مطالعات دین، معنویت و مدیریت (اسلام و مدیریت سابق)

مدیریت اسلامی واجد معانی، مفاهیم و تعاریف گوناگونی است که هر محققی از ظن خود بخشی از آن را روشن ساخته است. آنچه به طور غالب در تحقیقات مرسوم مغفول مانده، بررسی این دانش از حیث موضوع، هدف و روش است. در این مقاله پس از بررسی معنای مدیریت، اسلام، علم و دانش، لزوم ارتباط اسلام و مدیریت از دو منظر انتظار از دین و دانش مدیریت بررسی شد و سپس براساس تعریف برگزیده مدیریت اسلامی، ماهیت میان رشته ای آن تبیین گردید. نتیجه بررسی ها گویای آن است که این دانش از سویی متکی بر دانش عقلایی و از سوی دیگر برآمده از علم تجربی است، موضوع آن سازمان است و هدف آن بهره وری سازمان در طول هدف خلقت و روش آن در دیالیکتیک میان دانش و علم تجربی هویت می یابد، مدیریت ژاپنی نمونه ای موفق از تبدیل گزاره های یک مکتب فکری و فرهنگی به گزاره های علمی و تجربه پذیر است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که سبک ها و روش های مبتنی بر مکتب، سازنده اصول نظری کاربردی دانش مدیریت اسلامی است و برای دستیابی به آن باید از مکتب مدیریت اسلامی (جنبه ذهنی) به علم مدیریت اسلامی (جنبه عینی) در رفت و برگشت بود. مجموعه ای که در نهایت از این سیر حاصل می شود را می توان دانش مدیریت اسلامی نامید. از این رو مقاله پیش رو در مجموع تبیینی است از طرح کلی دانش مدیریت اسلامی که از منظر دانش، علم و مکتب مورد تدقیق قرار گرفته است.

تقریرهای متفاوتی از مدیریت اسلامی، به عنوان جلوه ای از تولید علم دینی شده است. مدیریت اسلامی ترکیبی از مدیریت (به عنوان علم) و اسلام (به عنوان دین) را شکل می دهد که هر کدام، پشتوانه ای به وسعت یک کتابخانه از موضوعات و نظریه ها دارند. در این مقاله تلاش شده است از دیدگاهی نو، پنجره ای جدید به موضوع رابطه اسلام و مدیریت پرداخته شود. در این دیدگاه، گزاره های دین و علم، از لحاظ کشفی و اعتباری بودن مورد بررسی قرار می گیرد و سپس چگونگی ارتباط آنها تبیین می شود. نتیجه اینکه در حوزه گزاره های کشفی، دستاوردهای یقینی بشری و دستاوردهای دینی تعارضی ندارد. عقل خود یکی از منابع دین است و آنچه عقل بدان می رسد، دینی است. از سوی دیگر، از آنجا که وحی، دانشی یقینی است بر دستاوردهای عقلی بشری – که خطا در آن راه دارد- سلطه دارد. در حوزه گزاره های اعتباری، اخلاق و فقه (گزاره های اعتباری دین) به عنوان قانون ِرفتار و اقدام فردی و اجتماعی بر گزاره های اعتباری دانش مدیریت و یک مدیر حاکم است. چارچوب گزاره های اعتباری اسلام منطقه موجه ی را شکل می دهد که مدیر می تواند در آن منطقه مسیرهای متفاوتی را برگزیند. بهینگی گزاره اعتبار شده، بر آمده از سایر متغیّرهایی است که مدیر در پردازش خود برای تدوین گزاره اعتباری در نظر می گیرد. نتیجه این دیدگاه آن است که مدیریت اسلامی، مدیریتی مبتنی بر حقیقت (گزاره های کشفی اسلام) و در چارچوب شریعت (گزاره های اعتباری اسلام) است.

