علوم قرآن و حدیث

علوم قرآن و حدیث

علوم قرآن و حدیث سال چهل و پنجم بهار و تابستان 1392 شماره 90 (مقاله علمی وزارت علوم)

مقالات

۱.

تفسیر القرآن بالقرآن فی التفسیر الکبیر(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: الرازی التفسیرالکبیر تفسیرالقرآن بالقرآن التفسیر الموضوعی الإحباط

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 871 تعداد دانلود : 261
درج أکثر المفسرین فی کتبهم على الاستشهاد بآیة لتفسیرآیة، أو ترجیح قول قی تفسیرها. واستند بعضهم الى السیاق بدلا من ذلک. وکل هذا یسمى بتفسیر القرآن بالقرآن. ومن المفسرین الذین کثر استخدامهم لهذا النوع من التفسیر الرازی فی کتابه مفاتیح الغیب. وقد تعرض المقال الى دراسة هذا اللون من التفسیر عند الرازی، فعالج موضوع الإحباط من بین موضوعات التفسیر الموضوعی المتعددة، فذکر ما ورد فیه من آیات، وما طرح فیه من مباحث، وأقوال أصحاب الفرق الإسلامیة فی ذلک من جهة، کما أشار الى نماذج من الآیات التی استعین بها لتبیین المراد وتشخیصه بآیات أخرى، وقد خلص البحث الى نتائج ذکرت فی الخاتمة تبیین الآراء التفسیریة للرازی، والجادة التی سلکها فی تفسیره الکبیر.
۲.

بررسی زمینه ها و عوامل عقل گرایی میان مفسران خراسان بزرگ(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: عقل گرایی خراسان بزرگ تفسیر عقلی مکاتب تفسیری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 690 تعداد دانلود : 427
تفسیر قرآن - در دوره هایی که بر خود دیده - با گرایش ها و روش های گوناگون صورت گرفته است. تفسیر عقلی (اجتهادی) یکی از دو نوع عمده تفسیر قرآن است که زمان دقیق آغاز شدنش را نمی توان باز گفت. این نوع تفسیر از میانه سده دوم هجری شکل گرفت و درون مایه آن را عقل و اجتهاد می ساخت. این جریان، بازتابِ مبانی معرفتی ای مانند باورهای مذهبی آن روزگار، پیشرفت های علمی - فرهنگی آن دوران، و غیر معرفتی مانند حکومت و سیاست آن عصر بوده است. در پاره ای از نوشته های تفسیری با تعبیراتِ مختلفی مانند مکاتب تفسیری، مناهج تفسیر، مدارس تفسیر، اتجاهاتِ تفسیر و الوان تفسیر روبه رو می شویم که هر یک به فراخور موضوعِ پژوهش به روشن کردنِ گوشه ای از این دانشِ اسلامی پرداخته اند. ما در این نوشتار می کوشیم تا با بررسی تاریخی و جغرافیایی خراسان بزرگ، زمینه ها و عواملِ گرایش ِمفسران این دیار را به تفسیر عقلی روشن سازیم؛ مفسرانی که کاری بزرگ کرده، علم تفسیر را از یکنواختی و تک ساحتی بودنش (تفسیر اثری) بیرون آورده و به پویایی و شکوفایی رسانیدند. در این نوشتار با بیان دو نمونه از خراسانیان که از عقل گرایی در تفسیر نهراسیده و به این کار برجسته و بی پیشینه دست یازیده اند، در صدد یافتنِ زمینه های عقل گرایی در خراسان بزرگ شدیم. رواج فقهِ ابوحنیفه در خراسان، گذر جاده ابریشم از خراسان و خرد جویی موالی به عنوان دلایل این عقل گرایی بیان شده است.
۳.

نماد های جاندار در قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: تفسیر نماد نشانه تأویل جاندار حیوان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 406 تعداد دانلود : 533
نمادها واژگانی هستند که در معانی ای غیر از معنای اصلی خود به کار می روند؛ و معنای آن ها معنایی مجرد و نامحسوس و ناملموس است. نشانه ها واژگانی هستند که برای بیان یک معنای ملموس و محسوس غیر از معنای اصلیشان به کار می روند. در قرآن کریم از نمادها و نشانه های فراوانی همچون نمادهای جاندار، بی جان، گیاهی و انتزاعی استفاده شده است، نگارنده در این مقاله سعی نموده است بر اساس آیات قرآن و روایات اهل البیت نمادها و نشانه های جاندار را تأویل نموده و معانی آن ها را از دیدگاه های مختلف فریقین بررسی کند. قطعاً درک صحیح از تأویل یا تفسیر یک واژه ما را به فهم بهتر زبان قرآن رهنمون نموده و از بسیاری از خطاها مصون می دارد. لازم به ذکرست است که شناخت فرهنگ ملل مختلف به فهم نمادها کمک شایانی می نماید که بدین دلیل نگارنده از منابعی که در این باره تحقیق و پژوهش نموده اند بهره برده است. نمادها و نشانه ها در قرآن در حدود 100 نماد هستند که نگارنده در این مقاله فقط به بیان نمادهایی که جاندار بوده و از نعمت حیات و زندگی بهره مند بوده اند اعم از انسان، شیطان، و یا حیوانات بحث نموده است.
۴.

