تاریخنامه خوارزمی

تاریخنامه خوارزمی

تاریخنامه خوارزمی سال ششم پاییز 1397 شماره 23

مقالات

۱.

تفاوت دیدگاه های شیخ فضل الله نوری و آخوند خراسانی در برخورد با مشروطه

نویسنده:

کلید واژه ها: شیخ فضل الله آخوند خراسانی مشروطیت مشروطه خواهان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 260 تعداد دانلود : 28
انقلاب مشروطه با رهبری علما شکل گرفت، اما این حرکت در میانه راه با توطئه دشمنان از جمله حکومت که قدرتش را در خطر می دید، روشنفکران غرب زده که حضور علما را سدی در برابر تفکرات روشنفکرانه خود می-دانست، کشورهای استعماری که استکبار ستیزی علما را در جریان تحریم تنباکو بخوبی درک کرده بودند و ... به عنوان محرک های خارج از جامعه ی روحانیت روبرو گردید. علاوه بر تمام این ها یک منشاء داخلی قوی نیز آتش این اختلافات را شعله ورتر می ساخت و آن نوع برداشت و نگاه های متفاوتی بود که خود علما به اصول مشروطه داشتند که باعث ایجاد اختلاف، تفرقه و به دنبال آن تضعیف صفوف مستحکم جناح مذهبی گردید. در این اختلافات که علما به دو گروه موافقان و مخالفان مشروطه تقسیم شده بودند هر دو جناح با برداشت های فقهی خود تعاریفی در رد نظرات جناح مقابل داشتند. در نهایت این اختلافات به آنجا رسید که منجر به صدور فتواهای شد که به بدعت مشروطه و اصول آن و در نتیجه حرام بودن مشروطه از یک طرف و مفسد بودن مخالفان مشروطه از سوی دیگر کشیده شد؛ تا جایی که محمدعلی شاه با بهره برداری از همین فضای توانست مجلس را به توپ ببندد و آن را تعطیل کند و در سویی دیگر نیز طرفداران مشروطه پس از تصرف تهران و به دست گرفتن امور با تکیه بر نظر مراجع موافق مشروطه مبنی بر مفسد فی الارض بودن مخالفین مشروطه توانستند رهبر مخالفین (شیخ فضل الله) را به چوبه دار محکوم کنند.
۲.

طبقات اجتماعی ایران باستان (با تکیه بر عصر ساسانی)

کلید واژه ها: طبقات دودمان ساسانیان هند و ایرانی اوستا

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 412 تعداد دانلود : 467
شناخت طبقات اجتماعی و بررسی عملکرد گروه ها و افراد در سلسله مراتب اجتماعی، ازجمله مباحث مهم در مطالعات تاریخی است. آگاهی از روند پیدایش نظام اجتماعی، باعث درک عمیق و همه جانبه ای از اوضاع اجتماعی و تحولات تاریخی می شود. پژوهش حاضر با روش توصیفی - تحلیلی در پیِ پاسخ به سؤالات ذیل است: خاستگاه طبقات اجتماعی در نزد اقوام هند و ایرانی چگونه بوده و سبب چه تغییراتی در نظام طبقاتی شده است؟ چه عللی در شکل گیری طبقات اجتماعیِ ایران باستان نقش داشته و اثرات آن بر جامعه عصر ساسانی چه بوده است؟ نتایج به دست آمده، بیانگر این است که عواملی چون: سنّت خویشکاری، اصالت خون و نژاد و نیز تأثیر جغرافیا بر مناسبات اجتماعی تأثیر پایداری داشته است. در دوران ساسانی به دلیل افزایش اصناف شهری، آمیختگی دین و سیاست و تأکید مبلغان بر سنت های دینی، شکاف طبقاتی موجود میان مردم و دستگاه حاکمه، امری طبیعی تلقی شد؛ و چون جنبه دینی و وظیفه آسمانی به خود گرفت، نظام استبدادی را استمرار بخشید.
۳.

