مورد استدلال واقع شود. نتایج این پژوهش در راستای شناخت چگونگی و میزان تأثیرگذاری اسلام و هنر و فرهنگ اسلامی بر فرهنگ سرزمین های مفتوحه و شیوه های زندگی آن ها اعم از تولیدات هنری و صنایع دستی، راهگشا خواهد بود.
۶.

ارتباط معماری و نقاشی در مصر باستان با جهان بینی آنها

نویسنده:

کلید واژه ها: مصر معماری جهان بینی زندگی پس از مرگ

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 262 تعداد دانلود : 422
مصر باستان، از اولین تمدن های بزرگ بشری است که آثار باستانی و نقاشی های فراوانی از آن بجای مانده است. معماری مصر باستان دارای ویژگی های منحصربه فردی بوده که برجسته ترین آن ها، وجود مقابر و معابد عظیم سنگی و به دور از شهرها است؛ در حالی که از شهرها و کاخ های آن ها، بدلیل استفاده از مصالح کم دوام، بجز چند مورد محدود که به شدت ویران شده اند، اثری باقی نمانده است. این روند در تمام دوره های تاریخی معماری مصر باستان دیده می شود. هدف از این مقاله، پیدا کردن ارتباط بین ویژگی های بارز معماری و هنر مصر باستان و جهان بینی مردم این سرزمین است. در این مقاله که به روش کیفی انجام شده، ابتدا به کمک روش مطالعه کتابخانه ای، به گردآوری اطلاعات مربوط به مفاهیم زمان، مرگ و دین در مصر باستان، جهت فهم جهان بینی آن ها، پرداخته شده است، سپس به کمک داده های بدست آمده و مشاهده آثار معماری و نقاشی، به تحلیل ارتباط میان این آثار و جهان بینی مردم این سرزمین پرداخته شده است. دو دیدگاه اصلی در جهان بینی مصریان باستان شامل نگاه مادی به این جهان و جهان پس از مرگ و همچنین اعتقاد به برتری و جاودانگی جهان پس از مرگ نسبت به این جهان وجود دارد که نحوه ارتباط این دو تفکر با هنر نقاشی و معماری این سرزمین بررسی و تحلیل شد.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۴۲