باغ نظر

باغ نظر

باغ نظر سال هشتم زمستان 1390 شماره 19 (مقاله علمی وزارت علوم)

مقالات

۱.

بررسی تطبیقی تأثیر ایده های معنوی در شکل باغ مطالعه موردی باغ پاسارگاد از دوره هخامنشی و باغ فین از دوره اسلامی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: اسلام بهشت زرتشت آرمان باغ ایرانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 876 تعداد دانلود : 893
براساس اندیشه رایج، باغ ایرانی در سراسر تاریخ یک هویت ثابت و تداومیافته دارد، ولی بررسیهای دقیق تر تمایزات کالبدی بارزی را بین نخستین باغ های ایرانی (باغ پاسارگاد) و باغ های دوران اسلامی نشان می دهد. به نظر می رسد این تفاوت ها ریشه در اندیشه ها و آرمان های پشتوانه آنها داشته باشد. این تحقیق درصدد بررسی این تفاوت ها در کالبد و اندیشه و نیز تحقیق در مبانی متفاوت نظری عامل این تمایزات کالبدی است. هدف این تحقیق آن است که نشان دهد باغ ها پیش از آنکه تجلی اقلیم و ادوار تاریخی باشند، جلوه اندیشه ها و باورهای آدمیان بوده و ساختار کالبدی باغ ها با تغییر اندیشه دینی (آرمان ها و باورها) دچار تحولات شگرف شده است. برای دستیابی به هدف فوق، با بهره گیری از روش پدیدارشناسانه (مصداق به مفهوم) تمایزات باغ پاسارگاد با باغ های دوران اسلامی مورد بررسی قرار می گیرد و تلاش می شود تا با استناد به اندیشه های فکری دو مکتب پیش و پس از اسلام، ریشه این تفاوت ها تبیین شود. براساس یافته های این تحقیق مهم ترین تمایزات کالبدی : 1) سازمان دهی تقسیمات در پلان باغ، 2) نمادپردازی حرکت آب و 3) شیب بندی زمین و مکانیابی کوشک قابل معرفی است. درطراحی باغ اگرچه شرایط زمین بسیار تعیین کننده است، ولی طراحی مسیرهای آب، جایگاه کوشک و چشم اندازها می تواند کاملاً آگاهانه، نمادین و معناگرا باشد. در سه مقوله فوق عامل معناگرا نقش بارزتری نسبت به عامل زمینه ای دارد. به نظر می رسد این تمایزات کاملاً جنبه نمادپردازانه داشته و ریشه در الگوهای بهشت آرمانی در هر مکتب دارند. در این تحقیق تلاش شد تا بخش قابل ملاحظه ای از این تفاوت ها با بهره گیری از «توصیف رابطه آرمانی انسان با طبیعت» در باورهای دو مکتب، مورد شناسایی قرار گیرند.
۲.

کنکاشی در باب شکل شهر سنتی از منظر اندیشه اسلامی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: سنت سکونت شکل شهر شهر سنتی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 395 تعداد دانلود : 355
هدف مقاله جستاری در باب شکل شهر از منظر اندیشه اسلامی است. سؤال اصلی مقاله این است که چه مؤلفه های شکلی و غیر شکلی بر شهر سنتی حاکم است؟ روش کار به مانند روش اندیشمندان اسلامی در تحقیق است. از این رو استناد اصلی در تحقیق، قرآن و روایات و نظر اندیشمندان است که به عنوان معارف پایه و مقبولات در استدلال منطقی و استنتاج سود برده شده است. نتایج، بیانگر آنست که شهر سنتی دارای ارتباطی همه جانبه، زمینی و آسمانی است؛ یعنی زمین، سایه آسمان است. هدف از شهر سنتی، ایجاد بستر مناسب برای هدایت انسان به کمال یعنی همان بندگی است. در سایه بندگی، آرامش قلبی و امنیت برقرار می شود و بستر لازم برای ظهور عدالت به وجود می آید. شکل شهر سنتی به تبعیت از نظم طبیعت و به وجود آمدن نیازهای جدید دایم در حال تغییر و در عین گوناگونی دارای وحدت است. از سویی دیگر مسئولیت پذیری اجزا نسبت به هم باعث شده از طبیعت در شهر سنتی به اندازه و به جا استفاده شود. از آنجایی که هدف شهر سنتی انسان است و انسان دارای روح و جسم است؛ شهر سنتی نیز متناسب با انسان و نیازهای جسمانی و روحانی او شکل می گیرد و بنابر این قبل از برپایی شهر سنتی، بایستی انسان سنتی برپا شود. از این رو هدف در شهر سنتی برپایی کالبد شهر به تنهایی نیست.
۳.

