نقد و نظر

نقد و نظر

نقد و نظر سال بیست و سوم بهار 1397 شماره 1 (پیاپی 89) (مقاله پژوهشی حوزه)

مقالات

۱.

لغزش معناشناختی در نظریه های اخلاقی غایت گرا با تأکید بر نظریه اخلاقی استاد مصباح یزدی(مقاله پژوهشی حوزه)

کلید واژه ها: ارزش اخلاقی ارزش ابزاری لغزش معناشناختی غایت گرایی آیت الله مصباح یزدی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 891 تعداد دانلود : 297
لغزش معناشناختی یکی از لغزش گاه های رایج در مباحث علمی است و زمانی رخ می دهد که شخص متفکر هنگام بحث و نظریه پردازی درباره یک موضوع، از قلمروی معنایی مورد نظرش فاصله بگیرد و به وادی معنایی دیگری بیفتد. پرسش اصلی این مقاله آن است که آیا می توان گفت برخی نظریه های اخلاقی نیز دچار لغزش معناشناختی شده اند و اگر آری، این لغزش چگونه روی داده است؟ هدف این تحقیق آن است که از این منظر به بررسی نظریه های غایت گرا بپردازد و وقوع لغزش معناشناختی و چگونگی آن را در این نظریه ها واکاود. برای دستیابی به این هدف، از روش تحلیل مفهومی استفاده شده است؛ به این صورت که با تحلیل مفهوم «ارزش»، پس از تفکیک معانی مختلفی که از آن اراده می گردد، معنای مورد نظر در مباحث فلسفه اخلاق تعیین شده و سپس مطابقت یا عدم مطابقت نظریه های غایت گرا با این معنا بررسی گردیده است. با بررسی های به عمل آمده این نتیجه به دست آمد که نظریه های غایت گرا در فلسفه اخلاق و به طورخاص نظریه استاد مصباح یزدی در معرض چنین اشکالی هستند. در نظریه ایشان با نادیده گرفتن معنای ارزش اخلاقی، به جای آنکه از واقعیت داشتن ارزش اخلاقی اَعمال دفاع شود، از واقعی بودن ارزش ابزاری آنها برای رسیدن به نتایج مطلوب دفاع شده است.
۲.

حل تعارض های اخلاقی در تجربه پدیدارشناسانه ماندلباوم(مقاله پژوهشی حوزه)

کلید واژه ها: پدیدارشناسی اخلاق عواطف تعارض های اخلاقی اصل اولویت واقعیت ها اصل جهان شمولی اصل غائیت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 384 تعداد دانلود : 705
حل نزاع ها و تعارض های اخلاقی از اهداف هر نظریه اخلاقی است که به نوعی بر وجود عناصر مطلق در احکام اخلاقی اصرار می ورزد. نظریه های وظیفه گرایانه در اخلاق از آن رو که به وجود احکام مطلق و وظایف مستقل از فاعل اصرار دارند بیش از دیگر نظریه ها درپی حل چنین نزاع هایی هستند. سنت های مختلف فلسفی اعم از قاره ای و تحلیلی با روش های خاص خود به دنبال حل این معضل هستند. موریس ماندلباوم فیلسوف تحلیلی امریکایی از منظر تجربه پدیدارشناسی اخلاقی با طرح یک نظام اخلاقی مستقل و تبیین این نظام، هدف عملی فلسفه خود را حل تعارض های اخلاقی می داند. خاستگاه این تعارض ها از نظر وی عوامل شناختی ای هستند که بر نحوه شکل گیری حکم اخلاقی تأثیر می گذارند. هر چند همواره نمی توان بر این عوامل فائق آمد، ولی می توان اصولی را برشمرد که اگر چه مطلق نیستند، در بسیاری موارد به شیوه ای پدیدارشناختی راهگشا هستند. از این منظر «اصل اولویت واقعیت ها»، «اصل جهان شمولی» و «اصل غائیت»، مجموعه اصولی هستند که هنگام تغایر و اختلاف اخلاقی به کار می آیند. با توجه به این اصول قصد داریم در واقع فراتر از نظریه هنجاری خاص ملاکی برای حل اختلاف نظرهای اخلاقی ارائه کنیم و این اصول را با توجه به باورها و امور واقعی ای که احکام اخلاقی ناگزیر از آنها برمی خیزند، موجه سازیم. در این مقاله پس از توضیح اجمالی راه حل های رایج به ویژه در سنت وظیفه گرایانه، به ارزیابی راه حل های ماندلباوم خواهیم پرداخت.
۳.

