فلسفه دین

فلسفه دین

فلسفه دین تابستان 1389 شماره 6 (مقاله علمی وزارت علوم)

مقالات

۱.

اسلامیسازی علم؛ بررسی و تحلیل دیدگاه های ضیاء الدین سردار(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: سنت قرآن سکولاریسم اجماع علم اسلامی.

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 676 تعداد دانلود : 126
ایده اسلامیسازی علم از مسایل مهم معرفتی کشورهای اسلامی است که ضیاءالدین سردار پاکستانی، در این زمینه به ارایه دیدگاه های جدیدی اقدام کرده است. در نظریه او نقد سکولاریسم و شرق شناسی غربیان جایگاه محوری دارد. او تعریفی از علم ارایه میدهد که آن را در یک سنت فرهنگی قرار داده و رجوع به سنت و قرآن و بازتعریف واژگان اساسی اندیشه اسلامی، چون توحید، را در دستور کار دارد و بر بازگشت به دیدگاه های متفکران بزرگ اسلامی، بویژه معرفت شناسی غزالی و جامعه شناسی تاریخی ابن خلدون تأکید خاصی دارد و دچار برخی اشکالات نیز است. او درعین حال نگرش واقع گرایانه به دست آوردهای عظیم غرب را برای بازسازی علم اسلامی ضرورتی اجتناب ناپذیر میداند؛ یعنی مسلمانان با استفاده از ابزار های کنونی علم مدرن در چهارچوب جهان بینیاسلامی و نگرش عمل گرایانه، میتوانند فرایند اسلامیسازی علم را به سرانجام برسانند.
۲.

نقد و بررسی ایدة خدا و دیگر ایده های استعلایی عقل محض در فلسفة نظری کانت و کاربردهای آن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: عقل فاهمه حال ایده های استعلایی تنظیمی و تقویمی.

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 300 تعداد دانلود : 309
بخش دیالکتیک استعلایی کتاب «نقد عقل محض» بر آن است تا با الحاق به بخش تحلیل استعلایی، تصویر دقیق و روشنی از نظام معرفت شناسانة کانت ارایه کند. از این رو، نقد کانت از آرای معرفت شناختی فیلسوفان تجربی مسلک و دفاع از نظریات عقل گرایان در بخش تحلیل استعلایی کتاب سنجش خرد ناب را باید در کنار دفاع او از تجربه گرایان و نقد فیلسوفان عقل گرا در بخش دیالکتیک استعلایی مطالعه نمود؛ زیرا بخش اخیر در واقع پایة دیگر نظریة شناخت کانت است. کانت در این بخش سه ایدة «خدا»، «نفس» و «جهان» را به عنوان ایده های استعلایی عقل محض به کار میبرد و معتقد است از آنجا که عقل میل بیحد و حصری به فراروی از قلمرو مشروط به سمت امور ناشناخته و نامشروط دارد، در حالی که منطقاً او را یارای این تعالیجویی نیست، لذا گرفتار مغالطه و تعارض میگردد. در این نوشتار، ضمن بیان روایت های مختلف کانت از کارکرد(های) ایده های استعلایی عقل محض، اولاً نشان داده خواهد شد که ایده های خدا، نفس و بویژه با استعانت از تجربه و داده های حسی و به نحو «تنظیمی»، فاهمه را در رسیدن به کمال خود مدد رسانده و به وحدت و سامان بخشی ذهنی احکام و مبادی فاهمه می پردازند.
۳.

امتناع برهان صدیقین بدون پیش فرض فلسفی در منطق جدید(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: وجود برهان صدیقین وجوب منطق وجهی منطق مرتبه دوم.

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 273 تعداد دانلود : 787
آخرین و کوتاه ترین تقریر از «برهان صدیقین» از علامه طباطبایی است که استاد جوادی آملی دربارة آن ادعا کرده اند که هیچ پیش فرض فلسفی ندارد و از این رو، میتواند به عنوان اولین مسأله فلسفی مطرح شود. این ادعا بحث هایی را پدید آورده و مورد تأیید و انکار برخی از معاصران قرار گرفته است. در مقالات متعددی که در این زمینه به نگارش درآمده است، این ادعا به صورت موردی بررسی و نقد شده است. در این مقاله، ادعای استاد جوادی آملی را به صورت کلی و بدون توجه به برهان علامه طباطبایی بررسی میکنیم و میخواهیم ببینیم که آیا اثبات وجود خدا بدون کمک پیش فرض فلسفی اصولا ممکن است یا خیر؟ در این مقاله، با صورت بندی «موجود بودن خدا» در منطق مرتبه دوم هنکین (که با ادات های وجهی ترکیب شده است) و با استناد به اثبات ناپذیری آن در این منطق، نشان داده ایم که اثبات این مفهوم بدون پیش فرض فلسفی امکان ندارد.
۴.

نظریه جامع عدالت(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: اراده گرایی عدالت فایده گرایی قراردادگرایی آزادی گرایی.

