خردنامه

خردنامه

خردنامه سال هفتم پاییز و زمستان 1396 شماره 19

مقالات

۱.

بررسی ابعاد و دامنه های بحران آوارگان عراقی در نیمه ی اول سال 1370

نویسنده:

کلید واژه ها: کردهای عراق ایران آواره گی بحران انسانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 545 تعداد دانلود : 792
در سال 1370 متعاقب سرکوب قیام کُردهای عراق توسط صدام حسین، سیل عظیمی از آوارگان به سوی مرزهای غربی کشور راه افتاد. ورود صدها هزار پناه جو طی مدت زمانی نسبتاً کوتاه به ایران موجب بروز مشکلات عدیده ای گردید. در روزهای اوج بحران، شمار پناه جویانی که روزانه از مرز عبور می کردند، بالغ بر ده ها هزار تن بود. دولت ایران در مواجه با این مسئله سیاست درهای باز را پیش گرفت و برای کمک رسانی به آوارگان و اسکان آنان در اردوگاه ها اقداماتی به عمل آورد. در پژوهش حاضر ابعاد مختلف این بحران انسانی مورد بررسی قرار گرفته است.
۲.

گذری بر جریان روستا نویسی و مطالعات روستایی در ایران

نویسنده:

کلید واژه ها: روستا نویسی مطالعات روستایی علوم انسانی تاریخ نگاری تک نگاری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 115 تعداد دانلود : 716
جامعه روستایی در طول تاریخ ایران و تا همین اواخر بخش غالب جامعه را تشکیل می داد. در دوره جدید نیز اگرچه شهرنشینی گسترش یافت ولی باز بخش بزرگی از جامعه شهری جدید، روستاییانی هستند که از طریق مهاجرت و یا تبدیل روستا به شهر از جامعه روستایی جدا شده اند. بر این اساس تردیدی در اهمیت مطالعات روستایی باقی نمی ماند، حال آنکه از عمر روستا نویسی و مطالعات روستایی در ایران چندان نمی گذرد. در این مقاله تلاش شده تا به چگونگی پدید آمدن این جریان و نقش شاخه های مختلف علوم انسانی در گسترش آن پرداخته شود. لذا با توجه به آثار منتشرشده در ارتباط با روستا و طبقه بندی موضوعی و تاریخی آن ها، می توان استنباط کرد که روستا نویسی در دهه 20 خورشیدی مطرح شد و در دهه 30 با تک نگاری هایی در حوزه ادبیات به طورجدی آغاز گردید. جامعه شناسی روستایی در دهه 40 روند مطالعات روستایی –یعنی روستا نویسی علمی- را گسترش داد و جغرافیای روستایی در ادامه به گسترش این جریان کمک کرد. در این میان آنچه قابل ذکر است نقش کمرنگ مطالعات روستایی در حوزه تاریخ است که با توجه پژوهش های برخی محققان جوان امید است در آینده ای نزدیک گسترش مطالعات تاریخی روستایی باشیم.
۳.

ازدواج، مالکیت و تغییر دین در میان زرتشتیان: از اواخر دوره ساسانی تا دوره اسلامی*

نویسنده: مترجم:

کلید واژه ها: ازدواج با محارم خویدوده زرتشتی گری ساسانیان دوران اولیه اسلام

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 396 تعداد دانلود : 407
این مقاله به تأثیر خویدوده یا ازدواج با محارم بر ساکنان ایرانشهر (۶۰۰ تا ۸۰۰ میلادی) می پردازد، عملی که توسط سنت زرتشتی در دوره ی مناظره ها و تبلیغات دینی مجاز شمرده شده بود. معتقدم که نوعی از ازدواج با محارم در دوره هایی از تاریخ ایران وجود داشته است، برای مثال در سده سوم که مانویان، زرتشتی گری را به چالش کشیدند و مهم تر از آن، در سده ششم، هنگامی که مسیحیت تهدید بزرگی برای دین زرتشتی تلقی می شد و بالأخره در سده هشتم و نهم که حمایت دولتی از دین زرتشتی متوقف شد و مسلمانان از نظر تعداد افزایش یافتند و به نخبگان تازه تبدیل شدند. این موارد اثبات می کنند در هنگامی که تغییر دین تهدیدی برای ادامه حیات دین زرتشتی بود، خویدوده راه حلی عملی برای نگهداری ثروت در میان خانواده و اجتماع بوده است.
۴.

خودآگاهی کاستی در جامعه ی معاصر هند

نویسنده: مترجم:

کلید واژه ها: کاست دالیت ها انقلاب دموکراتیک

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 108 تعداد دانلود : 117
در گذشته نظام کاست در هند بر حوزه هایی نظیر آموزش، اقتصاد، سیاست، مذهب و خانواده تأثیر داشت، زیرا مشخصه ی ویژه ی نظام کاستی ازدواج درون همسری بود. در حال حاضر هم مردم آمادگی کنار گذاشتن این رسم را ندارند. از هنگام تولد تا مرگ، کاست تأثیر مهمی بر زندگی آن ها دارد. مردم بیشتر از اینکه تحت تأثیر قانون اساسی هند باشند، پیرو احکام منوسمریتی هستند. حتی امروزه دالیت ها چه در هنگام رونق کاروبار و چه در هنگام بدبختی و بیچارگی مراسمی که بر اساس منوسمریتی است را برگزار می کنند. این مقاله بر چگونگی خودآگاهی مردم از کاست در جامعه ی معاصر هند تمرکز کرده است. همچنین تأثیر خودآگاهی کاستی در این جامعه را بیان می کند.
۵.

