علوم سیاسی

علوم سیاسی

علوم سیاسی (باقرالعلوم) سال نوزدهم پاییز 1395 شماره 75 (مقاله پژوهشی حوزه)

مقالات

۱.

تحلیل مضمون محتوای «مردم» در اندیشه سیاسی امام خمینی(مقاله پژوهشی حوزه)

کلید واژه ها: امام خمینی ملت اندیشه سیاسی مردم تحلیل مضمون

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 93 تعداد دانلود : 802
موضوع مقاله حاضر، تحلیل مضمون محتوای مردم در اندیشه سیاسی امام خمینی است. ایده مردم در اندیشه و نظریه ایشان، ایده ای مهم و کلیدی است. اینکه از نظر امام، منظور از مردم چیست و چه مفهومی از آن در نظام سیاسی به کار برده شده است، نیازمند بررسی و پژوهش است. در این مقاله، چیستی دال «مردم» در اندیشه سیاسی ایشان، با روش کیفی تحلیل مضمون و به کارگیری نرم افزار MAXQDA بررسی شده است. با توجه به بررسی سخنان امام خمینی درباره ویژگی های مردم، حقوق ملت، جایگاه و نقش ملت در نظام اسلامی و شاخص های ملت در نظام اسلامی می توان نتیجه گرفت که ایشان در فرایند سیاسی و اجتماعی و نیز صحنه های مشارکتی و جمعی، افراد را به مثابه یک کل در نظر گرفته و آنها را با واژه «ملت» خطاب کرده اند. در همین راستا، بنیان گذار جمهوری اسلامی برای «ملت» در نظام اسلامی، جایگاه والایی قائل بود و سخن معروف ایشان که «میزان رأی ملت است»، تأیید این مطلب است و به ملتی اشاره دارد که به آگاهی سیاسی، بصیرت و بینش اجتماعی دست یافته است و با قرار گرفتن در فرایند سیاسی اجتماعی، اقدام به عمل مشارکتی جمعی می کند. از نظر ایشان، رأی و نظر چنین ملتی برای نظام اسلامی، میزان و معیار عمل و تصمیم گیری است.
۲.

بررسی تطبیقی «قیام» در اندیشه زیدیه و امام خمینی(مقاله پژوهشی حوزه)

کلید واژه ها: امامت حکومت امام خمینی قیام زیدیه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 140 تعداد دانلود : 465
مذهب شیعه همواره مدعی پویایی و قیام برای نیل بیشتر به آرمان ها و بهبود حیات دنیوی و اخروی انسان بوده و در این راستا، همواره با موانع باطل در ستیز بوده است، این مقوله با توجه به آموزه های اسلام، به جریانی ثابت در تفکر شیعی تبدیل شده است. قیام در اندیشه شیعه متمایز از مفاهیمی چون شورش و اقدام به سیف است. در میان شیعیان و در ادوار تاریخی شان بعد از حادثه کربلا، قیام امام خمینی به لحاظ توفیق در ایجاد تغییرات اجتماعی، مؤثرترین قیام بوده است. در میان فرق و مذاهب اسلامی، اندیشه زیدیه با مکتب امامیه نزدیکی بسیاری دارد که پرداختن به مطالعه تطبیقی میان این دو جریان فکری در موضوع قیام مفید خواهد بود. بررسی مبانی کلامی، اعتقادی و فقهی درباره قیام (امامت، جهاد، امر به معروف و نهی از منکر، حکومت) و جان مایه های آن (مفهوم، انگیزش، ابزارهای تحقق، اهداف و چشم اندازها، قواعد فکری و نظری) به تنقیح نسبت میان گفتمان قیام در امام خمینی و زیدیه کمک خواهد کرد. در این نوشتار با رجوع به منابع کتابخانه ای تاریخی، فقهی و کلامی و با روش توصیفی تحلیلی به این مهم پرداخته شده است.
۳.