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 128 تعداد دانلود : 955
بینیازی با عدالتی جامع محقق میشود. تحقق چنین عدالتی فرض داشتن نظریه ای جامع در مورد عدالت است. فرضیة مقاله اکتشاف چنین نظریه ای است که از گزاره های ذیل تشکیل میشود: عدالت واژه ای است اجتماعی، و به معنای استقامت جامعه یا نظام دینی در طریق شرع میباشد. فقیه جامعه اسلامی با توجه به مصالح و مفاسد واقعی قوانین کشور را از طریق ابزارهای مدرن قانون گذاری وضع میکند. خیر و سعادت بر حق و الزام مقدم است. اما خیر و سعادت بشر فقط با عبودیت و الزام های ناشی از شرع بدست میآید. جامعة عادل و متعادل از دیدگاه اسلام با نهادهای ذیل شناخته میشود: حقوق طبیعی و فطری، قانون الهی، برابری، برادری، عقلانیت و مصلحت.
۵.

بررسی استدلال های مدافعان خطاناپذیری کتاب مقدس(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: کتاب مقدس الهیات مسیحی الهام خطاناپذیری وحی.

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 150 تعداد دانلود : 967
کتاب مقدس از همان ابتدای مسیحیت جایگاهی رفیع و بیهمتا در دیانت مسیحیان داشت و برای بسیاری از مؤمنان مسیحی هنوز این جایگاه را حفظ کرده است. اما پس از رنسانس، به تدریج تحقیق دربارة کتاب مقدس، نویسندگان آن، شیوة نگارشی آن و حتی خطاها و تناقضات آن گسترش یافت؛ تا حدی که پس از عصر روشنگری، کتاب مقدس در زیر تیغ نقادان همچون دیگر آثار بازمانده از روزگار باستان، حلاجی و واشکافی میشد. در نتیجة این نقادیها، جایگاه کتاب مقدس متزلزل شد و حجیت آن به بحران گرفتار شد. از سویی مسیحیانِ معتقد در برابر این موج انتقادی، به مقابله پرداخته اند و استدلال هایی در دفاع از خطاناپذیری کتاب مقدس اقامه کرده اند و از سوی دیگر نقادان به نقد کتاب مقدس و حتی استدلال های مدافعان این کتاب پرداخته اند. مقالة حاضر چهار استدلال از مهم ترین دلایل مسیحیان در اثبات خطاناپذیری کتاب مقدس را تبیین و نیز بررسی میکند.
۶.

روش شناسی برخورد پیامبر(ص) با مشرکان و اهل کتاب(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: روش سیره تبلیغ مشرکان اهل کتاب.

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 669 تعداد دانلود : 296
مطالعه شیوه های رفتار و تعامل پیامبر اعظم (ص) به عنوان برجسته ترین فرستاده الهی با گروه های مختلف مردم، از جمله نیازهای روزگار به شمار میرود. شناخت این شیوه ها میتواند راه های نفوذ در دل های مخاطبان تبلیغ و ترویج دینی را در عصر حاضر به ما بنمایاند. از میان طیف مخاطبان پیامبر اسلام، مهم ترین گروه ها مشرکان (شامل بت پرستان، ستاره پرستان و سایر پرستندگان خدایان متعدد) و اهل کتاب (شامل یهود، نصارا، صابئان و مجوس) بوده اند. حکمت و درایت نبوی ایجاب میکند که پیامبر (ص) با توجه به شناخت کافی که از مخاطبان خود دارد، برای هر گروه از مخاطبان به فراخور شرایط فکری ، روحی و اجتماعی، روش های مناسب و مؤثر و مستقلی را به کار گیرد تا فرآیند اقناع و اثرگذاری معنوی به خوبی به انجام رسد. در این مقاله مهم ترین روش های تبلیغی پیامبر(ص) در مواجهه با مشرکان (از جمله نرم خویی در برخورد و معاشرت، یادآوری نعمت ها، مقایسه بت ها با الله، ارسال نامه های دعوت به پادشاهان، حضور در میان قبایل و اعزام چهره های شاخص) و اهل کتاب (از جمله پاسخ به شبهه ها، تصدیق رسالت های پیشین، دعوت به مشترکات و عقد پیمان صلح و همزیستی) به اختصار بیان شده است.
۷.

رئالیسم و معیارهای آن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: صدق رئالیسم ضدرئالیسم وجودشناسی معناشناسی.

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 476 تعداد دانلود : 520
با اینکه رئالیسم مفهومی شناخته شده و پرکاربرد است، اما با رجوع به منابع مربوط روشن میشود که این مفهوم تعریفی یکسان و مورد اتفاق ندارد. پرسش هایی که در بحث از رئالیسم طرح شده اند، گسترده اند و به حوزه های مختلفی مانند وجودشناسی، الهیات معناشناسی، معرفت شناسی، منطق، روش شناسی، اخلاق تعلق دارند و به همین دلیل، در تعریف این مفهوم بسته به حوزة مورد بحث از معیارهای متفاوتی استفاده شده است. در این نوشتار ضمن بررسی معیارهای گوناگونی که در تعریف مفهوم رئالیسم به کار گرفته شده است تلاش خواهد شد تا از معیار وجودشناختی به عنوان وجه اشتراک این معیارها دفاع شود.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۶۰