تاریخ، ملی گرایی عربی و سکولاریسم: قسطنطین زریق مقابل جریان*

نویسنده: مترجم:
حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 533 تعداد دانلود : 996
سخن گفتن از ملی گرایی عربی با تکیه بر مفهوم «هویت» در کاربردهای متداول آن، نزد قسطنطین زریق دشوار است، زیرا این کاربردها خالی از ابهامات نیست. با وجود اینکه «هویت»، اصطلاحی روشن با فراوانی بسیار در گفتارهای متداول در جهان عرب است در نوشته های قسطنطین زریق به صورتی کاربردی آشکار نمی شود. کاربرد مفهوم «هویت» مانند مقوله ای تحلیلی با پاره ای مسائل و مشکلات احاطه شده است. از بین بردن وجه تمایز بین تعریف ذاتی آن، نزد کنش گران اجتماعی، سیاست مداران و ایدئولوگ ها، (کسانی که بحث از «هویت» ها یا به ایشان منسوب می شود، یا اینکه آنان خود «هویت»ها را به موضوع مربوط به خود می دانند) و بین واقعیت تاریخی و اجتماعی آن، کمترین این مسائل به لحاظ جایگاه، نیست. اهمیت این تفکیک و جداسازی بسیار است، زیرا مفهوم هویت، بیش از آن که مقوله ای تحلیلی باشد، پیش از هر چیز دیگر، مقوله ای کاربردی و عملی است، به همین خاطر برای تحلیل ایدئولوژیک، بسیار مورد استقبال قرار می گیرد. مورد دیگر اینکه هویت، مقوله ای است که ثبات تاریخی و ثبات اجتماعی را بایسته می کند، دو مقوله ای که با آنچه ابن خلدون آن را «سنت های اجتماعی بشر» می نامد هماهنگ نیستند. اما اگر مقوله «هویت»، در جهان عرب و خارج از آن، با ادّعای اینکه مقوله ای تحلیلی است، به خدمت گرفته شود، (پس آن امری نیست که عامل آن بیداریِ آگاهیِ ناگهانی یا نهایی باشد)، اوهام تجدّد و روشنگری در جهان عرب را پراکنده می سازد، به اندازه ای که این امر به خیزش افکار سیاسی و اجتماعی غیر عقلانی از سوی رمانتیسیسم ذات انگار بر بستر جهانی اشاره دارد. همان گونه که در دهه های 20 و 30 این قرن (قرن بیستم) در اروپا، جهان عرب، هند، کشورهای حوزه بالکان و جز آنها رخ داد.
۶.

نقدی تاریخی بر کتاب : «زوال اندیشه سیاسی در ایران» سید جواد طباطبایی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 452 تعداد دانلود : 723
زوال اندیشه سیاسی در ایران یکی از آثار ارزشمند سید جواد طباطبایی است. این کتاب در سال 1373 ه ش در نشر کویر به چاپ رسیده است. این دومین کتاب تألیفی جواد طباطبایی است که در آن نظرات خود را در ادامه کتاب درآمدی بر تاریخ اندیشه سیاسی در ایران مبنی بر امتناع اندیشه به طور عام و زوال اندیشه سیاسی به طور خاص مطرح می کند. وی در این نوشته می کوشد تا نشان دهد تجدد و انحطاط، دو مفهوم به هم پیوسته اند و در شرایط تصلب سنت و امتناع اندیشه، طرح یکی بدون دیگری امکان پذیر نیست. در مغرب زمین نیز تداوم اندیشه و تجدد، از مجرای طرح نظریه انحطاط امکان پذیر شده است و بحران تجدد و شکست آن در ایران، بایستی با توجه به امتناع طرح نظریه انحطاط در درون نظامی از مفاهیم فلسفی فهمیده شود. طباطبایی در دیباچه بر ویراست دوم کتاب، به تعطیل اندیشه سیاسی و تفکر فلسفی در ایران نقدهایی را وارد می سازد.

گفتگوها

۱.

