باغ نظر

باغ نظر

باغ نظر زمستان 1391 شماره 23 (مقاله علمی وزارت علوم)

مقالات

۱.

مفهوم تفکیک اراضی در گسترش های جدید شهری (براساس مقایسه تطبیقی رضایتمندی ساکنین از سه نمونه موردی الگوی تفکیک در شهر زنجان)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: تفکیک اراضی شهری گسترش های شهری برنامه ریزی و طراحی شهری الگوهای تفکیک اراضی شهری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 320 تعداد دانلود : 385
هدف این متن ارایه مفهوم جدیدی از تفکیک اراضی1 شهری است که در ایران مفهومی با مؤلفههایی غیر از مفهوم کنونی آن در طرحهای گسترش جدید شهری در جهان دارد. روش تحقیق در این پژوهش کیفی است که براساس آن مفهوم تفکیک اراضی در نمونههای موفق جهانی مورد بررسی قرار گرفته و با مفهوم آن در ایران مورد مقایسه قرار میگیرد. روش تحقیق نمونههای مورد مطالعه کیفی است و بنابراین در این خصوص نیز از پرسشنامه باز استفاده شده است. فرضیه پژوهش به این صورت است : رضایتمندی ساکنان1 در الگوهای تفکیکی دوربرگردان و ترکیبی (دوربرگردان- شطرنجی) بیشتر از الگوهای تفکیکی شطرنجی است. در این بررسی نمونههای موفقی از گسترشهای جدید شهری از کشورهای انگلستان، آلمان، استرالیا و امریکا مورد مطالعه قرار میگیرد با تحلیل نمونههای موفق مورد مطالعه، برخی اصول تفکیک اراضی در گسترشهای جدید شهری کشورهای توسعهیافته ارایه میشود که مطابق با فرهنگ و اقلیم بومی آنها برنامهریزی و طراحی شدهاند. میزان رضایتمندی ساکنین در سه الگوی تفکیکی متفاوت مورد بررسی قرار خواهد گرفت و در نهایت نشان داده خواهد شد که مفهوم تفکیک اراضی شهری در کشورهای توسعهیافته و ایران متفاوت و مؤلفههای متعددی از جمله فرهنگی، کالبدی، زیستی، اقتصادی و سیاسی بر این مفهوم تأثیرگذار هستند. در نهایت به این نتیجه میرسیم که رضایتمندی ساکنین در الگوهای تفکیکی دوربرگردان و شطرنجی- دوربرگردان بیشتر از الگوهای شطرنجی است.
۲.

نظام الگویی باغتخت شیراز با تکیه بر بازآفرینی تصویر باغ(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: باغ های تاریخی باغ تخت شیراز باغ معلق بازآفرینی تصویری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 366 تعداد دانلود : 279
باغتخت شیراز، یکی از باغهای تاریخی مهم این شهر است که ساخت آن، به قرن 5 هجری، دوره اتابکان فارس باز میگردد و در دوران بعد، به ویژه دوره قاجار بازسازی شده است. این عمارت بعد از قاجار، به دلیل عدم رسیدگی، متحمل آسیبهای فراوانی شده و در حال حاضر، دارای کاربری نظامی- اداری است. این باغ علاوه بر اینکه یک اثر تاریخی است، از جمله معدود باغهای معلق (باغتختهای) ایران و دارای معماری و طراحی منحصر به فرد است، لذا شناخت دقیق ویژگیهای آن اهمیت دارد. هدف اصلی این پژوهش، بازسازی نقشهای از این باغ براساس مدارک مکتوب و مصور تاریخی با استفاده از روش تحقیق توصیفی- تحلیلی است. در این بین، عکسهای تاریخی موجود از باغ و توصیفات جهانگردان و بازدیدکنندگان، نمایی از باغ را با جزییات به تصویر میکشد. اما این توصیفات با تنها نقشه باغ که ترسیم «دونالد ویلبر نیوتون» است، در قسمتهایی اختلاف دارد. برای رفع ابهام از قسمتهای ترسیم نشده در این نقشه از عکسهای هوایی سال 1335 و 1345 استفاده شده است. نگارندگان با انطباق متون تاریخی و تصاویر، سلسله مراتب موجود در باغ را تحلیل کردهاند، که شامل باغ ورودی، باغ مطبق و باغ خلوت است. تفاوت نقشه ویلبر با مکتوبات به جا مانده، باغ ورودی است که نگارندگان سعی در بازترسیم این بخش داشتهاند. لازم به ذکر است با توجه به تغییرات عمدهای که باغ از دوران قاجار به بعد داشته، این بخش کاملاً از بین رفته است. بازآفرینی نقشهای از این باغ تاریخی، علاوه بر مطالعه دقیق ویژگیهای باغ، گامی در جهت حفظ و نمایش ارزش فرهنگی و معنوی این ثروت ملی است.
۳.

