پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی

پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی

پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی سال چهل و ششم بهار و تابستان 1392 شماره 1 (مقاله علمی وزارت علوم)

مقالات

۱.

از شهر خدا تا ام القری(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: ام القری خدا شهر شهر خدا مکه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 513 تعداد دانلود : 52
مرکزیت دینی در طول تاریخ به صورت های گوناگون تجلی کرده است. یکی از این صورت ها، بلکه صورت برترِ آن، «شهر خدا» است. آرمان شهر خدا، مبتنی بر هدف برقراری پیوند میان خدا و انسان و بازجویی روزگار وصل بشر، بوده است؛ این آرمان، گاه در روزگاران و اسطوره های کهن به صورتی خام و مبهم جلوه کرده و گاه به صورتی آشکارتر در متون مقدس نمود یافته است. زمانی هم صورتی از وجود فیزیکی به خود گرفته است. این آرمان جمعی و متعالی، در سیر اندیشه دینی به تدریج جلایی افزون یافته، با «میثاق الهی» و نام حضرت ابراهیم پیوند خورده و در نهایت نه با عنوان «شهر خدا» که به صورت «امّ القری» تحقق یافته است. از نگاه این مقاله، شریعت خاتم، سرِ درافکندن چیزی با عنوان شهر خدا و مانند آن را نداشته است؛ اما از عنوانی دیگر سخن گفته که عبارت از امّ القری و مأوای «بیت الله الحرام» است تا مقاصد عملی و متعالی چیزی که از آن به صورت رؤیایی و گزاف در قالب شهر خدا یاد می شده، با آن محقق گردد.
۲.

ملاحظاتی در باب تصحیحات تاریخ بیهق(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: تاریخ بیهق تصحیح تاریخ بیهق تواریخ محلی علی بن زید بیهقی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 753 تعداد دانلود : 168
تاریخ بیهق نوشته ابوالحسن علی بن زید بیهقی، از مهم ترین تواریخ محلی فارسی است که در نیمه دوم سده ششم نوشته شد. چاپ انتقادی این اثر نخستین بار در 1317ش، به کوشش احمد بهمنیار و بار دیگر در 1347ش به سعی کلیم الله حسینی منتشر گردید. به رغم مقدمه و تعلیقات ارزشمند مصححان، همچنان کاستی ها و ابهاماتی در هر دو چاپ وجود دارد که بعضاً از چشم پژوهشگران تاریخ و تاریخنگاری در ایران نیز پوشیده مانده است. مقاله پیش رو، کاستی های موجود را نشان داده و در رفع آن خواهد کوشید؛ همچنین می کوشد ابهامات موجود در تاریخ بیهق را بر طرف سازد. عدم اهتمام مؤلف به ارائه ویرایشی نهایی از کتاب، مسبب اصلی برخی از کاستی ها و خطاهای راه یافته در کتاب است.
۳.

از تقابل تا تعامل: بررسی تحلیلی مناسبات یلدرم بایزید و مَدْرسیان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: بایزید اول تیمور گورکانی جریان اسلام مدرسی جریان اسلام صوفیانه مدارس عثمانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 494 تعداد دانلود : 178
در تاریخ نگاری رسمی دودمانی عثمانی، چهره ای جنگاور و مقتدر از بایزید اول ترسیم شده است، با این حال وی در رفتارها و سیاست های خود، متأثر از جریان های سیاسی مذهبی با نفوذ در قلمرو عثمانی بود. بایزید اول به واسطه هوشمندی فرصت طلبانه جریان صوفیانه، با بهره گیری از فرصت قتل مراد اول، در صحنه جنگ قوصوو(791/1389) بر تخت سلطنت جلوس کرد. وی به سبب پیوند سیاسی و رفتاری با این جریان، در دوره اول زمامداری، بر جریان مرتبط با مدارس سخت گرفت و حضور آنها را در سپهر سیاسی عثمانی، تصعیف کرد. اما مدرسیان به واسطه نقش مهم خود در عرصه ملکداری، توانستند حضور حداقلی خود را در عرصه سیاسی حفظ کنند. به علاوه جریان مدرسی، در نهایت با بهره گیری از انگیزه بایزید اول برای مطرح کردن خود در قامت سلطانی مسلمان و مدعی در جهان اسلام، توانست اوضاع را به نفع خود تغییر دهد. مدرسیان پس از نامور شدن بایزید، به سبب کوشش برای تسلط بر سراسر آناتولی، توجه سلطان عثمانی را به خود جلب و او را به توبه از ارتکاب اعمال غیرشرعی وادار کردند. در نتیجه جایگاه سیاسی خود را در حاکمیت آل عثمان به مانند ادوار پیشین بازیافتند. با وجود این، کوشش جریان مدرسی در حل و فصل مسالمت آمیز مناقشه بایزید اول و تیمور گورکانی، نتیجه ای نداشت. پس از آن نیز با شکست در جنگ آنقره در 804/1402 دوران زمامداری یلدرم بایزید به سر آمد و حکومت عثمانی در آستانه فروپاشی قرار گرفت.
۴.