تاریخ و ادبیات (مصاحبه با: هیدن وایت)

مصاحبه کننده: مترجم:
حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 244 تعداد دانلود : 236
هایدن وایت متفکر، مورخ و فیلسوف آمریکایی است که با رویکرد جدیدی که به تاریخ دارد، از دیگر همتایان خود متمایز می شود. وی تاریخ را از منظر نظریه ادبی مورد بررسی قرار می دهد و به بحث روایت سازی در تاریخ توجه خاصی نشان می-دهد. گرچه نوع نگاه ادبی وایت به مباحث فلسفه تاریخ، پیش تر از او نیز وجود داشته است اما مسئله ای که کار وایت را از متفکران کلاسیک متفاوت می دارد، نگاه زیباشناسانه و استعاری او می باشد که از دل رهیافت های پست مدرن به وجود آمده و شباهتی به نوع نگاه کلاسیک ندارد. وایت به تازگی در سن 90 سالگی درگذشت و معروفترین اثر وی "فرا تاریخ" است. سنگ بنایی را که وی در مباحث فلسفه نظری تاریخ پی ریزی کرد، کسانی چون، انکر اسمیت، کیت جنکینز، آلان مانسلو، اولافسون و دیگران دنبال می کنند. در مصاحبه ی زیر، نسبت میان تاریخ و ادبیات از نگاه این متفکر مورد بررسی قرار گرفته است.
۲.

تاریخ و روایت (گفت وگوی دکتر محمد علی اکبری و دکتر امیرعلی نجومیان)

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 581 تعداد دانلود : 122
در شماره پیشین خردنامه، مقاله ای از دکتر محمدعلی اکبری با عنوان "نو روایت گری، روشی نوین در تاریخ نگاری" و دکتر امیرعلی نجومیان با عنوان "تاریخ، زبان و روایت" منتشر شد که هر یک از این نویسندگان به طرح دیدگاه های خود در خصوص ارتباط تاریخ با روایت پرداختند. در نوشتار کنونی، این دو صاحبنظر در گفتگویی با محوریت روایت، به طرح ایده های خود پرداخته اند. دکتر اکبری استاد گروه تاریخ دانشگاه شهید بهشتی از منظر تاریخی و دکتر نجومیان دانشیار گروه زبان و ادبیات انگلیسی دانشگاه شهید بهشتی از منظر تاریخ ادبیات و نقد ادبی به موضوع روایت توجه داشته اند.
۳.

رسانه و تروریسم: چگونه داعش از رسانه های بصری بهره می برد؟

مصاحبه شونده: مصاحبه کننده:
حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 638 تعداد دانلود : 494
دنیای امروز ما، دنیای رسانه هاست. رسانه هایی که به ذهنیت های ما شکل می بخشند و حتی آن ها را از ابتدا می سازند. ما درگیر رسانه ها هستیم، از دنبال کردن اخبار تا بهره وری از فضای مجازی و استفاده ابزارهایی چون یوتیوب، توییتر، تلگرام، فیس بوک و مهم تر از همه موتورهای جست وجو در اینترنت. هر کدام از این رسانه ها روایتی برساخته از ذهنیت خود را به ما ارائه می دهند و در نتیجه روزانه با ده ها یا صدها کلان روایت روبه رو می شویم. اما سؤال اینجاست، حقیقت نزد کدام روایت قرار دارد؟ آیا اساساً می توان حجاب از چهره این رسانه ها برداشت تا اگر حقیقتی وجود دارد آشکار شود یا خیر؟ ما نه با حقیقت که با حقایق سروکار داریم. امروزه اگر فردی بتواند از رسانه ها بهره وافی ببرد، می تواند در چشم به هم زدنی به شهرت، محبوبیت و ثروت برسد. پس قابل درک است که در این جامعه ی شبکه ای و در این دنیای درهم تنیده از رسانه ها و کلان روایت هایشان، گروه های سیاسی و اجتماعی بیشترین بهره را از رسانه ببرند. از جمله این گروه ها، تروریست ها هستند، افرادی که زمانی در خفا می زیستند تا ناگهان میان جمعیتی عملیات انتحاری انجام دهند. امروزه مؤسسات تصویری و رسانه ای فراوان با بودجه های هنگفتی که در اختیار دارند پیام خود را از طریق آن ها به سراسر دنیا ارسال می کنند و دقیقاً به همین دلیل امروزه جنگ با تروریسم وارد فاز جنگ رسانه ای نیز شده است. گروه تروریستی و تکفیری داعش، بیشترین بهره را از رسانه های بصری را برای تبلیغ، ارعاب و جذب مخاطب برده است. آن ها با الگو گیری مستقیم از بازی های رایانه ای مانند «ندای وظیفه» یا « میدان نبرد» و فیلم های اکشن سینمایی در قالب فورم و ریختن محتوای تاریخی در این ظرف، تولیداتی بیرون داده اند که سبب چالشی رسانه ای شده است. تاکنون تحلیل گران بسیاری در حوزه رسانه، روان شناسی اجتماعی و جامعه شناسی به مسئله رسانه و تروریسم پرداخته اند. گفت وگوی حاضر نیز با یکی از تاریخدانان برجسته ی دانشگاهی کشور، درباره ی رابطه داعش و رسانه انجام شده است. گفت وگویی که نشان می دهد چگونه داعش بهره وری از رسانه را چند پله بالاتر برده و الگوهای خطرناکی از کلان روایت سازی را در قالب رسانه ارائه داده است.