ارزیابی تطبیقی روشهای مکانیابی شهرهای جدید در ایران (دهه 60 تا 80)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: شهر جدید فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) روش مکانیابی تحلیل سازگاری زمین

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 146 تعداد دانلود : 77
هدف این مقاله ارزیابی روشهای مکانیابی شهرهای جدید در سه دهه اخیر است. در این راستا تطبیقی بین انواع روشهای شناختهشده در حوزة تصمیمگیری مسایل مکانیابی با روشهای استفاده شده در مکانیابی شهرهای جدید در ایران انجام شده است که چگونگی تعیین حوزههای قابل قبول مکان شهر جدید، روش تعیین معیارهای انتخاب مکان، وزندهی به معیارها و تعیین امتیاز نهایی هر گزینه محورهای اصلی مقایسه را تشکیل میدهند. نتایج حاصل از بررسی هشت نمونه مطالعات مکانیابی شهرهای جدید ایران، بیانگر نگرشی نسبتاً سادهانگارانه در مکانیابی شهرهای جدید است، به نحوی که روشهای استفاده شده، در مکانیابی شهرها انطباق چندانی با روشهای علمی متعارف مکانیابی ندارد. گرچه با گذشت زمان در فاصله دهه 60 تا 80 گرایش به کاربرد روشهای علمی مکانیابی فزونی یافته با این حال دستاورد حوزه حرفه شهرسازی در این زمینه که یکی از پیچیدهترین تصمیمگیریهای فضایی بهشمار میرود ناچیز است و به نظر میرسد عوامل مدیریتی و سیاسی نقش بارزی در تعیین مکان شهرهای جدید را دارا بودهاند. نقد و ارزیابی شهرهای جدید میتواند از جنبههای گوناگون صورت پذیرد؛ ارزیابی ضرورت احداث شهرهای جدید به عنوان گزینهای برای توسعه بیرویه کلانشهرها، ارتباط مکان استقرار این شهرها با مطالعات منطقهای و آمایشی و یا سنجش میزان شناسایی جامعه هدف و همسانی آن با ساکنین کنونی شهرهای جدید. هدف این مقاله صرفاً ارزیابی فرایند و روشهای مکانیابی شهرهای جدید است. به عبارت دیگر این مقاله میتواند به عنوان بخشی از رویکرد انتقادی به مبحث شهرهای جدید در ایران تلقی شود. فرضیه اصلی این تحقیق را میتوان به صورت زیر ارایه کرد : ""روشها و مدلهای علمی مکانیابی در گزینش مکان شهرهای جدید در کشور ما کاربرد محدودی داشته که در مواردی نیز ارزیابیهای کیفی (بدون اتکا به روشهای علمی) منجر به مداخله سلایق و سیاستهای خاصی در تعیین مکان شده است. در اغلب این مطالعات فرایند علمی و تحلیلی مکانیابی آشکار نیست و به نظر میرسد فرایند مکانیابی توجیهی برای مکانی از پیش تعیینشده است"".
۴.

