اندیشه سیاسی در اسلام

اندیشه سیاسی در اسلام

اندیشه سیاسی در اسلام زمستان 1394 شماره 6

مقالات

۱.

نظریه « دو فطرتی امام خمینی(ره) و پیامدهای سیاسی آن

نویسنده:

کلید واژه ها: امام خمینی سیاست سرشت انسان فطرت مخموره فطرت محجوبه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 547 تعداد دانلود : 431
این مقاله می کوشد تا ضمن کالبد شکافی «نظریه دو فطرتی» انسان (فطرت مخموره و فطرت محجوبه)، پیامدهای سیاسی آن را از منظر امام خمینی رمز گشایی کند. مدعا آن است که انسان از منظر امام «مستخدم بالطبع و مستهدء بالفطره» است و لازمه گریز ناپذیر آن، اندیشه سیاسی دو ساحتی است. به تعبیر دیگر، تفسیر دو ساحتی (دو فطرتی) فوق از انسان، بر روی نظریه حکومتی امام، کارویژه نظام سیاسی و جامعه مدنی مطلوب اسلامی، تأثیر مبنایی و مهمی دارد که این نوشتار آن را مورد کاوش قرار داده است. پیش فرض این مقاله آن است که هست های انسان شناسانه بر باید ها و نبایدهای دانش سیاسی تأثیر جدی دارند. بدین لحاظ پرسش اصلی این است که: مبنای انسان شناسی اندیشه سیاسی امام خمینی چیست؟ تفسیر وی از انسان چه تأثیری بر تلقی « دو ساحتی امر سیاسی» داشته است؟ این نوشتار تلاش می کند تا با روش تحلیل محتوا، آرای انسان شناسی امام را بازخوانی نموده و لوازم منطقی آن را در مورد مباحث اجتماعی و سیاسی نشان دهد. در حاشیه پرسش اصلی مذکور، پرسش های فرعی ذیل نیز قابل طرح اند که سعی می شود به آنها نیز پاسخ داده شود. پرسش هایی از قبیل اینکه آیا انسان آزاد است یا تحت جبر ساختارهای اجتماعی، تاریخی و اقتصادی می باشد؟ آیا انسان «مستخدم بالطبع» است یا «مسترشد بالفطره» است؟ آیا انسان «مدنی بالفطرت» است یا هدایت خواه از مجرای انسان کامل (مستهدء بالفطره) است؟ یا اساساً سرشت انسان لا اقتضاست و هیچ اصول موضوعه و پیشینه ای در سرشت او نهاده نشده و همه چیز با تربیت پسینی و در درون جامعه و سیاست ساخته می شود؟ بی تردید پاسخ به پرسش های مذکور و دیگر پرسش های انسان شناسانه سیاسی، به طور نظری و بنیادی، سمت و سوی اندیشه سیاسی را در زندگی سیاسی اجتماعی امام خمینی تبیین می کند.
۲.

مبانی تأسیس سیاست و گذار به جامعه سیاسی از دیدگاه امام خمینی(ره)

نویسنده:

کلید واژه ها: امام خمینی جامعه سیاسی وضعیت نخستین غایت تأسیس سیاست

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 742 تعداد دانلود : 573
در این مقاله منطق و بنیاد آرای سیاسی امام خمینی از دیدگاه نظری اندیشه سیاسی تبیین خواهد شد. در این راستا پس از تبیین وضعیت (یا بحران) پیش از تأسیس سیاست ، دلایل ، چگونگی و غایت ورود به جامعه سیاسی و تأسیس سیاست در آرای ایشان بررسی خواهد شد. بررسی منشأ و مبنای گذار از وضع نامطلوب به جامعه مطلوب ، و همچنین نتایج آرای ایشان برای تنواره یا شکل نظام سیاسی بخش دیگر این مقاله خواهد بود. در این پژوهش پس از تبارشناسی مبانی نظریه سیاسی امام خمینی در تاریخ فقهی و سیاسی شیعی ، نشان داده شده این نظریه بر پایه دیدگاه های معرفت شناسی ، جهان بینی ، انسان شناسی و سعادت شناسی ایشان طرح شده است.
۳.

بررسی مقایسه ای مواجهه ی امام خمینی (ره) و علمای سنتی با سنت»در دوره ی منتهی به وقوع انقلاب اسلامی»

کلید واژه ها: تجدد امام خمینی انقلاب اسلامی روحانیت تحجر احیای سنت تکرار سنت نومید از سنت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 566 تعداد دانلود : 286
امام خمینی، علاوه بر تمایزگذاری بین فکر و عمل خود با متجددین، ضمناً بین خود و برخی جریان های سنتی و از جمله متحجرین نیز تمایز می گذارد. او نسبت به برخی مقولات فقهی یا رسومات مذهبی سنتی نیز دیدگاه انتقادی و احیاگرانه داشت. این مقاله با قرار دادن امام در قالب جریان «احیای سنت»، او را در مقابل دو جریان اصلی می داند: نخست متجددینی که در چهارچوب رویکردهای «بازگشت به سنت» و «رد سنت» نظریه پردازی کرده اند، و دیگری «علمای سنتی». تأکید مقاله بر بیان تمایزات دیدگاه ایشان با رویکرد علمای سنتی است و نشان می دهد که این گروه اخیر یک دست نبوده، و در درون خود دسته بندی هایی دارند: دست کم می توان دو گروه معتقد به «تکرار سنت» و «نومید از سنت» را از یکدیگر تفکیک کرد. بر همین اساس نیز نسبت تفکر و عمل امام با آنها دارای مرتبه بندی بوده، و یکسان نیست. برای این کار مقاله ضمن بحث تاریخی، و شناسایی بافت گفتمانی که امام خمینی درون آن عمل کرده، از شیوه ی تحلیل اسنادی و تحلیل متن بر اساس گفتار و نوشتار امام خمینی سود برده است.
۴.