جایگاه تشیع در رویکرد مذهبی ترکمانان آق قویونلو

کلید واژه ها: آق قویونلو تسنن تشیع تسنن دوازده امامی تصوف شیعی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 570 تعداد دانلود : 793
بیشتر منابع ترکمانان آق قویونلو را سنی مذهب قلمداد کرده اند؛ با این حال، شواهد و مدارکی از گرایش ها و علائقِ شیعی این حکومتگران وجود دارد که صرفاً سنی دانستن آن ها را با ابهام مواجه می سازد. به نظر می رسد تفسیر رویکرد مذهبی آق قویونلوها با استفاده از مفاهیم «تسننِ دوازده امامی» و «تصوفِ شیعی»، که بعد از حمله مغولان در ایران رواجی گسترده یافتند، امکان پذیر باشد. در طی این جریان، نوعی التقاط تسنن-تشیع در ایران ایجاد گردید که با گذر از مراحل مختلف، در نهایت، به رسمیت تشیع در ایران، در اوایل قرن دهم هجری، انجامید. آق قویونلوها حلقه نهایی در این زنجیره بوده اند و برخی از سکه های ضرب شده توسط آن ها که دارای شعائرِ اهل سنت و تشیع بگونه ای مشترک است، بهترین مصداق این امر است. پژوهش حاضر درصدد است با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی و کاربرد مطالعات کتابخانه ای، ماهیت مذهبی ترکمانان آق قویونلو را بررسی نموده و آن را با استفاده از مفاهیم «تسننِ دوازده امامی» و «تصوفِ شیعی» تبیین نماید.
۴.

نقد و بررسی خوانش محمد ارکون از سنت و تجدد

کلید واژه ها: محمد ارکون میراث اسلامی سنت و تجدد مکتب آنال عقل اسلامی عقلانیت انتقادی اسلام شناسی تطبیقی پساساختارگرایی روش تاریخی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 264 تعداد دانلود : 44
محمد ارکون اندیشمند مسلمان (1928- 2010 م) و از چهرهای شناخته شده محافل علمی، که رویکری انتقادی و رادیکالی به پدیده دین و به طور خاص نسبت به تاریخ اسلام داشته است. او پروژه فکری خود را با عنوان «نقد عقل اسلامی» در جهت نقد عقلانیت اسلامی سامان داده بود. وی از جمله کسانی است که طرح نسبتاً جدید و مأنوس با فضا و ذهنیت کنونی بشر و به ویژه فرد مسلمان عرضه کرده و در زمینه تعامل سنت و تجدد و بازاندیشی آموزه های اسلامی، طرحی نو ارائه نموده است. ارکون با بهره گیری از روش های موجود در علوم انسانی جدید به سراغ اندیشه های بنیادین رفته و معتقد است که برای درک صحیح و چگونگی استفاده از میراث اسلامی و غربی، باید از رهیافت ها و روش هایی چون ساختارگرایی و تحلیل گفتمان انتقادی بهره برد. از مهم ترین ابزار و روش های پیش رو ارکون که تاکید بسیاری بر آن می کند، مکتب آنال است. مکتب آنال از جمله جریان های معرفتی تاثیرگذاری است که ارکون خود را مدیون آن می داند و معتقد است، آشنایی با این رویکرد او را از نگاه خطی و شرق شناسانه به تاریخ نجات داده است. این اندیشمند مسلمان بر این باور است که از مهم ترین مسائل پس از رویارویی جهان اسلام با مدرنیته غربی، تقابل و تعامل سنت و تجدد می باشد، که بسیار مورد مناقشه قرار گرفته است. خوانش گر اندیشه های ارکون باید به دو نکته بسیار اساسی توجه نماید، اول ارکون اندیشمندی مسلمان سنی است و در مبارزه با نگاه اشعریان گام بر می دارد. از سوی دیگر دوران جامعه پذیری اولیه خود را در الجزایر، زیر سیطره استعمار فرانسه سپری نموده و بسیار از آنان تأثیر پذیرفته است. بنابراین نباید همه پروژه او را بر جهان اسلام به ویژه ایران تعمیم داد. در این مقاله برآنیم به واکاوی روش شناسی محمد ارکون و خوانش وی از سنت و تجدد را مورد نقد و بررسی قرار دهیم.
۵.