بررسی استدلال مستقیم بر نفی مسئولیت اخلاقی(مقاله پژوهشی حوزه)

کلید واژه ها: مسئولیت اخلاقی ناسازگارگرایی استدلال مستقیم ون اینوگن مثال فرانکفورتی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 808 تعداد دانلود : 305
فیلسوفان ناسازگارگرا با اتکا بر دو شرط «لزوم بدیل های گشوده برای عامل اخلاقی» و «انتخاب گری اصیل شخص از میان این بدیل های محتمل» و نیز منشاء حقیقی بودن او نسبت به کنش هایش، ضرورت و تعیّن علّی را با اراده آزاد و مسئولیت اخلاقی متعارض برشمرده اند. ون اینوگن ازجمله این فیلسوفان است که با استدلالی مستقیم و بی آنکه از مفاهیمی همچون «توانایی عمل به گونه ای دیگر» یا «اجتناب پذیری» یاری بگیرد، می کوشد تا هرگونه تعیّن علّی را مستلزم انتقال عدم مسئولیت به عامل اخلاقی معرفی کند، زیرا از منظر وی چنین ضرورت اجتناب ناپذیری مرادف با فقدان اراده آزاد و مسئولیت اخلاقی عامل در برابر رخداد و در گام واپسین نتایج و پیامدهای آن است. اما در این مقاله نشان می دهیم که مقدمه نخست این استدلال و تصویری که او از نسبت ضرورت علّی با آزادی اراده در کنش های انسانی ارائه می دهد، نامقبول و مخدوش است.
۴.

مفهوم «توانایی» و راهکار شرطی مور(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:

کلید واژه ها: توانایی توانایی انجام فعل به گونه دیگر تحلیل شرطی آزادی مور

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 72 تعداد دانلود : 997
عبارتِ فاعل از «توانایی انجام فعل به گونه دیگر» برخوردار است، به چه معناست؟ مباحث بسیاری در فلسفه معاصر درباره معنای این عبارت مطرح شده است. جی ای مور در کتاب اخلاق استدلال کرده است که فاعل از توانایی انجام فعل به گونه دیگر برخوردار است تنها اگر به گونه دیگر انتخاب کرده باشد. نخستین بار آستین ردیّه ای بر تحلیل شرطی مور نگاشته و معتقد شد که دسته ای از جملات با ظاهر شرطی اگر-آن گاه به معنای واقعی شرطیه محسوب نمی شوند؛ مثل این گزاره که «می توانستم به گونه دیگر عمل کنم اگر آن گونه می خواستم». پس از او، چیزم و لرر تلاش کرده اند هرگونه تحلیل شرطی از عبارت «S می تواند X را انجام دهد» را رد کنند. به نظر آنها گزاره هایی با قالب «اگر C محقق باشد، S عمل X را انجام خواهد داد «با گزاره S» می تواند عمل X را انجام دهد» هم معنا نیست. بروس آون معادله بالا را معادله ای درست می داند و معتقد است که استدلال چیزم و لرر حاوی نوعی مصادره به مطلوب است. در این مقاله ضمن مروری بر این بحث، مدعای دو طرف را بررسی کرده و خواهم گفت که اشکال های بروس آون قانع کننده نیستند.
۵.

بررسی و نقد انتقادات شیخ مفید بر دیدگاه انسان شناختی شیخ صدوق(مقاله پژوهشی حوزه)

کلید واژه ها: شیخ صدوق شیخ مفید انسان شناسی نظریه ماده انگارانه نظریه دوگانه انگارانه نفس و بدن