سرعت فزآینده انتقال اطلاعات و محیط متلاطم کنونی اهمیت مدیریت اطلاعات در سازمان ها را دوچندان کرده است. از این رو، هدف اصلی این پژوهش، بررسی رابطه بین سبک رهبری کریمانه و یادگیری سازمانی با تأکید بر فراموشی هدفمند می باشد. این تحقیق از نظر هدف کاربردی و از نظر روش گردآوری داده ها از نوع توصیفی- همبستگی است. جامعه آماری پژوهش، کارکنان شرکت نفت و گاز پارس می باشد که حجم نمونه 210 نفر و روش نمونه گیری تصادفی ساده بوده است. ابزار گردآوری داده ها، پرسشنامه 32 سوالی محقق ساخته می باشد. روایی پرسشنامه از نظر صوری و محتوایی مورد بررسی قرار گرفته و پایایی آن نیز با اجرای آزمایشی و محاسبه ضریب آلفای کرونباخ، برابر با 88/0 بدست آمده است. برای سنجش فرضیه ها و تأثیر مفاهیم مورد بررسی از روش مدل سازی معادلات ساختاری استفاده شده است. یافته های پژوهش نشان می دهند، که مؤلفه نرمش و رفق رهبری کریمانه نسبت به مؤلفه شدت عمل آن، تأثیر بیشتری بر یادگیری سازمانی دارد. همچنین نتایج بیانگر آن است که فرضیه های پژوهش (رابطه بین رهبری کریمانه و فراموشی سازمانی هدفمند؛ رابطه بین رهبری کریمانه و یادگیری سازمانی؛ رابطه بین فراموشی سازمانی هدفمند و یادگیری سازمانی) مورد تأیید قرار گرفت و این روابط مستقیم و معنادار می باشند.

در محیط متنوع، پیچیده و متغیر امروزی که از سازمان ها به عنوان سیستم های پیچیده سازوارشونده یاد می شود، اهمیت بومی سازی نظریه ها و گفتمان های مدیریت سازمان، برای مواجهه با عناصر و کنشگرهای متعدد و متکثر محیطی و غلبه بر آنها با کشف قوانینی که نیازمند صرف کمترین هزینه و دستیابی به بیشترین اثربخشی باشد، به مراتب بیشتر احساس می شود. برای پیشبرد چنین رویکردی، تاکید بر قواعد لایزال الهی، دست آویز مستحکمی جهت تحقق هدف به شمار می رود. در همین راستا، پژوهش حاضر با هدف کشف قواعد ساده رفتاری مدیریت در سازمان ها از منظر قرآن کریم، به مداقه و کاوش در آیات سوره مبارکه بقره با بهره گیری از روش تحلیل محتوای کیفی و جستجوی ادات شرط، ادات تعلیل، ادات رجاء و ادات تفریع پرداخت. براین اساس، نگارندگان به 8 قاعده رفتاری ساده مشتمل بر قواعد "هدایت"، "پیروی"، "مجازات"، "ظلم ستیزی"، "لطف"، "پاداش"، "سپاس و قدردانی" و "وضع قوانین و تابعیت دستورات الهی" دست یافتند. در نهایت، با به کارگیری مضامین نهفته در هر آیه، به بیان دلالت های کاربردی آن ها در سازمان ها پرداخته شد. این پژوهش می تواند علاوه بر توسعه دانش نظری موجود، نقش موثری در راستای اسلامی شدن سازمان ها و متناسب سازی با فضای بومی کشور ایفا نماید.