ریشه های فکری داعش

کلید واژه ها: داعش اسلام تفکرسلفی افراطی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 311 تعداد دانلود : 447
داعش نام گروهی بنیادگرا است؛ که در عراق و سوریه حضور فعال داشت و خود را کشوری مستقل می دانست. این گروه به رهبری ابوبکر البغدادی از جنگجویان سلفیِ جداشده از شبکه ی القاعده بود که با دولت های عراق و سوریه و گروه های مخالف وارد جنگ شد. این گروه به عنوان یک گروه دارای تفکر سلفی معرفی شده است. ما در این پژوهش بدنبال پاسخ به این پرسش هستیم که ریشه تفکر سلفی در کجاست، و دلیل نام گذاری این گروه به عنوان یک گروه یا جریان سلفی چیست؟ در بررسی ریشه های تفکر سلفی باید گفت، واقعیت این است که ریشه های تاریخی این جریان به گرایش های خرد گریزانه و افراطی موجود در تاریخ اسلام بازمی گردد. مهم ترین این گرایش ها در تاریخ تمدن اسلام، فقهای اهل حدیث، متکلمان اشعری و خوارج هستند. و خواستگاه فکری داعش نیز پیرو القاعده وهابیت است، که خود ریشه در جنبش های سلفی مذهب حنبلی و پیروان اهل حدیث دارد.
۶.

پیشنهادات اصلاحی نویسندگان دوره قاجار در خصوص کشاورزی و دهقانان از دوره ناصری تا مجلس دوم مشروطه (1264-1328 ه . ق)

کلید واژه ها: قاجار نویسندگان کشاورزی دهقانان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 944 تعداد دانلود : 964
تجاری شدن کشاورزی، کشت محصولات مورد نیاز جهانی، تأثیرات منفی قراردهای تحمیلی غربیان در دوره قاجار بر اقتصاد و همچنین کم توجهی دولت به امر کشاورزی موجب افزایش تولید برخی محصولات کشاورزی، تخصصی تر شدن کشت آن ها و نیز تضعیف کشاورزی سنتی و حتی در مواردی بروز قحطی در کشور شد. این نابسامانی و رکود، وضعیّت دهقانان به عنوان یکی از گسترده ترین گروه های جمعیتی کشور را تحت شعاع قرار داد. در نتیحه این رویدادها، نویسندگان این دوره به کشاورزی و بهبود آن توجه نشان دادند. آنان برای بهبود وضعیت کشاورزی و همچنین شرایط دهقانان به ارائه پیشنهادها و راهکارهایی پرداختند. این مقاله با روش تحقیق تاریخی در صدد پاسخگویی به چگونگی راهکارهای پیشنهادی اصلاحی نویسندگان دوره قاجار در جهت بهبود وضعیّت کشاورزی و دهقانان از دوره ناصری تا مجلس دوم مشروطه است. در واقع این اندیشمندان در نوشته های خود ضمن تأکید بر جایگاه مهم کشاورزی و دهقانان در جامعه و اقتصاد کشور راهکارهای اصلاحی متعددی همچون علمی شدن کشاورزی، تأسیس مدارس، فروش زمین های خالصه و ایجاد سد و همچنین تقسیم اراضی کشاورزی بین دهقانان را مطرح کردند. پیشنهادات اقتصادی این اندیشمندان موجب تصویب تعدادی مصوبه در رابطه با کشاورزی در مجلس اول و دوم شد.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۳۸