نقش مصلحت در حکومت اسلامی از دیدگاه امام خمینی (ره)

نویسنده:

کلید واژه ها: مصلحت احکام‏ حکومتی اندیشه سیاسی فقه سیاسی مصلحت نظام

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 790 تعداد دانلود : 580
هرچند مصلحت در فقه سیاسی شیعه سابقه طولانی دارد، اما امام خمینی بحث «مصلحت نظام» را به عنوان یکی از نوآوری های خود در فقه سیاسی شیعه مطرح کردند. هیچ فقیه سیاسی شیعی قبل از امام به بحث مصلحت دولت به شکل تفصیلی توجه نداشته؛ زیرا دولت به عنوان یک واحد سیاسی، محور تحلیل فقها(ی سیاسی) نبوده است. درواقع، ایشان با طرح مسئلة مصلحت، ولایت فقیه را از یک نظریه فرد- محور به نظریه ای نهاد– محور سوق دادند؛ چرا که «دولت» در این تحلیل یک «نهاد» تلقی می شود.
۵.

بررسی تأثیر هجرت عرفانی بر هجرت سیاسی در اندیشه امام خمینی(ره)

کلید واژه ها: امام خمینی فرهنگ سیاسی تشیع هجرت عرفانی هجرت سیاسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 703 تعداد دانلود : 492
هجرت به عنوان یکی از مولفه های اساسی فرهنگ سیاسی تشیع همواره در اندیشه ی علمای بزرگ شیعه قابل ردیابی بوده است و امام خمینی(ره) به عنوان مبرزترین عالم شیعی عصر حاضر دارای نقطه نظرات مهمی در رابطه با این مفهوم است. باید توجه داشت که رویکرد ارزش مدارانه نسبت به «هجرت» آن را در زمره مفاهیم کلیدی جهت فهم ساختار تشیع قرار داده است، مفهومی دو وجهی که در نسبت با درون گرایی و عرفان تشیع معنایی ویژه به خود گرفته و در چارچوب برون گرایی شیعه معنایی متفاوت می یابد. یکی از ابعاد برون گرایانه ی هجرت روی آورد سیاسی آن می باشد. از این رو سوال اصلی نوشتار حاضر آن است که هجرت عرفانی در اندیشه امام خمینی(ره) چه تاثیری بر هجرت سیاسی دارد؟ یافته های پژوهش حاکی از آن است که برای انجام هجرت سیاسی لازم است ابتدا فرد «مهاجر» هجرتی درون گرایانه و عرفانی انجام دهد، به عبارت دیگر در اندیشه امام خمینی(ره) هجرت عرفانی شرط لازم برای هجرت سیاسی است. پژوهش حاضر از نوع پژوهش های کیفی می باشد که به روش توصیفی-تحلیلی صورت پذیرفته و گردآوری منابع آن از طریق مطالعه اسنادی و رجوع به منابع موجود انجام گرفته است.
۶.

تأثیر تقابل وهابیت سعودی با گفتمان انقلاب اسلامی ایران بر ژئوپلتیک جدید خاورمیانه

کلید واژه ها: هویت امام خمینی انقلاب اسلامی جمهوری اسلامی ایران خاورمیانه عربستان سعودی وهابیت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 25 تعداد دانلود : 192
جهان اسلام به ویژه خاورمیانه در هزاره جدید بیشتر ماهیت ایدئولوژیک به خود گرفته است. بر همین مبنا، مقاله حاضر تلاش دارد تا از منظر هویتی و ایدئولوژیک، نقش تقابل ایدئولوژی وهابیت با گفتمان انقلاب اسلامی ایران را بر ایجاد ژئوپلتیک جدید خاورمیانه پس از وقوع بیداری اسلامی مورد تبیین و بررسی قرار دهد. این پژوهش در چهارچوب رهیافت تئوریک سازه انگاری استدلال می کند که بروندادهای سیاست خارجی عربستان و جمهوری اسلامی ایران در سال های اخیر، که به ترتیب متأثر از ایدئولوژی وهابیت و آرمان ها و اصول انقلاب اسلامی هستند، نقش برجسته ای در تشدید رقابت های بین دو کشور و متعاقباً شکل گیری ژئوپلتیک جدید خاورمیانه ایفا کرده اند. به عبارتی، با آغاز بیداری اسلامی در کشورهای مختلف خاورمیانه، ایران اقدامات گوناگونی را در چهارچوب مبانی اندیشه ای و آرمان های انقلابی امام خمینی به انجام رساند. اما پویش های منطقه ای ایران با واکنش جدی کنش گر مهم دیگر منطقه یعنی عربستان مواجه گردید، که بر اساس مبانی آیین وهابیت ماهیتی ضد شیعی و ایرانی- انقلابی داشته و تلاش می کند تا در مقابل نفوذ و نقش آفرینی منطقه ای ایران به طور جدی مقابله کند. تعارض هویتی عربستان و ایران و رقابت های این دو کشور در این قالب، در حال حاضر منجر به «هویتی شدن رقابت های ژئوپلتیکی» شده و متعاقباً نیز این طیف از رقابت ها را در خاورمیانه تشدید کرده است.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۳۰