نقش انقلاب اسلامی ایران در تغییر هندسه جهانی قدرت با تأکید بر ظرفیت های راهبردی آن(مقاله پژوهشی حوزه)

کلید واژه ها: انقلاب اسلامی آینده پژوهی هندسه جدید قدرت چشم انداز و تمدن ایرانی اسلامی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 70 تعداد دانلود : 920
شواهد موجود به خوبی نشان می دهد وضعیت جدیدی در راه است و نوعی تغییر بنیادین در حال اتفاق افتادن است. پرسش اصلی نوشتار این است که: نقش انقلاب اسلامی ایران در تحول و مهندسی جهانی قدرت چیست؟ مقاله حاضر با استفاده از روش آینده پژوهی به بررسی تأثیر انقلاب اسلامی بر هندسه جدید جهانی قدرت و آینده پیشِ روی آن پرداخته است. یافته های پژوهش نشان می دهد درحالی که جهان در کشمکش منازعات ناشی از ساختار دوقطبی به سر می برد، پدیده انقلاب اسلامی ایران ظهور کرد و با ارائه گفتمانی جدید، نه تنها در عرصه داخلی اثرگذار بود، بلکه سبب ایجاد دگرگونی هایی در نوع نگرش ها، ساختارها و شکل گیری جریان های فکری در سطح بین الملل شد. البته این حد از عمق بخشی مطلوب نیست؛ چراکه اگر ایران می خواهد طبق سند چشم انداز بیست ساله قدرت اول منطقه از نظر علمی، فناوری و اقتصادی باشد، نیاز است این عمق بخشی بسیار وسیع تر و از همه مهم تر، بادوام تر شود. رسیدن به آینده مطلوب در نظم جدید جهانی، منوط به این است که چه میزان در راستای تقویت اقتصاد، فرهنگ، علم و فناوری و نیز چشم انداز بیست ساله بکوشیم.
۴.

هندسه (توزیع و تمرکز) قدرت با استناد به دیدگاه برخی فقهای معاصر(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:

کلید واژه ها: امام خمینی مصباح یزدی تمرکز قدرت جوادی آملی توزیع قدرت منتظری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 932 تعداد دانلود : 945
توزیع و تمرکز قدرت، از مفاهیم نظری و کاربردی با سابقه ای دیرین در حوزه فکری یونان و غرب هستند که مبانی و پیش فرض های خاص خود را دارند. چگونگی کاربست قدرت و ساختار آن از دیدگاه فقهای معاصر، از مسائل مهم است. در این خصوص پرسش اصلی این است که: در نگاه فقهای معاصر، ساخت قدرت از نظر توزیع و تمرکز چگونه به رسمیت شناخته شده است؟ از این دیدگاه هیچ کدام از توزیع یا تمرکز قدرت ارزش درون ذاتی و ماهوی ندارند و در ارتباط با اقتضائات زمانی و مکانی تعریف می شوند. این مقاله درصدد اثبات همین دیدگاه است و برای رسیدن به این هدف، از شیوه انتقادی و تحلیلی استفاده می کند. اثبات این گزاره که از دیدگاه فقهای اسلامی معاصر، فلسفه توزیع و تمرکز قدرت با آنچه در غرب به رسمیت شناخته شده، تفاوت ماهوی دارد، مهم ترین دستاورد مقاله به شمار می آید.
۵.

راهبرد آمادگی در برابر دشمن در خوانش آیه شصت سوره انفال(مقاله پژوهشی حوزه)

کلید واژه ها: قدرت راهبرد ترس دشمن آمادگی نبرد

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 465 تعداد دانلود : 498
خداوند در آیه شصت سوره انفال، مؤمنان را به آمادگی در برابر دشمن فرامی خواند. پرسش اصلیِ نگاشته حاضر چیستی راهبردی است که می توان از این آیه برای آمادگی در برابر دشمن استخراج کرد. راهیابی به مقصود از واژگان کلیدی آیه، همانند اعداد، قوه، رباط الخیل، عدو و رهب می تواند استراتژی قرآن را در مقوله آمادگی در برابر دشمن گویاتر سازد. نگاشته حاضر می کوشد با رویکرد توصیفی تحلیلی از داده های مطالعاتی، به روش کتابخانه ای و گونه تفسیر قرآن به قرآن، هدف کلان آیه و راهبرد برآمده از آن را با ارجاع لغوی و تفسیری و نیز بهره مندی از دلایل عقلی بیان کند. هدف از آمادگی، ایجاد گونه ای ترس مستمر، همراه با احتیاط، اضطراب و ذلت در گروه مقابل است که از مسیر آمادگی همه جانبه حکومت اسلامی و همچنین امت اسلامی فراهم می آید. در خصوص حیطه آیه، شمول آمادگی در برابر مطلق دشمنان، اعم از دشمنان آشکار و نهان از آن استفاده می شود. دامنه متعلق و لوازم شکل گیری آمادگی، همه عرصه ها را به تناسب شکل گیری غلبه بر دشمنان و عدم اجازه توفیق دشمنان بر جامعه و حکومت اسلامی دربرمی گیرد.
۶.

