زبان و زبانشناسی

زبان و زبانشناسی

زبان و زبان شناسی دوره پنجم بهار و تابستان 1388 شماره 9 (مقاله علمی وزارت علوم)

مقالات

۱.

از واژه گزینی تا ترادف(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: ترادف زبان فارسی واژه گزینی قرض گیری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 496 تعداد دانلود : 58
ترادف یا هم معنایی در زبان امری طبیعی است و عوامل مختلفی باعث ایجاد و گسترش آن می شود که می توان به قرض گیری، تطور معنایی واژگان و تنوع گونه های جغرافیایی و سبکی اشاره کرد. در این جستار به بررسی یکی از عوامل جدید گسترش ترادف در فارسی معاصر یعنی واژه گزینی در برابر لغات بیگانه خواهیم پرداخت. این نوع ترادف زمانی پدید می آید که در برابر کلمات خارجی واژه های فارسی ساخته می شود. در بسیاری از موارد، واژه های ساخته شده به طور نسبی رواج می یابند، اما لغات متناظر بیگانه نیز در کنار آن ها به حیات خود ادامه می دهند. در این نوشتار ضمن بررسی عوامل پدید آمدن چنین وضعیتی به معایب و فواید آن اشاره خواهد شد.داده های این تحقیق از برنامه های مختلف صدا و سیما ،مطبوعات، کتاب های درسی و حتی گفتگوهای روزمره جمع آوری شده اند و هر جا لغات بیگانه در کنار معادل های فارسی ظاهر شده اند، مورد تحلیل قرار گرفته اند. در پایان به این نتیجه می رسیم که این نوع ترادف در مرحلة گذار امری اجتناب ناپذیر بوده و در راه تثبیت واژه های ساخته شده، یک قدم به پیش محسوب می گردد. همچنین نشان داده خواهد شد که هرچه سبک رسمی تر باشد میزان استفاده از لغات فارسی بیش تر است.
۲.

نقش کانونی سازة گسسته در جملات گسسته(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: گسسته کانون ساخت دو بندی سازة گسسته قضیة باز

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 160 تعداد دانلود : 206
جملة گسسته ساختی است که گزاره ای واحد را به جای یک بند، در دو بند بیان می کند: یکی بند اصلی، که حاوی سازة گسسته است و دیگری بند موصولی. در چارچوب ساختار اطلاعی، آثار متعددی در باب این جملات نوشته شده است. یکی از مباحث مطرح این بوده است که آیا سازة گسسته همواره کانون جمله و در نتیجه، حاوی اطلاع نو است یا این سازه می تواند بنا به مدل کلامی، حاوی اطلاع کهنه نیز باشد. در مقالة حاضر، با ارائه چهار دلیل، که متکی بر داده های زبان فارسی نیز هست، استدلال می شود که سازة گسسته همیشه کانون و حاوی اطلاعات نو است. چه از پیش در مدلِ کلامی آمده باشد، چه نیامده باشد.
۳.

بررسی فرایند تولید و درک حشوهای گفتمانی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: حشو اصل همکاری اقتصاد زبان حشو تولیدی حشو ادراکی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 477 تعداد دانلود : 234
نظریه های مطرح در علم زبان شناسی، در سطح تولید، تراز زبان را حاصل برایند دو نیروی کمترین تلاش و بیشترین بهرة اطلاعی می دانند و به رعایت اختصار کلام تأکید دارند. از سوی دیگر، درک کلامِ بدون حشو، نیازمند دقت و توجه بسیار است. عدم حضور حشوهای زبانی، سرعت درک پیام را در استنباط های پیچیده کاهش می دهد و شاهدی برای تقویت باورها، رفع ابهام ها و در نهایت، تقلیل جهان های ممکن، در اختیار مخاطب قرار نمی دهد. در صورتی که بپذیریم وقوع حشو در زبان بر خلاف اصل کم کوشی و شرط کمیت از اصول گرایس است، باید برای حضور حشوهای زبان تبیینی ارائه دهیم. هدف از نگارش این مقاله، بررسی دلایل وقوع حشو در امر ارتباط بااستفاده از داده های زبان فارسی است.
۴.