آیا ورود به مدیریت های کلان برای زنان جایز است یا خیر؟ برخی فقهاء ورود زنان را به سطوح کلان مدیریتی جایز ندانسته و منکر ولایت زنان هستند یکی از دلایل آنها ، روایات نقصان عقل زنان است آیا این روایات ظرفیت کاربست برای منع زنان از پذیرش مدیریت های کلان را دارد یا خیر؟آیا با استناد به این روایات می توان شایستگی زنان را برای مدیریت های کلان زیر سوال برد؟ بابهره گیری از روش اجتهاد مشخص می شود که این روایات تماماً مشکل سندی دارند و به لحاظ دلالی نیز حامل دیدگاه های متعددی در باره نقصان هستند, برخی دلالت روایت را محدود به زنان خاصی دانسته، و برخی نیز پدیده نقصان را مربوط به شرایط خاص اجتماعی زمان صدور حدیث می دانند برخی مراد از عقل را عقل نظری و برخی نیز عقل عملی می دانند و برخی عقل تجربی را متعلق نقصان گرفته و برخی متعلق نقصان را عقل ذاتی در اداره شئون خانوادگی و اجتماعی گرفته اند، عده ای متعلق نقصان را تعقل دانسته و برخی در معنای روایات توقف کرده و برخی نیز روایات را جدلی دانسته اند و ... باید از نگاه تک بعدی به این موضوع پرهیز کرد و روایات نقصان را در دایره وسیع تر و پازل بزرگتری به صورت نظام مند مورد توجه قرار داد و با توجه به روایات منع اطاعت از زنان,

این مقاله در صدد تحلیل مبانی انسان شناختی پارادایم های جامعه شناختی سازمان و مدیریت براساس نظریات علامه طباطبایی(ره) و نقش آن در راستای شکل گیری پارادایم مدیریت اسلامی است. داده های این تحقیق با روش کتابخانه ای جمع آوری و با روش تحلیل مضمون بررسی شده اند. پس از ارائه گزاره های انسان شناسانه پارادایم های جامعه شناختی براساس تقسیم بندی بوریل و مورگان، گزاره های استنباط شده از اندیشه های علامه طباطبایی(ره) پیرامون انسان، در قالب دو زاویه تحلیلی "وجودی" و "ماهوی": ارائه شده است. در انتها، گزاره های استنباط شده از اندیشه های علامه طباطبایی(ره) در چهار دسته با گزاره های انسان شناختی پارادایم های جامعه شناختی سازمان و مدیریت نسبت سنجی شده که عبارتنداز:1- گزاره های تأسیسی بدیع 2- گزاره های تأییدکننده 3- گزاره های تأسیسی متضاد4- گزاره های تکمیل کننده. در انتها مبانی انسان شناسی پارادایم های چهارگانه از منظر انسان شناسی حاصل از بررسی های انجام شده از منظر علامه طباطبایی(ره) مورد تحلیل قرار گرفته است. یافته های این پژوهش نشان می دهد که از منظر انسان شناسی علامه طباطبایی(ره) نگاه پارادایم های جامعه شناختی سازمان و مدیریت اولا از زاویه تحلیل ماهوی بوده و ثانیا از ساحت طبیعت مادی انسان فراتر نرفته است. در نتیجه زاویه تحلیل وجودی و نیز بعد اول و سوم از زاویه تحلیل ماهوی انسان، دارای قابلیت ممتازی برای شکل گیری پارادایم مدیریت اسلامی می باشند.

معیار کارآمدی درجه صلابت و استحکام مدیریتی سازمان ها را به نمایش می گذارد. کم و کیف عیار این شاخص پیامدهای گسترده ای را در داخل و خارج از قوه قضائیه به همراه خواهد داشت. مقاله حاضر در پی آن است که با استفاده از روش نظریه داده بنیاد به تجزیه و تحلیل گفتمان های امام خمینیe و امام خامنه ای (مد ظله العالی) بپردازد و پیامدهای کارآمدی را از منظر این دو بزرگوار به تصویر کشد. بر این اساس، رهنمودهای این بزرگواران به صورت تمام خوانی مطالعه و با روش نمونه گیری باز متون منتخب از شیوه کدگذاری باز، به شکل تحلیل جزء به جزء، تعداد 637 کد، 77 زیرمفهوم، 47 مفهوم و 5 مقوله شناسایی شد. نتایج تحقیق، گویای آن است که عمده ترین پیامدهای کارآمدی قوه قضائیه از دیدگاه امام راحلe و مقام معظم رهبری (مد ظله العالی) شامل؛ پیشگیری از جرم، احساس امنیت، اعتماد مردم، توسعه و تعالی قوه قضائیه و نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران است.

