تاریخ ایران

تاریخ ایران

تاریخ ایران زمستان 1395 و بهار 1396 شماره 21 (پیاپی 79/5) (مقاله علمی وزارت علوم)

مقالات

۱.

پیدایی و شیوعِ اعتیاد به افیون در عصر صفوی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: ایران جامعه صفویه افیون اعتیاد

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 545 تعداد دانلود : 699
دوره صفوی با دگرگونی های اجتماعی متنوعی رویارو گردید، یکی از این دگرگونی ها، پدیده اعتیاد به افیون بود. این ماده مخدّر، در ایران پیشا صفوی، بیشتر مصارف پزشکی داشت. در عصر صفوی، اعتیاد به افیون به صورت فراگیر درآمد و به عنوان یکی از مشخصه های سبک زندگی اعضای جامعه به ویژه در دوره فرمانروایان پایانی صفویه مطرح گردید. چگونگی شیوع این پدیده مسأله ای است که تا کنون به آن پرداخته نشده است، از این رو، در این تحقیق که با روش تاریخی و استفاده از منابع گوناگون داخلی و خارجی انجام شد، سیر دگرگونی اعتیاد به افیون، با تأکید بر روند تاریخی آن، طی سه دوره آغازین، میانی، و پایانیِ حکومت صفویان بررسی گردید. بر اساس یافته های این پژوهش، تحولات مرتبط با افیون در سراسر عصر صفوی از الگوی یکسانی پیروی نکرده و یک منحنی رو به رشدی را تجربه کرده است.
۲.

مانی: مصلح گنوسی یا پیامبر مانوی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: مانی مانویان کیش های گنوسی مصلح گنوسی پیامبر مانوی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 146 تعداد دانلود : 363
رشد جسمی و فکری مانی در میان گروه معتقد به عقاید گنوسی، باعث شد تا زیر بنای عقاید کیش نوپدید وی شکل گنوسی بگیرد. از این رو بررسی عمق این تاثیر همواره مورد توجه محققان برای شناخت کیش گنوسی و مانوی بوده است. یکی از مهمترین مسائل مورد بررسی وجود شخصیت گنوسی مانی است. باید اذعان کرد بر اساس متون نو یافته از کیش مانوی همچون متون مانوی کلن، مانی بیش از آنکه شخصیتی مانوی داشته باشد، وجهه ای کاملاً گنوسی دارد. در واقع، اینکه شخصیت مانی در متون متأخر کیش مانوی توصیفی پیامبرگونه دارد، نشان دهنده سیر تحول این کیش از فرقه ای گنوسی به دینی جهانی است. از این رو مسئله این پژوهش این است تا براساس متون نویافته چون نسخ مانوی کلن و پژوهش های نوین شخصیت مانی به عنوان مصلحی گنوسی، بازسازی گردد. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی به این نتیجه دست می یابد که مانی در متون اولیه کیش مانوی که به وسیله شخص مانی و پیروانش تدوین یافته است، به شکل یک مصلح گنوسی ظاهر می شود و در مرحله دوم حیات دینی خود پس از سفرهای تبلیغی کیش خود را به دینی جهانی تبدیل کرده است. تأثیرات کیش های گنوسی بر تفکر مانی در اولین بُرهه از حیات دینی او کاملاً محرز است.
۳.

اصول اعتقادی هخامنشیان بر اساس سنگ نبشته ها(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: هخامنشیان زردشتی دین اهوره مزدا کتیبه بیستون

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 709 تعداد دانلود : 886
این که هخامنشیان بر مذهب زردشت بوده اند یا نه، پرسشی است که از دیرباز محققان تاریخ هخامنشی با آن روبرو بوده اند. همانقدر که زردشتی بودن هخامنشیان موافق دارد، مخالفان آن هم کم نیستند. هر بار که سخن از دین و اعتقادات هخامنشیان به میان می آید، بحث زردشتی بودن یا نبودن هخامنشیان هم هست. یکی از علت هایی که سبب شده است این موضوع تبدیل به بحثِ اصلی میان محققان تاریخ هخامنشی شود، وجود نام اهوره مزدا در کتیبه های هخامنشی به عنوان خدای بزرگ و اظهار عبودیت شاهنشاهان هخامنشی نسبت به اوست. با این حال، به دلیل تسامح و تساهل هخامنشیان نسبت به پیروان دین های دیگر، این بحث به نتیجه ای قطعی نرسیده است. در این مقاله، ضمن بررسی آراء چند تن از متخصصان تاریخ هخامنشی، کوشش می شود اعتقادات هخامنشیان از خلال کتیبه ها و الواح به جا مانده از آنان، از جمله کتیبه داریوش در بیستون، بررسی شود.
۴.