مطالعه تطبیقی پیوند مفهومی میان فضای موسیقی و معماری در دوران پیش از مدرن و پس از آن در جهان غرب *(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: فضای معماری فضای موسیقی دوران پیش از مدرن و پس از مدرن برخورد شکلی پیوند مفهومی فضای موسیقی و معماری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 185 تعداد دانلود : 966
این مقاله جستاری پیرامون مقایسه رابطه مفهوم فضا در موسیقی و معماری جهان غرب، در دو دوره پیش از مدرن (قرنهای14-18 میلادی) و پس از مدرن (قرنهای 18-21 میلادی) است. در بیشتر پژوهشهایی که تا به امروز در مقایسه تطبیقی میان فضای موسیقی و معماری صورت گرفته، به معیارهای ظاهری بسنده شده و پژوهشی در زمینه رابطه مفهومی و محتوایی میان این دو هنر به طور جدی صورت نپذیرفته است. این بررسی در نظر دارد با مقایسة رابطة مفهوم فضا در موسیقی و معماری در دو بازه زمانی پیش گفته، به بررسی پیوندهای مفهومی میان این دو هنر بپردازد. به دلیل تحولاتی که در دوران رنسانس در اثر تغییر نگرش نسبت به تعریف و جایگاه هنرمند و ارتباط او با هنر و اثر هنری پدیدار شد، این دوران به عنوان مبدأ بررسی زمانی در نظر گرفته شده است. هدف از انجام این پژوهش، نزدیک شدن به پاسخ این پرسشها است که چگونه پیوندی میان فضای موسیقی و معماری در این دو دوره وجود دارد؟ چه تغییراتی در ساختار این رابطه ایجاد شده و دلایل آن چیست؟ بدین منظور سه مقوله اصلی مورد بررسی قرار گرفته است : بخش اول : بررسی مفهوم ""فضای معماری"" در دوران پیش از مدرن (رنسانس تا مدرن) و پس از آن (مدرن تا معاصر) بخش دوم : بررسی مفهوم ""فضای موسیقی"" در دوران پیش از مدرن (رنسانس تا مدرن) و پس از آن (مدرن تا معاصر) بخش سوم : بررسی""رابطه فضای موسیقی و معماری"" از دوران پیش از مدرن (رنسانس تا مدرن) تا پس از مدرن (مدرن تا معاصر) در نهایت دلایلی که باعث تغییر ساختار این پیوند از زمان مدرن به بعد شده است، به اختصار مورد بررسی قرار میگیرد. این مقاله با تکیه بر بررسی تطبیقی، قصد دارد این واقعیت را روشن کند که : نخست، از دوران پیش از مدرن تا به امروز همواره رابطهای مفهومی میان موسیقی و معماری وجود داشته و این دو هنر در تمامی دورانها پیامآور مفاهیمی واحد بودهاند و دیگر آنکه، دوران مدرن به دلیل تحولات متعاقب آن باعث ایجاد تغییراتی در ساختار این پیوند مفهومی شده است.
۵.

روشهای مدیریت طراحی در جوار آثار معماری مذهبی نمونه موردی : مزار شیخ صفیالدین اردبیلی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: کارفرمایان اردبیل شیخ صفی الدین مدیریت طراحی حریم اثر هنری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 337 تعداد دانلود : 526
بهدنبال طرحهایی که در گذشته و نیز اخیراً برای بافت کهن شهرها تصویب شد، طراحی در اطراف و حریم بلافصل آثار هنری، بهخصوص مجموعههای مذهبی موجود در این محدودهها، مدنظر طراحان میراث فرهنگی قرار گرفت و در این راستا طرحهایی ارایه شد، اما به دلیل قرارگیری موضوع طراحی در موقعیت خاص، تجمیع نظر مسئولین و ارگانهای مختلف ذینفع با افت و خیزهای فراوانی روبه رو شد. روند هفت مرحلهای طراحی در اطراف بقعه شیخ صفیالدین از نمونههای بارز و منحصربهفرد این مدعاست که محور اصلی پژوهش است. آنچه در بررسی این روند حاصل میشود چگونگی هماهنگی و توافق مابین طراحان و کارفرمایان طرح است؛ در حقیقت تنها وجود طراحان زبده و ارایه طرحهای منسجم و شایسته یک بنا و اجرایی شدن آن کافی نیست، بلکه کمبود آگاهی سازمانهای ذیربط و مجریان طرح در زمینه ضوابط حریم آثار هنری، و نیز از متدلوژی طراحی و اهداف فرهنگی آنها، منجر به طولانیشدن زمان پذیرش و تصویب طرحها میشود. لذا اهداف این پژوهش، دستیابی به روشهای توانمندسازی فکری و توجیه طرح با توجه به مصالح کارفرما از طریق ارایه گامبهگام و مرحله به مرحله طرحها است که در انتها با توجه به بررسیهای انجام شده، راهبردهایی ارایه خواهد شد. در این مسیر، علاوه بر مطالعات کتابخانهای، اعمال میدانی، بررسی نقشهها و طرحها، انجام گرفته که در مقاله ارایه خواهد شد.
۶.