زمینه ها و بایسته های تحقق تمدن نوین اسلامی از منظر تمدن گرایان(مقاله پژوهشی حوزه)

کلید واژه ها: جهان گرایی علم گرایی تمدن نوین اسلامی تمدن گرایی قرآن محوری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 692 تعداد دانلود : 138
برای بیان علت های ضعف و بایسته های رشد و شکوفایی جامعه، جریان های فکری متعددی در جهان اسلام شکل گرفته است. دراین میان، «تمدن گرایان» در تحلیل علل عقب ماندگی و بیان زمینه ها و بایسته های حل این مشکلات، نگاهی تمدنی داشته، بازسازی «تمدن اسلامی» یا ایجاد «تمدن نوین اسلامی» را به عنوان چشم انداز مطلوب جهان اسلام ترسیم کرده اند. این مقاله بر اساس روش تحلیل اسنادی و با بهره گیری از ابزار فیش برداری از منابع، به دنبال شناخت زمینه های شکل گیری این جریان فکری و بیان بایسته های تحقق تمدن نوین اسلامی از منظر تمدن گرایان است. با توجه به یافته ها می توان گفت از منظر متفکران تمدن گرا، در جهت تحقق تمدن نوین اسلامی باید به دو دسته مؤلفه حقیقی (سبک زندگی و شبکه روابط اجتماعیِ مبتنی بر آموزه های اسلامی) و مؤلفه ابزاری (سامان مادی و مواردی چون نوآوری ها، ابزارها، نهادها، اقتدار سیاسی و بین المللی) توجه کرد. در این منظر، از جمله بایسته های اساسی تحقق تمدن نوین اسلامی عبارت اند از: قرآن محوری، علم گرایی، اسلامی سازی معرفت و جهان گرایی.
۷.

تحلیل سازه انگارانه مبانی هویتی سیاست خارجی ایالات متحده آمریکا در قبال پرونده هسته ای جمهوری اسلامی ایران(مقاله پژوهشی حوزه)

کلید واژه ها: هویت سازه انگاری سیاست خارجی ایالات متحده آمریکا فرهنگ سیاسی پرونده هسته ای

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 83 تعداد دانلود : 716
در این مقاله با تأکید بر نقش ابعاد هویتی و برساخت ها در سیاست خارجی، به بررسی نگاه هویت بنیان آمریکا به مسائل بین المللی و ریشه های سازه انگارانه مبانی سیاست خارجی ایالات متحده آمریکا در قبال موضوع هسته ای ایران پرداخته می شود. از منظر ایالات متحده، ایران بعد از انقلاب اساساً در ضدیت با ارزش های غربی و نقطه مقابل لیبرال دموکراسی تعریف شده است که دارای ویژگی هایی همچون تلاش برای دستیابی به سلاح های کشتارجمعی، نقض حقوق بشر، حمایت از تروریسم و تهدیدی برای صلح و امنیت بین المللی است. این برداشت از ایران، از آن بازیگری چالشگر و ماجراجو در عرصه بین الملل می سازد که امنیت ملی آمریکا و صلح و ثبات بین المللی را به مخاطره می اندازد و برای آن تهدید به شمار می آید. این نگاه و رویکرد برساخته از ایران، کاملاً گویای تأثیر انگاره های شناختی و برداشت های متعدد از هویت خود (ایالات متحده آمریکا) و دیگری (جمهوری اسلامی ایران) است که مبنای ورود به پرونده هسته ای می شود. ایالات متحده آمریکا سیاست خارجی خود را در خصوص پرونده هسته ای ایران، با توجه به رویکرد هویتی و برساخت ویژه از ایران، در چارچوب حفظ رژیم منع گسترش سلاح های اتمی، هژمونی طلبی و یکجانبه گرایی، تهدید و نظامی گری بر مبنای چند عنصر هویتی، همچون رسالت مداری، استثناگرایی و دشمن سازی تعریف کرده و براین اساس، سیاست خارجی خود را در قبال فعالیت هسته ای ایران تنظیم ساخته و پیش برده است. برای فهم مبانی سیاست خارجی آمریکا، باید به بررسی نوع نگرش ها و نظام معنایی آن پرداخت و ازآنجاکه روش های اثبات گرا دراین باره ناتوان اند، روش های تفسیری می توانند کارگشا باشند که در این پژوهش به دلیل اینکه سازه انگاری بر نقش هویت و باورهای ذهنی در تعریف منافع، تصمیم سازی و شکل دهی رفتار سیاست خارجی تأکید دارد، از روش سازه انگاری بهره گرفته شده است.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۱۰۱