پژوهشنامه اسلامی زنان و خانواده (طهورا سابق)

زنان به دلیل ظلم هایی که در تاریخ بشر و رژیم های پیشین علیه ایشان روا داشته شده، جایگاه ویژه ای در اندیشه امام خمینی(ره) پیدا نمودند. مجموعه تالیفات و سخنرانی های ایشان در مورد زنان نشان می دهد که مسائل این قشر از مهم ترین دغدغه های بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران بوده است؛ تا آنجا که می توان «گفتمان امام خمینی(ره) در مورد زنان» را یکی از موضوعات اندیشه امام دانست. امور معنوی زنان در این گفتمان جایگاه ویژه ای دارد. مهم ترین اصل در تعالی معنوی زنان، این است که خود بر اساس معنویت دینی ساخته شوند و آموزه ها و منطق اسلام بر آن استوار است. این آموزه و منطق را می توان در آیینه اندیشه اندیشمند و اسلام شناس راستین، حضرت امام خمینی(ره) نگریست. ایشان بهترین و کامل ترین الگویی است که جایگاه معنوی زنان را در ساختن و پرداختن جامعه بشری تبیین نموده اند. این نوشتار بر آن است که در گفتمان امام(ره) در مورد زنان، بر دیدگاه هایی چون خودباوری زنان، معرفی الگو، حجاب ، تعلیم و تعلم، تهذیب و تقوا و انسان ساز بودن زنان تمرکز کنیم که با معنویت و نقش اجتماعی زنان ارتباط دارد.

انسان به گونه های مختلف اظهار بندگی و نیاز خود را به خداوند اعلام می دارد. با این حال، مهم ترین اظهار بندگی و عبودیت نماز است. روح عبادت که در فطرت انسان نهفته است باید از همان ابتدای تولد در مسیر صحیح قرار گیرد تا به عبادت خداوند منتهی می گردد. از این رو، باید تمام شرایط برای انسان از همان کودکی مهیا شود؛ زیرا دوران کودکی دوره تکوین و پایه گذاری شخصیت است. مقاله حاضر، با هدف تبیین نقش شیوه های زمینه ای و انگیزش در ترغیب کودکان به نماز، به بررسی متون اسلامی پرداخته است. شیوه های زمینه ای، شیوه هایی است که هم قبل از تولد و هم بعد از تولد باید توسط والدین اجرا شوند و شیوه های انگیزشی، شیوه هایی است که کودک را به یادگیری نماز، مقدمات آن و نیز خواندن آن ترغیب می نماید و باعث ارتباط محبت آمیز او با نماز و تقویت ارتباط با خداوند می شود. آیات و روایات بیانگر آن است که: وجود برخی شرایط در همسرگزینی و مرحله انعقاد نطفه و شیوه هایی مانند گفتن اذان و اقامه در گوش نوزاد، شیردادن با وضو و... بعد از تولد توسط هر یک از والدین زمینه های شناخت کودک نسبت به پروردگار متعال را فراهم می کند. همچنین انجام فعالیت هایی مانند توجه دادن کودک به محبت خدا، مانوس ساختن کودک با مسجد و نقل داستان های شیرین در مورد نماز و... از روش های جذب قلوب کودکان به نماز است.

از آنجا که خانواده مهم ترین و اصلی ترین نهاد تربیتی جامعه است، باید سالم باشد. خانواده سالم، خانواده ای است که میان اعضای آن به ویژه والدین و فرزندان رابطه درستی حاکم باشد. برای رسیدن به رابطه انسانی سالم، اصول و شیوه هایی وجود دارد که والدین باید دانایی و مهارت لازم را داشته باشند تا بتوانند با این اصول پیوند روحی و فکری با اعضای خانواده برقرار نموده، نقش تربیتی خود را اعمال نمایند. این مقاله با هدف تبیین اصول و شیوه های موثر ارتباط با فرزندان ضمن اشاره به انواع ارتباطات (کلامی و رفتاری) به اصول حاکم بر ارتباط موفق می پردازد؛ زیرا تحقیقات نشان داده است عدم هماهنگی پیام های کلامی و غیر کلامی می تواند مانع ارتباط روشن وموثر بین افراد شود. اصولی همچون؛ اصل دانایی، اصل آشناسازی با واقعیت ها، اصل احساسات و ایجاد امنیت روانی، اصل اعتدال، اصل تعدیل انتظارات و... از جمله اصولی هستند که در این مقاله با توجه به آیات و روایات مورد بحث و بررشسی قرار گرفته اند. نتیجه تحقیق مزبور نشان می دهد والدین باید از شیوه ها و راهکارهای مناسب در برقراری ارتباط با فرزندان آگاهی داشته باشند. برای مثال در دوران کودکی با محبت کردن، بازی کردن و... می توان به کودک شخصیت داد و با ایجاد امنیت روحی و روانی ارتباط موثری با او برقرار کرد، در حالی که در دوران نوجوانی وضع به گونه ای دیگر است و با ایجاد عزت نفس، تقویت اعتماد به نفس و... می توان زمینه های رشد و کمال نوجوان را فراهم نمود و راه ارتباط با او را فراهم کرد.