تدوین اصول طراحی فضاهای بازی کودکان با تأکید برگروه سنی5 تا 12 سال (مطالعه موردی : رشت)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: کودک شهر بازی محله زمین بازی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 149 تعداد دانلود : 178
در کشور ما طراحی شهری به مفهوم امروزی، سابقه چندان طولانی ندارد و در این بین طراحی فضاهای بازی کودکان خصوصاً گروه سنی 5 تا 12 سال هم اولویت کمتری را داشته است. در شهرسازی سنتی ما به دلیل هویت مندی و احساس تعلق ساکنین به فضا و سازگارتر بودن آن با جوامع سنتی، کودکان به راحتی می توانستند فضای مورد نیاز خود را برای بازی بیابند. امروزه افزایش شهرنشینی و تغییر نحوه زندگی محدودیت های فضایی و زمانی بیشتری را برای کودکان و بازی آنها ایجاد کرده که موجب شده تا روش بازی آنها کاملاً متفاوت از نسل قبل شود. رواج بازی های کامپیوتری بین بیش از 80 درصد کودکان امروز، این مسئله را ثابت و لزوم راه حل های شهرسازانه را در شهرهای معاصر برای اختصاص فضای مناسب برای این قشر سنی ایجاب می کند. این مقاله با تحلیل و ارزیابی دو محله گلسار و دروازه لاکان در شهر رشت به عنوان دو محله جدید و قدیمی با استفاده از اصول و معیارهای جاری در طراحی فضاهای بازی به مقایسه این دو پرداخته و با اثبات فرضیاتی که انتظارات کودکان امروز از فضای بازی را فراتر از تاب و سرسره های سنتی دانسته و آن را نیازمند بازنگری می بیند و تأثیر محیط کالبدی را روی رفتارهای بازی کودکان و فعالیت فیزیکی آنها تأیید می کند، سعی در ارایه اصول و نگرشی نو در باب طراحی فضاهای بازی کودکان خصوصاً گروه سنی 5 تا 12 سال دارد. نگرشی که طراحی زمین های بازی معاصر را بر اساس شناخت نیاز کودکان امروز و ارتقای کیفیت محیط شهری هدف غایی خود قرار می دهد تا فرصت های بازی کیفی را از طریق فرایند آگاهانه ایجاد کند.
۴.

درخت مقدس، درخت سخنگو و روند شکل گیری نقش واق(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: درخت مقدس درخت زندگی درخت سخنگو واق واق نقش واق

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 412
در برخی جوامع، درخت مورد احترام و پرستش واقع می شده است. درخت در کهن ترین تصویرش، درخت کیهانی غول پیکری است که رمز کیهان و آفرینش است. با توجه به ارتباط تنگاتنگ درخت با زندگی بشر، بسیاری از جوامع حالتی از قداست را برای درخت قایل بودند. رابطه انسان و درخت و قدسیت آن به گونه ای در آمد که زایش انسان را از درخت تصور کردند و این اعتقاد بخشی از مراسم آیینی، جادویی و هنری برخی از اقوام را تحت تأثیر قرار داد. از سوی دیگر، در برخی از تصاویر این درخت است که از بدن انسان روییده است. درخت سخنگو و درخت واق واق از نمونه درختان افسانه ای هستند که در فرهنگ و هنر اسلامی وارد شده اند. اشکال واق واق که توسط نگارگران ایرانی ارائه شده اند، اختلاط و امتزاج ترکیب های تزیینی و تخیلی را به نحو زیبایی به نمایش گذاشته اند. در این مقاله سعی خواهد شد پاسخ هایی برای این سؤالات یافته شود : 1. نقطه مشترک درخت و انسان، در اعتقادات و افسانه های ملل چیست؟ 2. چه ارتباطی بین درخت مقدس، درخت زندگی ، درخت سخنگو و نقوش واق وجود دارد؟ فرضیات مطرح : از قابلیت های مشترک بین درخت و انسان می توان باروری، نمو و زایش را عنوان کرد. درخت به مثابه نماد باروری و زایش در کنار انسان مطرح بوده، بنابراین یک ارتباط تنگاتنگی بین این دو موجود وجود دارد که منجر به خلق افسانه های خارق العاده ای شده است. درخت مقدس، درخت زندگی، درخت سخنگو و درخت واق واق با میوه های انسانی و حیوانی نیز با توجه به این موضوع به وجود آمده و در فرایندی منجر به شکل گیری نقش واق شده اند. از اهداف این تحقیق شناخت ارتباط درخت و انسان در تفکرات و باورهای عامه منعکس در ادبیات داستانی و آثار هنری است. در این رابطه تحقیقات نادری در ایران صورت پذیرفته و بیشتر به مبحث نقش واق پرداخته شده است.
۵.