مهاجرت چچنی ها و چرکسی ها به زرقاء: پیامدهای فرهنگی و سیاسی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: اردن روسها زرقاء طوایف چچنی و چرکسی عثمانی ها

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 584 تعداد دانلود : 586
این مقاله زمینه ها و علل مهاجرت طوایف چچنی و چرکسی به شام را بررسی خواهد کرد؛ سیاستِ توسعه طلبی روسها در مناطق مسلمان نشینِ شمال قفقاز و سواحلِ دریای سیاه و تصرف این مناطق در 1281ق، گروه های بسیاری از مسلمانانِ چرکسی و چچنی را آواره کرد. دولت عثمانی که با روسها درگیر بود، در فاصله سال های 1296 1327ق، شماری از آوارگان را با هدف به کارگیری آنها در فعالیت های اقتصادی، سیاسی و نظامی، در مناطقی از شام اسکان داد. این پناهجویان به پشتیبانی دولت عثمانی، در نزدیکی رود زرقاء، شهری بدین نام بنا کردند و علاوه بر کمک به رونق اقتصادی و تجاری منطقه، در جنگ اول جهانی به قوای عثمانی خدمات ارزنده ای ارائه کردند. آنها پس از جنگ نیز زرقاء را پناهگاه استقلال طلبان کردند و برخی در راه استقلال اردن، کشته شدند.
۵.

تاثیر غرب بر موسیقی نظامی ایران (از اواسط عصر ناصری تا پایان حکومت قاجار)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: قاجاریه مسیو لومر موسیقی غربی موسیقی نظامی ناصرالدین شاه نقاره خانه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 946 تعداد دانلود : 376
پس از تأسیس دارالفنون و سفرهای ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه به اروپا، فرهنگ غربی در ایران نفوذ و گسترش زیادی یافت. یکی از تأثیرات فرهنگ غربی در حوزه موسیقی بویژه موسیقی نظامی بود. این مقاله با بهره گیری از روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از اسناد و منابع کتابخانه ای در پی پاسخ به این پرسش است که تأثیرپذیری موسیقیدانان ایرانی و موسیقی نظامی (نقاره خانه) از شیوه های علمی و عملیِ منسجمِ موسیقی نظامی غرب تا چه میزان و چگونه بود؟ یافته ها حاکی از آن است که موسیقی نظامی غرب از اواسط عصر ناصری وارد ایران شد و تا پایان عصر قاجار، گسترش زیادی یافت و رقیبی جدی برای موسیقی نظامی شد؛ هر چند تلاش های برخی از موسیقیدانان و اعضای انجمن های ادبی، برای همسان سازی این دو سبک موسیقی بی نتیجه نبود و نوآوریهایی در عرصه موسیقی نظامی پدیدار شد، اما بسیاری از سبک های کهن موسیقی فراموش شد و الگوهای غربی در موسیقی مورد استقبال فراوان قرار گرفت. غرب گرایی شدید دربار قاجار و موسیقیدانان ایرانی، از عوامل اصلی این تأثیرپذیری بود.
۶.

تأثیر کاروان های زیارتی و دفن مردگان در عتبات عالیات بر مناسبات ایران و عثمانی (1264 1343 ق)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: ایران و عثمانی دفن اموات عتبات عالیات کاروان های زیارتی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 43 تعداد دانلود : 72
انتظار می رفت پس از انعقاد عهدنامه ارزروم دوم در 1263ه .ق/ 1847م میان ایران و عثمانی، اختلاف مرزی و نیز منازعه بر سر تسلط بر عتبات، فروکش کند. اما رفت و آمد کاروان های زیارتی ایرانی که گاه جنازه هایی برای دفن در عتبات همراه داشتند، مشکلات تازه ای پیش روی دو دولت ایجاد کرد. مأموران مرزی عثمانی از ورود اجساد به عتبات به بهانه ترس از شیوع بیماری هایی چون وبا، حصبه و طاعون جلوگیری و مسافران را در خانقین قرنطینه می کردند. رفتار ناپسند این مأموران با زائران ایرانی، موجب بروز مشکلاتی در مناسبات دو کشور شده بود. در این مقاله با روش تاریخی تحلیلی، مشکلات سیاسی و اجتماعی و اقتصادی برآمده از حمل اجساد به عتبات عالیات، در مناسبات دو کشور، بررسی شده است. آغاز دوره جدیدی از درگیری های شیعی سنی، تحیمل هزینه های اضافی بر زائران به سبب قرنطینه و تعرفه های گمرکی و افزایش جمعیت و نفوذ شیعیان در عراق به بهانه همراهی با اجساد، بخشی از پیامدهای، منازعه جدید بود.
۷.

مناسباتِ سلاطین دهلی با مشایخ چِشتیه و سهروردیه(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: شبه قاره هند س‍لاطی‍ن ده‍ل‍ی تصوف چشتیه سهروردیه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 859 تعداد دانلود : 703
صوفیان نقش مهمی در ترویج اسلام در شبه قاره هند داشتند. چشتیه و سهروردیه از نخستین طریقه های صوفیانه بودند که به شبه قاره هند راه یافتند و در سده های هفتم و هشتم هجری، هم زمان با اوج اقتدار سلاطین دهلی (حک: 602-932)، مشایخ این دو طریقت، نفوذ معنوی زیادی در بین طبقات مختلف مردم یافتند. این موضوع موجب شده بود تا بیشتر سلاطین دهلی، رابطه دوستانه و محترمانه ای با صوفیان داشته باشند و بکوشند با به خدمت گرفتن آنها در امور سیاسی و حکومتی، برای خود مقبولیت و مشروعیت، کسب کنند. نگرش مشایخ چشتیه و سهروردیه درباره ارتباط با سلاطین و پرداختن به امور سیاسی متفاوت بود. مشایخ چشتیه، غالباً از پرداختن به امور سیاسی و حکومتی امتناع می کردند، اما مشایخ سهروردیه از آغاز تشکیل حکومت سلاطین دهلی، عهده دار برخی از مناصب مهم حکومتی چون «شیخ الاسلام» شدند. این مقاله مناسبات سلاطین دهلی با مشایخ چشتیه و سهروردیه را بررسی کرده است.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۲۵