چگونگی بازتاب شاخصه های مناظر شفابخش در الگوی منظر باغ ایرانی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: بهداشت روان منظر و سلامت چشم انداز شفابخش شفابخشی باغ ایرانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 265 تعداد دانلود : 855
عناصر معماری منظر سرشار از رویکردهای متفاوت معمارانه است. تناسبات، تضادها، تقارنها، تعالی و دیگر پارامترهای زیباییشناسی نیز در آثار معماری منظر همچون سایر هنرها چشمگیر است. اما رویکردهای کارکردی عناصر معماری منظر در بسیاری از موارد دیده نشده است. به همین منظور ارتباط میان چشمانداز و سلامت انسان در تحقیقات و در سطح جهانی بسیار مهم تلقی شده و اهمیت روز افزون پیدا میکند از طرفی لذتبردن از این چشماندازها ویژگی منحصر به فرد انسان است بدین معنا که انسان ذاتاً به طبیعت تمایل دارد و در کنار آن آرامش خاطر پیدا میکند و از طرف دیگر به وضوح میتوان دریافت که معماری منظر فقط در راستای زیباسازی محیط گام برنمیدارد بلکه منظر و عناصر طبیعی را به گونهای طراحی میکند که بر روان فرد تأثیر مثبت داشته باشد. در این پژوهش به بازشناسی رویکرد شفابخشی معماری باغ ایرانی در تناسب با شاخصههای مناظر شفابخش پرداخته و نسبت به بازخوانی این رویکرد اقدام شده است. در این میان هم به معرفی پارامترهای شفابخشی توجه شده که به بهبود سلامت و افزایش میزان بهداشت روان بسیار کمک میکند و هم این پارامترها در نمونههای موردی، بررسی و پیمایش شده است.
۷.

آثار سنگی تمدن اسلامی در گورستان ارامنه تبریز (ریشهیابی و تبیین دلایل وجودی)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: محوطه های تاریخی مواد فرهنگی جابجا شده گورستان ارامنه تبریز آثار سنگی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 511 تعداد دانلود : 709
برای پژوهشگرانی که در قلمرو تاریخ هنر فعالیت میکنند، مطالعه کیفیات پیدا و پنهان گورستانهای تاریخی، به منظور درک بخشی از عوالم و روابط حاکم بر جوامع گذشته اهمیت ویژهای دارد. زیرا از طریق تأمل در کیفیات محیطی این محوطهها و همچنین تدقیق در مواد فرهنگی پراکنده در محیطشان، میتوان نقبی به فهم برخی ناشناختهها از پیشینه جوامع و درک زوایایی از ماهیت فکری غالب بر آنها زد. اما اگر ساختار معناییِ چنین محوطههایی از همان ابتدای شکلگیری متأثر از مؤلفههای متناقض و یا متضاد باشد، مسیر پرچالشی پیش روی تحلیلهای معناشناختی قرار خواهد گرفت. زیرا برای نیل به حقیقت معنا، موانع پیچیده و کثیری باید مشخص و کنار زده شود. بر مدار این سخن، نوشتار حاضر موضوعی تأملبرانگیز در گورستان ارامنه تبریز یعنی درهمآمیختگی مواد فرهنگی متأثر از دو آیین اسلامی و مسیحی را مورد توجه قرار داده است. در محوطه این گورستان علاوه بر سنگ قبرهایی که حاصل صناعت هنرمندان ارمنی است، تعداد زیادی نیز سنگ قبرهای اسلامی متعلق به قرون هفتم الی نهم هجری قمری و همچنین مصالح سنگی منقور و منقوش بناها و محوطههای متعلق به تمدن اسلامیِ سدههای میانه، بهخصوص دوره ایلخانی مورد استفاده قرارگرفتهاند. همجواری آثار هنریِ متأثر از دو ایدئولوژی متفاوت اسلامی و مسیحی در این محوطة آیینی موجب نوعی درهمآمیختگی معانی و مفاهیم شده است؛ زیرا امتزاج آثار چه از نظر سبکی، چه مراتب تاریخی و چه مفاهیم یا محتوا، کاملاً ناهمگون است. چرایی و چگونگی پیدایی این امر، مسئله اصلی پژوهش بود که نوشتار حاضر گزارشی از آن است. این نوشتار با استفاده از روش توصیفیـ تاریخی، مسئلة فوقالذکر را مورد تحلیل و ریشهیابی علمی قرار میدهد و توضیح داده میشود که کیفیت محیطی مورد بحث، پیآمد یک فرآیند تاریخی است که طی آن، جابجایی دستهای از مواد فرهنگی دوره اسلامی، از بسترهای اصلی خویش به بستری دیگر ـ یعنی این گورستان ـ واقع شده است.
۸.