رویه های قانونی در امر مواد مخدر و اعتیاد از سال 1289 تا 1307ش: مصوبات و نتایج آن(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: مجلس شورای ملی مواد مخدر تریاک اعتیاد قانون مقررات

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 737 تعداد دانلود : 76
یکی از حوزه هایی که مجلس شورای ملی دست به قانونگذاری در آن مورد زد، حوزه مواد مخدر و اعتیاد به آن بود. اولین قانون مصوب در این زمینه، یعنی قانون تحدید تریاک، دارای اهمیت خاصی است. زیرا، با تصویب آن در مجلس دوره جدیدی در پرداختن به امر مواد مخدر و اعتیاد در ایران آغاز می شود. در تحقیق حاضر با روش تاریخی و استفاده از منابع و اسناد آرشیوی، به بررسی رویه های قانونی در امر مواد مخدر و اعتیاد از سال 1289 تا 1307 شمسی پرداخته شده است. حاصل تحقیق حاکی از آن است که نقش مهم تریاک در درآمد دولت و بودجه، موجب شده بود که در آغاز، مجلس و دولت به چشم یک منبع مهم و گران بها به آن نگاه کنند و سعی در کنترل آن به نفع خزانه دولت به بهترین شکل ممکن داشته باشند. در این دوره برای جلوگیری از قاچاق مواد مخدر به داخل کشور، در سال 1301شمسی قانون منع واردات مواد مخدر به داخل ایران به تصویب مجلس رسید که دارای اهداف اقتصادی بود. این قانون، که در آن در مورد تریاک تولید داخل صحبتی به میان نیامده بود، اقتصاد ایران را هر چه بیشتر به تریاک وابسته می نمود. در تمام نظامنامه هایی هم که در دولت و وزارتخانه ها از تصویب می گذشت، وجه درآمدزایی تریاک مورد توجه خاص بود و چندان اهمیتی به بحث جرم بودن یا نبودن مواد مخدر و استعمال کنندگان آن داده نمی شد. تا این که، در سال 1304ش. اولین قانونی که حالت بازدارنده و جرم انگارانه در زمینه مواد مخدر و معتادان داشت به تصویب رسید.
۵.

تطور و تکوین معنایی واژه کُرد در منابع دوره اسلامی(قرن اول تا نهم هجری)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: ایران منابع اسلامی کرد قومیت کوچ نشینی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 284 تعداد دانلود : 315
واژه کُرد که امروزه به عنوان یکی از گروه های قومی منطقه خاورمیانه، فهم می شود، در منابع دوره اسلامی کاربرد و معنایی مبهم دارد. در دوره معاصر برخی از پژوهشگران، واژه کُردِ منابع را با تلقّی رایج امروزی، در پژوهشهای تاریخی به کار گرفته اند؛ در حالی که دسته ای دیگر که توجه را به درک متفاوت منابع از این واژه جلب کرده اند، به شرح و بسط نظر خود نپرداخته و به طریق اولی به فرایند تطور معنایی آن در منابع، بی توجه اند. پژوهش حاضر با روش تاریخی- تحلیلی کاربردهای مختلف واژه کُرد در منابع را با توجه به قرائن و نشانه های معنایی مورد بررسی قرار داده است. یافته های تحقیق نشان می دهد که واژه کُرد در چند قرن نخست دوره اسلامی هم در معنای قومی و هم برای اشاره به دارنده گان شیوه معیشت کوچروی به کار می رفت؛ اما در طی فرایندی که در شرح آن کوشیده ایم، کاربرد کُرد در معنای کوچنشین ترک شده و این واژه حدوداَ از قرن هفتم هجری، صرفا با معنای قومی به کار رفته است.
۶.