ریشه فقر عاطفی و معنوی انسان ها که امروزه افراد زیادی با آن درگیرند، نداشتن تفسیری درست از خانواده و نداشتن التزام عملی به وحدانیت خدا و موثر بودن او در زندگی است. این امر بر روابط عاطفی اعضای خانواده تاثیر دارد و موجب اضطراب، دلهره، داشتن آرزوهای واهی، حرص و ولع به مسایل مادی و زیرپا گذاشتن ارزش های الهی و انسانی شده است. با توجه به نقش مهم بنیان خانواده در انتقال آموزهای وحیانی و غیر وحیانی، به سلامت این کانون و رشد و بالندگی آن توجه زیادی شده است، بنابراین، افرادی که در نگرش به این بنیان مقدس دچار انحراف شده اند، جوامع انسانی را هم به انحطاط کشانده و از رشد و تعالی باز داشته اند. این نوشتار به بررسی آیاتی که درباره تشکیل خانواده بر پایه مهر و محبت، اعتماد، اطمینان، سکون وآرامش و... بیان شده است، می پردازد. همچنین تبیین عوامل ثبات و دوام خانواده یا سستی پایه های آن، راهکارهای تقویت و تحکیم بنیان خانواده بر اساس آموزه های قرآن کریم و سیره بزرگان دین نیز بیان گردیده است.

امروزه، رشد لجام گسیخته مصرف گرایی از معضلات بسیاری از کشورهاست. جامعه و کشور مصرف زده کمتر به خودکفایی خواهد رسید. این گرایش در تمامی اقشار جامعه نفوذ کرده است و زنان نیز با آن رابطه ای دوسویه دارند؛ از سویی جمعیت انبوهی از مصرف کنندگان، زنان اند و از دیگر سو، بر الگوی مصرف دیگران به ویژه افراد خانواده تاثیرگذارند. پس اصلاح الگوهای مصرف در هرآنچه نگه داری و حفظ آن در اقتصاد فرد و جامعه اثر مثبت دارد، ضروری به نظر می رسد. در این ارتباط زنان می توانند فرهنگ صرفه جویی را درون خانواده نهادینه کنند که این خود به فرهنگ سازی در کل جامعه منجر خواهد شد. بخش مهمی از آموزه های دینی در رابطه با مسائل اقتصادی، ناظر به بیان الگوهای مصرفی مطلوب از نظر شرع مقدس است. در این نوشتار در ابتدا معیار کلی اسلام در این زمینه معرفی شده، سپس با طرح مباحث اجتماعی مرتبط با بحث «مصرف گرایی»، تاثیر تبلیغات بر مصرف گرایی زنان مورد بررسی قرارگرفته است. آسیب های مصرف گرایی در جامعه زنان نیز از نکات مورد توجه نگارنده بوده که در قالب دو آسیب تجمل-گرایی و مدگرایی بررسی شده است. از آنجا که شناخت مصادیق زهد، قناعت، ساده زیستی و دوری از تجمل گرایی در زندگی حضرت زهرا می تواند انگیزه کافی به ویژه در زنان مسلمان ایجاد کند، ذیل هر بخش نمونه هایی از ساده زیستی و پرهیز از مصرف زدگی در زندگانی آن بزرگوار پرداخته شده است.

در سال های گذشته درپی برخی از تحولات اجتماعی و سیاسی، شعارهای تساوی طلبانه نسبت به حقوق زن و مرد در سطح جهانی مطرح شده که خواستار برقراری عدالت و مساوات میان زنان و مردان است. یکی از مهم ترین درخواست های زنان، داشتن استقلال اقتصادی و حقوق مالی برابر با مردان می باشد. اما قوانین موجود در عرصه بین المللی نمی تواند جواب گوی زنان در این مسائل باشد، در حالی که قوانین اسلام قرن هاست که با به رسیمت شناختن حق مالکیت و تعرف زنان در اموال، آن ها را در این زمینه مستقل نموده و مردان را ملزم به تامین نیازهای زنان با رعایت اصول انسانی و اخلاقی نموده است. این نوشتار به معرفی جایگاه اقتصادی زنان در اسلام و بیان استقلال مالی زنان در فقه اسلامی و حقوق مدنی ایران می پردازد.

مهم ترین عامل در شکل گیری و رشد و نمو گروه ها، ارزش ها و اعتقادات اعضای آن است. این عوامل بستر هم بستگی اجتماعی است. فمینیسم در بستر ارزش های جامعه سکولار مانند اومانیسم، فردگرایی، نسبیت گرایی اخلاقی و با شعار آزادی و برابری شکل گرفته که تغییرات فرهنگی زیادی را در جامعه زنان غرب ایجاد کرده است. در جوامع اسلامی، زنان نظام ارزشی ویژه و تکالیف و حقوقی دارند که با حقوق و تکالیف زنان غربی متفاوت است. نهادینه شدن ارزش های توحیدی، فقط با روشمند کردن آن، ساختن نظام های ارزشی و ساختارهای اجتماعی متناسب با آن میسر است. در غیر این صورت، نظام ها و برنامه های جهانی، زنان را در بستر پرورشی جامعه سکولار، هر روز با شعاری از جمله فمینیسم سرگرم می کند. در این نوشتار نهضت فمینیسم و تفاوت جهت گیری های زن غربی و زن مسلمان بررسی شده است. سپس اسلام دینی متکامل معرفی شده و به توانایی این دین در یافتن جایگاه حقیقی زنان اشاره شده است. پس از این مقوله، عجز جامعه سکولار که روح حاکم بر فمینیسم است، با معرفی شاخصه های سکولاریزم بررسی شده است. همچنین شخصیت فردی، خانوادگی و اجتماعی زن در جامعه سکولار و معضلات پیش آمده در این سه عرصه بر روی گسل خودمداری، تعریف جدید از ازدواج، ناامنی، بی هویتی زن سنتی، مسئولیت دوگانه زنان، خمودگی و ناامیدی، پایمال شدن شخصیت زنانه، بررسی شده است.