پژوهشی دربارة امید بخش ترین آیه قرآن کریم(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: قرآن آیه امیدبخش ترین آیه

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن تفسیر قرآن کلیات مفهوم شناسی
  2. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن تفسیر قرآن معارف قرآن موارد دیگر
تعداد بازدید : 758 تعداد دانلود : 475
با توجه به جایگاه ارجمند مفهوم «رجاء» و امید در فرهنگ اسلامی، تعیین امید بخش ترین آیه قرآن کریم از دیر باز مورد اهتمام اندیشوران مسلمان و قرآن پژوهان بوده است. از این رو، گسترة پژوهش های آنان، دیدگاه های گوناگونی را پدید آورده است که به جهت پراکندگی در منابع و مآخذ مختلف، امکان نگاهی کلّی و همه جانبه به آن ها برای پژوهشگران و مراجعان فراهم نیامده است. نوشتار حاضر با استخراج دیدگاه های گوناگون از متون روایی، تفسیری و علوم قرآنی، آن ها را معرّفی و ارزیابی نموده و پژوهشی مختصر و نسبتاً فراگیر درباره امید بخش ترین آیه قرآن کریم سامان داده است. گویا در بین سی و دو دیدگاه به دست آمده از قرآن پژوهان در این باره، آیات سوره های زمر/53، نساء/ 116، حجر/ 49 و ضحی/ 5، از شهرت بیشتری برخوردارند.
۵.

نقش ابراهیم بن هاشم در انتقال میراث حدیثی کوفه به قم(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: حدیث کوفه مکتب حدیثی قم ابراهیم بن هاشم

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 320 تعداد دانلود : 811
میراث حدیثی شیعه که به طور عمده در کوفه تولید شده بود، در قرن سوم به قم انتقال یافت. در این انتقال میراث، بزرگانی از مشایخ کوفه و قم نقش داشته اند. بنا بر نقل نجاشی و شیخ طوسی، ابراهیم بن هاشم نخستین کسی است که میراث کوفه را در قم منتشر کرد ولی بر اساس اطلاعات موجود در فهرست شیخ و نجاشی، میراث کوفه، پیش از ابراهیم بن هاشم به واسطه کسان دیگری نیز به قم منتقل شده است. این نوشتار با معرّفی شخصیت علمی و فعالیتی که هر یک از مشایخ حدیث، در انتقال میراث کوفه داشته اند، نشان داده است که ابراهیم بن هاشم اگرچه نخستین انتقال دهنده میراث کوفه به قم نیست، ولی می تواند به عنوان نخستین نشر دهنده میراث کوفه در قم معرفی شود و این ادّعا از سوی اصحاب امامیه در بغداد، با سایر اطلاعات موجود در کتاب های فهرست هماهنگ است.
۶.

بررسی آثار غذایی عسل بر ویژگی ها و رفتار انسان از دیدگاه قرآن، حدیث و علم پزشکی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: قرآن رفتار خلق و خو عسل احادیث اسلامی آثار غذایی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 597 تعداد دانلود : 694
متون اسلامی و علمی در میان مجموعه عواملی که بر سلامت جسم و روان تأثیر گذارند، بر نقش تغذیه بسیار تأکید کرده اند. این نوشتار نخست بخشی از آثار تغذیه بر ویژگی ها و رفتار انسان را مرور می کند آن گاه به بررسی آثار غذایی عسل بر احوال و رفتار انسان از دیدگاه قرآن و حدیث پرداخته و با دستاوردهای علمی تطبیق می دهد. نتیجه به دست آمده تحقیق آن است که از نگاه علم و دین، این ماده غذایی ارزشمند نه تنها در سلامت جسمانی نقش مهمی دارد، بلکه بر خلقیات، صفات شخصیتی و رفتار انسان آثار مثبتی داشته و آرامش، نشاط و نیز حافظه ای قوی را به ارمغان می آورد. روایات اسلامی همچنین، حکمت و زلالی دل را نیز از آثار غذایی عسل برشمرده اند که البته متون علمی در این باره ساکت اند.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۳۰