تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی

تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی

تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی سال نهم بهار 1388 شماره 12

مقالات

۱.

بررسی تطبیقی برخی شاخص ها در سکونتگاه های غیررسمی اطراف کلان شهر تهران (مطالعه موردی: حصار امیر و شهرک انقلاب)

کلید واژه ها: کلان شهر تهران شاخص های اجتماعی سکونتگاه‎های غیررسمی اقتصادی و فرهنگی شهرک انقلاب حصار امیر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 558 تعداد دانلود : 118
در دهه های اخیر، رشد و گسترش سکونتگاه های غیررسمی در اطراف شهرهای بزرگ به ویژه در کشورهای در حال توسعه با ماهیتی خودرو و خودجوش، مشکلات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی عدیده ای را به همراه داشته که در نهایت باعث بروز ناپایداری الگوی توسعه شهری در کشورهای مذکور شده است. هدف این مقاله، بررسی و ارزیابی تطبیقی شاخص های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در شهرک انقلاب و حصار امیر(به عنوان سکونتگاه های غیررسمی) با منطقه 19 شهر تهران می باشد. در این راستا به منظور ارزیابی وضعیت شاخص ها در دو سکونتگاه مذکور، در مقایسه با شهر تهران از روش آماری تحلیل واریانس استفاده شد. نتایج تحقیق نشان می دهد که شهرک انقلاب و حصار امیر از لحاظ شاخص های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، نسبت به شهر تهران در سطح پایین تری قرار دارد. همچنین نتیجه ی بررسی تحولات فرهنگی و اقتصادی با استفاده از آزمون خی دو نشان می دهد که سکونتگاه های مذکور در حال گذار از فرهنگ سنتی خود به فرهنگ شهری می باشند و به نوعی شیوه ی زندگی شهری پیدا کرده اند.
۲.

تحلیل خشکسالی های اخیر منطقه ایرانشهر به روش SPI

کلید واژه ها: خشکسالی اخیر شاخص استاندارد بارش (SPI) پیامدهای خشکسالی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 993 تعداد دانلود : 601
خشکی و خشکسالی دو واقعیت انکارناپذیرشرایط اقلیمی منطقه موردمطالعه می-باشند که هرگونه برنامه ریزی و آینده نگری بدون توجه به آنها منجر به شکست خواهد بود. پدیده خشکسالی منطقه ایرانشهر ماهیتی اقلیمی دارد و عمدتاً از ناهنجاری ها و بی-نظمی های ایجاد شده در بارش بوجودمی آید. منطقه ایرانشهر که یکی از قطب های مهم کشاورزی، جمعیتی و صنعتی در سطح استان سیستان و بلوچستان محسوب می شود، با داشتن شرایط خاص اقلیمی از نظر بروز پدیده خشکسالی و آثار ناشی از آن در کاهش محصولات از نظر سطح زیر کشت و میزان تولید تاکنون خسارات زیادی را از این راه متحمل شده است. این منطقه از جنوب شرق کشور مانند اکثر مناطق ایران، از نظر بارش های سالانه، فصلی و ماهانه دارای ضریب تغییرات بالایی است. با توجه به شاخص استاندارد بارش (SPI)، در ایستگاه ایرانشهر 14 دوره (سال های آماری84-1358)، در ایستگاه دامن14دوره(سال های آماری84-1359)، در ایستگاه بمپور 19 دوره (سال-های آماری 84-1349) و در ایستگاه ُگلمورتی 12 دوره خشکسالی (سال های آماری 84-1363) اتفاق افتاده که عواقب وخیمی را برای منطقه بدنبال داشته است. این تحقیق درصدد است تا با استفاده از شاخص SPI، نسبت به تعیین تغییرات بارش سالانه و فراوانی دوره های ترسالی و خشکسالی فصلی ایستگاه های منطقه مبادرت ورزد تا بتوان راهکارهای مقابله بااین پدیده را جهت کاهش خسارات ارائه داد.
۳.