سازوکار و نشانه های ادغام ایران در اقتصاد جهانی قرن نوزدهم(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: ایران اقتصاد جهانی قرن نوزدهم نظام سرمایه داری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 103 تعداد دانلود : 938
وقوع انقلاب صنعتی جوامع صنعتی را بر آن داشت تا برای تأمین نیازهای خود جوامع ماوراءدریاها را در اقتصادی جهانی ادغام کنند. هدف از این اقدام تبدیل کردن جوامع ماوراءدریاها به محلی برای صدور کالاهای ساخته شده صنعتی و تأمین مواد اولیه بود. بر پایه چنین هدفی بود که جوامع سرمایه داری در قرن نوزدهم با استفاده از دو سازکار ایجاد قلمروهای استعماری و تحمیل قراردادهای تجاری، گمرکی و حقوقی با اعمال فشارهای سیاسی جوامع ماوراءدریاها را در اقتصاد جهانی ادغام کردند. از این قائده ایران هم در قرن نوزدهم مستثنی نبود. بر این اساس مقاله حاضر در صدد است تا با استفاده از روش تحقیق تاریخی و طرح این پرسش که سازوکار و نشانه های ادغام ایران در اقتصاد جهانی قرن نوزدهم چه بود؟ به بررسی سازو کار و نشانه های ادغام ایران در اقتصاد جهانی قرن نوزدهم بپردازد. دستاوردهای تحقیق نشان می دهد که ایران با سازوکار تحمیل قرارداهای تجاری، گمرکی و حقوقی در اقتصاد جهانی ادغام شد. چنین ادغامی در قرن نوزدهم مخصوصاً در نیمه دوم آن دو نشانه مهم داشت. نخستین نشانه تغییر شیوه تولید اقتصاد کشاورزی ایران از کشاورزی معیشتی به کشاورزی تجاری با هدف تولید و صدور مواداولیه کشاورزی به بازارهای جهانی بود. دومین نشانه چنین ادغامی رشد روزافزون ورادات کالاهای ساخته شده مصرفی در راستای تبدیل شدن ایران به محلی برای صدور کالاهای ساخته شده صنعتی بود.
۷.

کاربست سلاح نفت در جنگ های اعراب و اسرائیل و پیامدهای آن(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: منازعات اعراب و اسرائیل نفت سیاست آمریکا خاورمیانه تحریم نفتی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 135 تعداد دانلود : 265
جنگ های اعراب و اسرائیل در خاورمیانه تاثیرات متفاوت و گوناگون و همچنین آثار منطقه ای و جهانی داشته است که در این میان استفاده از نفت بعنوان سلاح از سوی اعراب برای شکست اسرائیل در چندین مرحله به کار گرفته شد و همین امر این منازعه منطقه ای را به بحرانی جهانی در دهه 1970 تبدیل کرد؛ نوشتار حاضر با روش تاریخی- تحلیلی در پی آن است تا ضمن پیگیری روندها و عواملی که منجر به کاربست نفت بعنوان سلاح شد، دستاوردهای این سیاست را نیز مورد مداقه قرار داده و پیامدهای آن را در حوزه سیاستگذاری نفت تبیین نماید. بر اساس یافته های پژوهش حاضر استفاده از سلاح نفت در کوتاه مدت اگرچه موجب نارضایتی دنیای غرب بعنوان کشورهای حامی اسرائیل شد ولی در نهایت به دلیل وابستگی کشورهای عربی به درآمدهای نفت از یک سو و عدم اتحاد و وحدت رویه در میان این کشور از دیگر سو و همچنین سیاست کشورهایی چون آمریکا موجب شد تا این سلاح کارایی خود را از دست بدهد و به همین دلیل پس از تجریه آخرین جنگ اعراب و اسرائیل و درس های ناشی از آن غرب هیچگاه با چالش سلاح نفت روبرو نشد و حتی توانست با بکارگیری ابزارهایی، سیاستگذاری در حوزه نفت را نیز تحت تاثیر منافع خود قرار دهد.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۳۴