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 796 تعداد دانلود : 870
در علم کلام انسان شناسی از جایگاه بالایی برخوردار است و مباحث مهمی مانند «تکلیف»، «کیفیّت معاد»، «ثواب و عقاب»، و «وعد و وعید» بر شناخت حقیقت انسان مبتنی هستند. در مورد حقیقت انسان در میان متکلمان مسلمان دیدگاه های مختلفی ارائه شده است. دیدگاه غالب در میان متکلمان معتزلی تلقی ماده انگارانه از انسان است. از نظرآنها انسان همین پیکر مشاهَد است. در مقابل این نظریه، متکلمانی از امامیه مانند هشام بن حکم، شیخ صدوق و شیخ مفید با استناد به برخی از آیات و روایت ها دوگانه انگار بوده و انسان را مرکب از روح و بدن می دانند. شیخ مفید به رغم اتفاق نظر با شیخ صدوق در ترکیب انسان از روح و بدن، به برخی دیدگاه هایی که شیخ صدوق برای روح قائل است، به شدت انتقاد دارد. در این مقاله کوشیده ایم استحکام ادله هرکدام از این دو دیدگاه انسان شناختی و میزان سازگاری هرکدام با موازین عقلی و نقلی را نشان دهیم. برای رسیدن به این هدف پس از گزارش دیدگاه صدوق، انتقادات مفید به دیدگاه او با توجه به ادله نقلی و عقلی بررسی و نقد شده و نشان داده ایم که در بیشتر موارد نظر شیخ صدوق از شواهد قوی تری برخوردار است.
۶.

الزامات بینش هانری کربن درباره ولایت در روش مطالعه تاریخی اسلام (بررسی دو رویکرد تاریخ قدسی و تاریخ مندی فهم دین)(مقاله پژوهشی حوزه)

کلید واژه ها: آموزه ولایت رویکرد فراتاریخی تشیع امر قدسی نظریه تاریخ مندی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 265 تعداد دانلود : 1000
هانری کربن یکی از شرق شناسانی است که به اندیشه شیعی توجه خاصی دارد و با تمسک به رویکرد فراتاریخی یا تاریخ قدسی به تفسیر آموزه ولایت می پردازد. او با مبنا قراردادن آموزه های پیامبرشناسی و امام شناسی، ولایت را باطن تشیع می داند. در مقابل، نظریه رقیب وی، یعنی «نظریه تاریخ مندی»، با تمسک به واقعیت های اجتماعی جامعه عرب در دوران نزول قرآن، ولایت را به عنوان پدیده اجتماعی خاص آن دوران تفسیر کرده و هیچ شأنی برای آن قائل نیست. در این مقاله می کوشیم نشان دهیم که رویکرد تاریخ مندی با مشکل عدم تطبیق با آموزه های دینی و بی توجهی به مبانی فلسفی خداشناسی مواجه است. بنابراین رویکرد فراتاریخی کربن اتقان بیشتری دارد و تفسیر وی از ولایت دارای معقولیت بیشتری است.
۷.

واکاوی تحلیلی مسئله گرتلر درباره معیار درون گرایی برون گرایی در فلسفه ذهن(مقاله پژوهشی حوزه)

کلید واژه ها: درون گرایی برون گرایی محتوای ذهنی معیار تمایز ضدفردگرایی ویژگی نفسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 564 تعداد دانلود : 484
نظریه برون گرایی با صورت بندی کنونی خویش از مهم ترین رویکردهای نوآمد در فلسفه زبان و ذهن معاصر است. گرتلر، فیلسوف تحلیلی معاصر، با طرح مسئله ای جدید درباره معیار تمایز درون گرایی برون گرایی درباره محتوای ذهنی، کوشیده است نشان دهد واژگان فنی «درون گرایی » و «برون گرایی» ابهام جدّی دارند. جان مایه استدلال گرتلر چنین است که هر معیاری برای تمایز این دو، ناگزیر باید به مفهوم «نفسی برای شناسا» تمسک کند، درحالی که به باور وی این مفهوم خود به لحاظ توصیفی و هنجاری مبهم و مشکل زاست. من در این نوشتار، نخست توضیحی مقدماتی درباره مناقشه برون گرایی درون گرایی در فلسفه ذهن ارائه می کنم و سپس مسئله گرتلر را به تفصیل شرح داده و آن گاه پس از توضیح معیارهای پیشنهادی گرتلر، در بخش پایانی می کوشم پیش فرض های نادرست و خطاهای روش شناختی او را کشف و تبیین کنم.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۸۷