هیدرودینامیک آب های سطحی و نقش آن در پایداری راه هراز

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 334 تعداد دانلود : 127
شبکه زهکشی نقش زیادی درتخریب وفرسایش ترانشه حفرشده در دامنه مسلط به جاده دارد. این تخریب عموماً خسارات عمده ای را به مسیر سواره رو وارد می آورد. این خسارات از دو دسته عوامل ناشی می شود: اول عوامل اقلیمی ناشی از بارندگی یا ذوب برف است که مستقیماً بر روی جاده و اجزاء جاده تاثیرگذار هستند. دوم تاثیر رودخانه بر روی جاده می باشد و شامل مجاورت (دوری و نزدیکی) جاده- رودخانه و تقاطع های جاده- جریان می شوند. هدف از این مقاله، بررسی تاثیر رودخانه هراز و زیرحوضه های آن و نیز آبراهه های فرعی، همچنین مجاورت (دوری و نزدیکی) جاده - رودخانه و تقاطع های جاده- جریان و نیز بررسی وتشخیص بخش ها ومسیرهای بحرانی است. برای دست یابی به این هدف حدود 85 کیلومتر از جاده هراز که از گردنه امام زاده هاشم شروع و تا 40 کیلومتری آمل ادامه داشته و اکثر زیرحوضه های رودخانه هراز را دربرمی گیرد، موردبررسی و تحلیل قرار گرفته است. تعیین حدود جاده و رودخانه هراز با استفاده از نقشه های توپوگرافی و عکس های هوائی صورت پذیرفته است و با انجام کارهای میدانی نواقص آن تکمیل شده است. نتایج نشان می دهد که از مجموع 85 کیلومتر جاده تحت بررسی، بیش از 30 درصد (26.1 کیلومتر) در محدوده 50 متری رودخانه قرار گرفته است. مطالعات و مشاهدات نشان داده است که رودخانه تا فاصله 50 متری بر روی جاده اثرگذاربوده است. هم به علت تاثیر آب رودخانه در خاکریز جاده که موجب بغلبری و زیربری خاکریز جاده می شود و نیز نفوذ آب که موجب فرونشینی جاده در بعضی نقاط شده است و 70 درصد (58.9 کیلومتر) از جاده در محدوده 100متری و بیش از 100 متری رودخانه قرار گرفته است. همچنین بررسی تقاطع های جاده با رودخانه نشان داد که در 7 نقطه دارای تغییر مسیر، 9 زیرحوضه اصلی دارای تقاطع اصلی، 119 زیرحوضه فرعی دارای تقاطع فرعی و از میان این 119 تقاطع فرعی، 62 تقاطع به سطح ترانشه منتهی می شوند.
۴.

پهنه بندی خطربهمن درجاده هرازبراساس ویژگی های-ژئومورفولوژیکی

کلید واژه ها: پهنه بندی خطر جاده هراز بهمن برف

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 194 تعداد دانلود : 714
سقوط بهمن یکی ازپدیده های مناطق برف گیر است که اگربه صورت علمی با آن برخورد نشود ممکن است خطرات فراوان و مشکلات جبران ناپذیری در مسیرهای ارتباطی مناطق کوهستانی، تفرج گاه ها و معادن گاهی بروز بهمن مجدد به وجود آورد. بامدیریت صحیح و بررسی دقیق ترمی توان نه تنهابهمن راپیش بینی نمود، بلکه ازخسارات آن تا حد قابل ملاحظه ای جلوگیری کرد. نگاهی به حوادث اخیر سقوط بهمن های متعدد که متاسفانه منجر به خسارات جانی و مالی فراوانی گردیده است نیاز به آشنایی با بهمن و نحوه وقوع و تبعات ناشی از آن را افزایش می دهد. لذا ضرورت دارد در راستای پیشگیری و کاهش خسارات از چنین سوانح طبیعی، عوامل موثر بر شکل گیری بهمن شناسایی و ارزیابی گردیده وضمن شناسایی محل های وقوع بهمن، نقشه پهنه بندی خطر بهمن در منطقه با کمک تکنولوژی های جدید سیستم اطلاعات جغرافیایی GIS)) و سنجش از دورRS)) تهیه گردد. جاده کوهستانی هراز یکی از محورهای ارتباطی شمال کشور می باشد که به علت شرایط خاص ژئومورفولوژیکی در بخش هایی از مسیر آن زمینه مناسبی جهت سقوط بهمن ایجاد نموده است، در این تحقیق با تفسیرعکس های هوایی وتصاویرماهواره ای و باکمک نقشه های توپوگرافی و زمین شناسی و بازدیدهای میدانی نقشه نقاط بهمن خیز در منطقه ایجاد شده است. در مرحله بعد عوامل ژئومورفولوژی و اقلیمی که در وقوع بهمن تاثیر گذار بودند در قالب مدل AHP با توجه به درجه تاثیرآنها وزن دهی شده وضمن ترکیب این لایه باهم، نقشه پهنه بندی خطر بهمن در منطقه ایجاد شده است. در نهایت نقشه پهنه بندی خطر حاصل از مدل AHP را با نقشه مناطق بهمن خیز که براساس بازدید میدانی و تجربه کارشناسی با استفاده از موقعیت یاب GPS تهیه نموده ایم، همپوشانی کرده و ضمن مقایسه آنها با همدیگر به این نتیجه رسیدیم که مدل AHP کارایی نسبتاً مطلوبی در پهنه بندی خطر بهمن دارد لذا پیشنهاد می شود، جهت پهنه بندی خطر بهمن درمناطقی که ویژگی های اقلیمی و توپوگرافی نظیر جاده هراز دارند از مدلAHP جهت پهنه بندی خطر بهمن استفاده نمایند.
۵.