حروف اضافه دوگانه، توأمان و ترکیبات اضافی، در زبان های پهلوی ساسانی و پارسی میانه ترفانی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: ایرانی باستان حروف اضافه دوگانه حروف اضافه توأمان ترکیبات اضافی ایرانی میانه

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی زبان شناسی علوم مرتبط زبان های باستانی فارسی میانه زرتشتی
  2. حوزه‌های تخصصی زبان شناسی علوم مرتبط زبان های باستانی فارسی میانه ترفانی
تعداد بازدید : 822 تعداد دانلود : 247
با خارج شدن زبان های ایرانی میانه از ساختار تصریفی زبان های ایرانی باستان، تغییراتی در آن ها روی داد تا عملکرد اجزای ازمیان رفته یا ضعیف شده این زبان ها به نحوی توسط اجزایی دیگر جایگزین شود. از جمله این تغییرات تقویت نقش حروف اضافه در کنار شکل گیری گونه هایی جدید از آن ها بود. ساختارهای اضافی در دوره میانه شامل گروهی اند که مستقیماً از دوران باستان به میانه رسیدند و نیز مجموعه ای دیگر که در دوره میانه و از ترکیب حروف اضافه با یکدیگر و یا با دیگر عناصر زبانی، مانند اسم، صفت، قید و یا حروف ربط شکل گرفتند. به این طریق، در این دوره تعیین نقش مقوله نام در جمله، که پیشتر بر بنیاد تغییر حالت های صرفی قرار داشت، تاحدزیادی توسط این حروف مشخص شد. بررسی گونه های مختلف این ساخت ها در کتیبه های پهلوی ساسانی، کتاب های پهلوی زرتشتی و پارسی میانه ترفانی موضوع این مقاله است.
۵.

اختصارسازی در زبان فارسی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: اختصارسازی اصل اقتصاد اصل کم کوشی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 335 تعداد دانلود : 101
این مقاله با بررسی انواع اختصار و اختصارسازی در زبان فارسیِ کنونی نگاهی تاریخی نیز به این فرایند واژه سازی دارد و با ارائة شواهدی نشان می دهد که علیرغم نظر برخی از صاحب نظرانِ این حوزه، اختصارسازی در زبان فارسی قاعده مند و دارای قدمتی دیرینه است و حتی به دوران کتیبه نگاری برمی گردد. در این پژوهش، نگارندگان این بحث را برپایة اصول اقتصاد[1] و کم کوشی[2] گذاردهاند که زیف[3] در سال 1949 مطرح کرده بود. زیف و مارتینه (1962) در این مورد عنوان می کنند که اصل اقتصاد و کم کوشی در تمامی جوانب زندگیِ انسان، از حرکت و تولید گرفته تا سخن گفتن دیده می شود. رابطه فوق در زبان نیز وجود دارد و در همین راستا اصل اختصار بیان می شود که به طوردقیق می توان گفت رابطة معکوس بین طول کلمه ها و فراوانی کاربرد آن ها وجود دارد. پژوهش حاضر براساس پیکرة نوشتاری و گفتاری انجام گرفته و نمونه های ارائه شده از منابعی چون فرهنگ ها، مقالات و آگهی ها گردآوری شده اند. پس از بررسی حدود 400 واژة اختصاریِ فارسیِ گردآوری شده، 6 طبقة اصلی و حدود 50 طبقة فرعی شناسایی شده اند. مقالة حاضر با ذکر الگوهای ساختواژی اختصارات و با تایید نظریة زیف، نشان می دهد نیروی بازدارنده ای وجود دارد که توسط اصل اقتصادِ گوینده و شنونده اعمال می گردد.
۶.

به کارگیریِ راهبردهای فراگفتمان در مقالات علمی پژوهشی فارسی و انگلیسی؛ مطالعة هنجارهای ژانری جامعة گفتمانی در مقاله های فارسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: تحلیل ژانر فراگفتمان جامعة گفتمانی جامعة گفتاری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 640 تعداد دانلود : 143
این مقاله با مقایسة نحوة به کارگیریِ راهبردهای فراگفتمان در مقالات علمی پژوهشی زبان فارسی و انگلیسی به بررسی این موضوع می پردازد که آیا نویسندگان بومی زبان فارسی در نگارش مقالة علمی به زبان خود از نظر به کارگیری فراگفتمان مشابه هنجارهای جامعة گفتمانی علمی عمل می کنند یا خیر. بررسی و مقایسة 36 مقالة علمی فارسی از گویش وران بومی زبان فارسی و 36 مقالة علمی انگلیسی از گویش وران بومی زبان انگلیسی (به عنوان زبان معیار جامعة گفتمانی علمی) نشان داد که در مجموع هنجارهای گویش ورانِ فارسی از نظر به کارگیری فراگفتمان مانند اعضای جامعة گفتمانیِ علمی است. بااین وجود، در برخی راهبردهای فراگفتمان تفاوت های قابل ملاحظه ای مشاهده شد که به نظر می رسد می تواند در نگارش مقالة علمی به زبان انگلیسی توسط گویش ورانِ زبان فارسی تأثیر خود را نشان دهد.
۷.