سیاست شهری در تاریخ معاصر ایران (1299 – 1320 ه.ش) با تأکید بر فضاهای عمومی شهر تهران(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: تهران سیاست شهری فضاهای عمومی شهری شهرسازی معاصر ایران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 154 تعداد دانلود : 625
سیاست شهری در تاریخ معاصر ایران به ویژه در عرصه فضاهای عمومی شهری به باور متخصصان و صاحبنظران شهرسازی یک دوره تحولآفرین و در عین حال سرآغاز عصر نوین در تاریخ شهرسازی ایران محسوب میشود. تحولات مربوط به فضاهای عمومی شهری در مقطع سالهای 1299 – 1320 ش. در نهایت خود را به عنوان یک تحول الگویی به نمایش نهاد. پژوهش پیش رو در راستای پاسخگویی به این پرسش اصلی بوده که ""سیاست شهری این دوره در زمینه فضاهای عمومی شهری چگونه بوده است؟"" پژوهشهای انجامشده در حوزه تاریخ معاصر غالباً حول موضوعات سیاسی متمرکز بوده و کمتر به مقولات اجتماعی توجه داشته است. حال آنکه انجام چنین تحقیقاتی با توجه به ایده ""گذشته، چراغ راه آینده"" و نیز این تفکر که ""تاریخ، تمشناسی و یا ریشهشناسی تحولات اجتماعی روز است""، نه تنها به بخشی از نیازهای هویتی جامعه ایرانی پاسخ خواهد داد، بلکه میتواند مورد استفاده طراحان و مدیران عرصههای سیاست شهری و به خصوص در مقولة مهم فضاهای عمومی شهری قرار گیرد که امروزه به عنوان یک نیاز حیاتی و مبرم در زندگی اجتماعی بشر خودنمایی میکند. این مقاله بر این فرض استوار است که سیاست دولت ایران در فاصله سالهای 1299 تا 1320ش. برای ایجاد تأثیر عمیق در زندگی مردم و انجام تحول و تجدد در عرصههای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی منجر به شکلگیری فضاهای جدید شهری شد که منعکسکننده نمادهای تحول مذکور بودند. شرایط اسفبار فضاهای شهری در عصر قاجاریه زمینه تحول در دورة بعدی را فراهم آورد. اقدامات و تحولات صورت گرفته در سالهای مورد اشاره نخست مبنای خود را در وضع قوانین و مقررات یافته و سپس تمرکز خود را در عرصههای اجرایی قرار داد. البته همچون هر اقدام نو و تحولگرا، سیاست شهری این دوره به رغم به تأثیرگذاری بسیار با موانع، واکنشها و نقدهایی درخصوص کاهش مشارکتهای مردمی، تخریب نمادها و نشانههای شهری روبرو بوده است.
۹.

نظم، عنصر اصلی در تحلیل علمی منظر خیابان*(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: نگرش سیستمی نظم سازمان فضایی منظر خیابان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 549 تعداد دانلود : 811
خیابان مبحث مورد علاقه اکثر نظریهپردازان در حوزههای مختلف است. تفاوت دیدگاهها در این زمینه باعث شده تعاریف و به دنبال آن روشهای متفاوت برای مداخله در خیابان ارائه شود : کالبدی (لینچ، ۱۹۶۰ و کالن، ۱۹۶1 و بیکن، ۱۹۷۶)، زیباشناسی (کبلانس، ۱۹۹۸)، اجتماعی (جیکوبز، ۱۹۶۱)، فرهنگی (لمنورل، ۱۹۹۴)، سیاسی (مارکس، ۱۸۷۰) یا تاریخی (نیکولو، ۱۹۹۵)؛ و به موازات آن دیگر محققین به دنبال راهکار جدید برای مداخله در خیابان باشند. از رویکردهای اخیر، کمیکردن کیفیتهای شهر است که دستور کار دانش منظر شهری قرار گرفته و یکی از ابزارهای آن نگرش سیستمی است. بر این اساس، نظریهپردازان با نگاه سیستمی به شهر سعی در ارائه یک بستر علمی برای تحلیل سازمان فضایی شهر و نقش آن در تولید منظر شهری داشتهاند. از آنجا که خیابان، مهمترین عنصر کیفی و کمی در تشکیل سازمان فضایی شهر محسوب میشود، کمیکردن کیفیتهای آن از طریق برخورد سیستمی، چارچوبی علمی را برای مطالعه و طراحی در اختیار قرار میدهد. این مقاله در صدد است با استعانت از بنیان نظری نگرش سیستمی به بررسی و تبیین جایگاه نظم در تحلیل منظر خیابان پرداخته و تعاریفی مشخص از نظم خیابان و نقش آن در تولید منظر خیابان ارائه دهد.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۱۲۸