تحولات ساختاری-کارکردی پس از تبدیل نقاط روستایی به شهر (مورد: شهر کانی سور- شهرستان بانه)

کلید واژه ها: تحول شهر روستا ساختار ،کارکرد کانی سور

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 776 تعداد دانلود : 193
سکونت گاه های انسانی بعنوان یک فضای جغرافیایی، همواره تحت تاثیر ساخت ها و روابط مختلف دچار تغییراتی در ساختار و عملکرد خود شده اند. بررسی، شناخت، و تفسیر نحوه تحولات ساختاری-کارکردی آن ها، مخصوصاً تحولات پس از نقش پذیری شهری سکونت گاه های روستایی بزرگ که نقطه آغازین شهرهای کوچک و متوسط در آینده هستند، می تواند گام موثری در توسعه آن ها باشد. لذا در این مقاله با استفاده از روش پیمایشی، مطالعات میدانی واسنادی تحولات ساختاری کارکردی سکونت گاه کانی سور، پس ازنقش پذیری شهری موردبررسی قرارگرفته است. درمجموع، از فرایند بررسی تحولات ساختاری- کارکردی کانی سور پس از شهرشدن می توان دریافت که ایجاد ساختارها جدید، تغییراتی در بافت کالبدی شهر، ساختار مدیریتی و ... به وجود آورده است و همچنین افزایش کمی و کیفی امکانات آموزشی، کاهش مهاجرفرستی و افزایش مهاجرپذیری، کاهش نقش فعالیت های زراعت و دامداری و افزایش فعالیت های خدماتی و اداری، انواع امکانات و خدمات، بهبود نظم هندسی آرایش فضایی مساکن، تغییر در روابط ومناسبات سکونتگاه های و... ازجمله تغییراتی بوده که درساختارها و عملکردهای سابق به وجود امده است. هرچندکه تحولات ساختاری-کارکردی به وجود آمده پس از نقش پذیری شهری، جنبه های منفی همچون کاهش نقش فعالیت های زراعت و دامداری، افزایش هزینه های زندگی (آب، برق و ...)، افزایش قیمت زمین و رواج بورس بازی زمین داشته است، اما جنبه های مثبت آن همچون افزایش کمی و کیفی خدمات، کاهش مهاجرفرستی و افزایش مهاجر پذیری و.. بیشتر از جنبه های منفی آن بوده است، در نتیجه روندتحولات پس ازشهرشدن کانی سور رو به جلوبوده و بیشتر مثبت می باشد.
۶.

بررسی مفهومی و مصداقی حفره های دولت

کلید واژه ها: امنیت حاکمیت حفره دولت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 759 تعداد دانلود : 927
حفره های دولت به عنوان پدیده هایی که بصورت سازمان یافته و در سطحی گسترده موجودیت و حاکمیت دولت ها را در فضای جغرافیایی به چالش می کشند معرفی شده اند. به همین دلیل شناسایی حفره های دولت به عنوان عوامل به چالش کشاننده حاکمیت و امنیت دولت ها از اهمیت بسیار زیادی برخوردار می باشد. در این مقاله ضمن معرفی اجمالی مفاهیم نزدیک به مفهوم حفره های دولت مانند قلمرو موثر ملی، منطقه کارآمد کشور، منطقه هسته، و بحران نفوذ به تعریف حفره-های دولت و معرفی انواع آن پرداخته شده که در چهار دسته انواع حفره ها از نظر ماهیت و جنس، قلمرو جغرافیایی (مکانی)، قلمرو زمانی و عملکردی معرفی و تعریف شده اند. هرکدام از حفره ها با توجه به شرایط زمانی و مکانی شکل گرفته و برای تداوم حاکمیت و استقرار امنیت مضرمی باشند درنتیجه شناسایی آنها می تواند ضامن بقای حیات سیاسی دولت ها گردد. روش پژوهش در این تحقیق بنیادی، توصیفی و شیوه اجرا به صورت فردی و استفاده از منابع کتابخانه ای و اینترنتی بوده است.
۷.

چشم انداز جامعه عشایری ایران در افق 20 ساله آتی

کلید واژه ها: توسعه پایدار عشایر چشم انداز سامانه ساماندهی زیست بوم

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 726 تعداد دانلود : 288
جامعه عشایری ایران، جامعه ای است در حال گذار از یک شیوه معیشتی سنتی به سایر شیوه های معیشتی، در 20 ساله اخیر در برنامه کوتاه مدت و میان-مدت کشور، توجه به این جامعه شده است. اما ضرورت داشتن یک برنامه بلندمدت برای این جامعه در محافل علمی و اجرایی احساس می گردد. نظر به اینکه هر نوع برنامه ریزی باید در راستای برنامه ریزی توسعه پایدار انجام گیرد، جامعه عشایری با توجه به مجموعه پتانسیل های طبیعی، اجتماعی، اقتصادی، زیربنایی در یک افق 20 ساله آتی می تواند از حیث توسعه جایگاه مهمی داشته باشند. در افق 20 ساله آتی جامعه عشایری چه در قالب اسکان در کانون های توسعه و چه در قالب ساماندهی فضاهای کوچندگی برخوردار از اشتغال و درآمد مناسب خواهدبود و خدمات ضروری زندگی را در اختیار خواهدداشت. در این مقاله سعی شده است تا به ضرورت توجه به جامعه عشایری ایران در افق 20 ساله آتی تاکید شود زیرا که سهم موثری در توسعه پایدار کشور خواهندداشت.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۶۹