توصیف ویژگی های نحوی و واژگانی متون حقوق مدنی فارسی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: واژگان زبان شناسی حقوقی زبان شناسی متن زبان قانون متون حقوق مدنی فارسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 135 تعداد دانلود : 324
مقالةحاضرحاصل انجام تحقیق در حوزة زبان شناسی حقوقی است. نگارندگان پس از معرفی این حوزه و شاخه های مختلف آن سعی کرده اند تا با روش تحلیل محتوا و به شیوة انتخاب تصادفی کتب حقوقی در سه بعد علمی، درسی و مادة قانونی، به بررسی برخی از ویژگی های نحوی و واژگانی در متون نوشتاری حقوق مدنی فارسی بپردازند. یافته های تحقیق نشان می دهد که درکلیة متون حقوق مدنیِ مورد مطالعه، مجموع ساخت های غیرشخصی، میانه و مجهول 06/34 % از جمله واره هارا تشکیل می دهد، که بیشترین درصد (62/14%) به ساخت غیرشخصی تعلق دارد. جملات غالباً مرکب، آنهم از نوع مختلط (17/33%) و ناهمپایه اند (79/45%). به علاوه مجموع واژگان تخصصی،کلیشه و قدیمی حدود 14/33% کل واژگان را تشکیل می دهد که واژگان تخصصی و کلیشه با درصدهای 67/25% و 82/2% به ترتیب بیشترین و کمترین مقدار را به خود اختصاص داده اند. همچنین، در این متون حدود 98/31 % باهم آیی واژگانی وجود دارد و متون مورد بحث عاری از حشو و در نتیجه پیچیده اند.
۸.

تأثیر جنسیت بر شیوة بیان تقاضا در زبان فارسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: جنسیت جامعه شناسی زبان گفتارهای امری بیان تقاضا

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 513 تعداد دانلود : 618
هدف از این تحقیق، بررسی تأثیر جنسیت بر شیوة بیان تقاضا در زبان فارسی است. سئوال اصلی در این پژوهش آن است که: ""در نحوة بیان تقاضا در زبان گفتاری زنان و مردان فارسی زبان چه تفاوت هایی وجود دارد؟"" جامعة آماری پژوهش شامل 87 نفر از دانشجویانِ (52 زن و35 مرد) دانشگاه مازندران در سال تحصیلی 86 - 85 بوده است که به طور تصادفی به عنوان نمونه، انتخاب شدند. تحلیل داده ها نشان داد که اختلافات آشکاری بین الگوهای تقاضا بین زنان و مردانِ فارسی زبان وجود دارد به طوری که زنان محافظه کارانه تر از مردان درخواست هایشان را مطرح می کنند و الگوهای مؤدبانه تر بیشتری را به کار می گیرند. تفاوت های اجتماعی موجود در جامعه بین زنان و مردان نیز بیان کنندة این موضوع است، زیرا از زنان انتظار می رود در برخوردهایشان با دیگران، چه جنس مخالف و چه موافق، متین تر و به عبارتِ دیگر مؤدب تر باشند. به این نکته نیز اشاره می شود که زنان و مردان، هر دو با جنس مخالف مؤدب تر هستند تا با جنس موافق.
۹.

نقدی بر تحلیل پوسته ای گروه فعلی در زبان فارسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: نقدی بر تحلیل پوسته ای گروه فعلی در زبان فارسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 428 تعداد دانلود : 564
آهنگر (1387) در تحلیل گروه فعلی پوسته ای (لایه ای)[1] زبان فارسی و برخی از ساخت های فعلی این زبان، یادآور می شود که اشتقاق این ساخت های نحوی ضمن پیروی از فرضیة بیکر[2] (1988)، تحت تأثیر دیگر اصول برنامة کمینه گرا قرار دارد. بااین همه، به نظرمی رسد که برخی از تبیین های وی از یک سو با آموزه های نظری برنامة کمینه گرا سازگار نیستند و از سوی دیگر، از تبیین شماری از شواهد زبان فارسی بازمی مانند. به این ترتیب، نوشتار حاضر می کوشد تا ضمن نقد مقالة پیش گفته و برشمردن اشکالات نظری و تجربی آن، گروه فعلی پوسته ای زبان فارسی و جایگاه روساختی هستة گروه فعلی را بر پایة مفهوم قدرت[3] تحلیل کند. دراین میان، نشان داده می شود که مشخصة تصریف[4] فعل اصلی (و فعل سبک) در زبان فارسی قوی است و سبب ارتقای عنصر فعلی به هستة گروه نقش نمای بالاتری می شود که میزبان مشخصة متناظر تصریف است. افزون بر این، پیشنهاد می شود که بند متممی مشخصة تعبیرناپذیری[5] دارد که در زبان فارسی قوی[6]است و در روند بازبینیِ خود، جملة پیرو را به گروه زمانِ بند اصلی برمی کشد و به آن منضم می کند.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۳۵