نیاز جامعه در دوره گذر به سمت فناوری های ارتباطی و اطلاعاتی، فتح بابی مهم برای مقوله تبادل اطلاعات است، که در انتقال علم به منظور تولید، توزیع و نهادینه سازی علم در دنیای نامتوازن امروز، ضرورتی لازم به نظر می رسد. فناوری های جدید اطلاعاتی و دگرگونی های ناشی از آن به میزان زیادی سطح خدمات فرهنگی، مذهبی، سیاسی و اقتصادی را گسترش داده است. این انقلاب اخیر چالش های زیادی را در پی دارد، و قلمرو شکل-گیری امور انسانی را عمیقاً تغییر می دهد. با استفاده از ابزارهای علم آینده پژوهی (مطالعات آینده)، می توان الگوهایی که اسلام در این زمینه ارائه می دهد را بیان گر نمونه کاملی از تعالی در ارتباطات اجتماعی دانست، و برنامه ریزی های لازم را برای نیل به این الگوها انجام داد، که در این پژوهش با رویکردی تحلیلی و مبتنی بر چشم انداز پردازی با روش استقرای تام، فرضیه استقلال یا وابستگی آموزه های دین مبین اسلام و آینده تبادل اطلاعات و تأثیر این دو بر یکدیگر مورد آزمون قرار گرفته است؛ برای این منظور نمونه ای به حجم 117 نفر از مدیران و کارکنان شاغل در محیط های مختلف کاری و با سطح تحصیلات متفاوت در نظر گرفته شد، و داده ها مورد تحلیل آماری قرار گرفت. در نهایت وابستگی دو متغیر آموزه های دینی و تبادل اطلاعات در سطح اطمینان 99% به طرفیت تأثیر آموزه های اسلام بر تبادل اطلاعات، تأیید شد. لذا پیشنهاد می گردد با توجه به آینده پیش رو، که نمایش گر دنیایی جدید است، آموزه های دین مبین در تمام سطوح و لایه های خرد و کلان سازمانی، اجتماعی و فضای مجازی مورد عنایت جدی قرار گیرد.

یکی از ویژگی های برجسته نهادهای انقلاب اسلامی برخورداری از فرهنگ انسان محور است. فرهنگ انسان محور مجموعه ای از سرمایه فکری و ارزشی است که در رفتار اجتماعی اثر می گذارد. هدف اصلی پژوهش حاضر طراحی الگوی فرهنگ انسان محور یکی از نهادهای انقلاب اسلامی است. روش تحقیق توصیفی از نوع کیفی و کمی است. جامعه آماری این تحقیق، شامل خبرگان دانشگاهی و مدیران عالی سازمان در حوزه فرهنگ سازمانی است و نمونه به تعداد 14 نفر به روش هدفمند انتخاب شده اند. ابزار تحقیق پرسش نامه (محقق ساخته) طی چهار مرحله به روش فازی دلفی با استفاده از آزمون های آماری شاخص یابی و سپس اعتباریابی شد. سپس اعتبار الگو با استفاده از نظر خبرگان بررسی و تایید شد و پایایی آن با استفاده از انحراف معیار0.392 به دست آمد. الگوی فرهنگ انسان محور متناظر با بعد رفتاری در چهار مولفه: الف- شاکله وجودی(4.50)، ب- آموزش و توانمندسازی(4.58)، ج- روابط انسانی (4.64) د- رهبری و هدایت گری (4.49)، مورد شناسایی قرار گرفت. یافته ها ی فرهنگ انسان محور با میانگین ضریب 53/4 از 5 بدست آمده است و روابط انسانی با ضریب اهمیت 64/4 از میان مولفه ها فرهنگ انسان محور، رتبه اول دارد. رفتار سازمانی به موضوع چگونگی عمل افراد در هنگام کار می پردازد. این یافته بر این نکته تأکید دارد که انسان محور بودن فرهنگ یکی از نقاط قوت نهاد است. این ویژگی معلول حاکمیت روابط صمیمی است.