روند تحولات نفار در معماری بومی مازندران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: مازندران بومی تکیه امام حسین سقانفار نفار حضرت ابوالفضل

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 408 تعداد دانلود : 382
در منطقه شمال ایران با توجه به فرهنگ و شرایط خاص آب و هوایی این ناحیه که تا حدی با سایر نواحی ایران تفاوت دارد، در طول زمان، معماری خاصی شکل گرفته که برخاسته از فرهنگ برونگرا با ریشه های ایرانی و اسلامی بوده است. سقانفار، نوعی نفار است که به نام حضرت ابوالفضل، ساقی لب تشنگان کربلا بنا شده است. مبحث اصلی این مقاله با توجه به پژوهش های میدانی مطالعه و شناخت نفارها و سیر تکاملی آن به سقانفار، و شناخت معماری بومی مازندران و انعکاس اعتقادات و باورهای آئینی و مذهبی مردمان بومی مازندران در معماری سقانفارها و تکایا به دنبال آن در آداب و رسوم ماه محرم است. این گونه معماری توسط روستاییان ابداع و کامل شد و توسط آنها نیز مراقبت و حفاظت شده و می شود. معماری سقانفارها، جزیی از معماری بومی و روستایی این منطقه محسوب می شود و تنها گونه معماری است که برای یک شخص ""حضرت ابوالفضل"" ساخته شده و در جهت حفاظت و پاسداری از فرهنگ ارزشمند"" عاشورا"" رواج یافته است. فرضیه مقاله این است که سقانفارها، حلقه ای از تاریخ معماری ایران است که به دلیل عدم مطالعات و پژوهش های مناسب و کامل مغفول مانده اند. این مقاله سعی دارد با شناخت این نوع بناها و کشف ریشه های معماری آنها، بتواند کمکی باشد در راستای شناخت اصالت های بومی و استفاده از آنها در بازپیرایی معماری معاصر از آفت هایی که از جوانب مختلف بدان وارد می شود.
۶.

بررسی عناصر نمادین در نگارگری ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: عناصر نمادین نمادهای هندسی نمادهای تلفیقی نمادهای طبیعی نگارگری ایران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 462 تعداد دانلود : 184
بهرغم گسستهای تاریخی و نفوذ فرهنگهای بیگانه، تحولات نگارگری ایران از پیوستگی و تداوم نسبی برخوردار بوده است و وجوه اشتراکات صوری و مضمونی فراوانی در آثار دورههای مختلف مشاهده میشود. نمادگرایی به عنوان یکی از ابزارهای بیان تصویری و انتقال مفاهیم، آثار زیادی از نگارگری ایرانی را در صورت و معنا به هم نزدیک کرده است. بنابراین، بررسی عناصر نمادین و نمادشناسی در نگارگری ایران، با توجه به جایگاه نمادها و چگونگی کاربرد آنها در دورههای مختلف قابل ملاحظه است. در این نوشتار بررسی انواع عناصر نمادین براساس طبقهبندی نمادهای هندسی، تلفیقی و طبیعی، روند شناخت عمیقتری را از عملکرد عناصر و نمادگرایی در آثار نگارگری ایران فراهم ساخته است. عناصر نمادین به عنوان نمایندههایی از مفاهیم والا و دور از دسترس، در نگارگری ایران جلوههای بارز و چشمگیری دارد و اغلب به صور گوناگون، رشتههای ارتباطی خود را با واقعیت ملموس حفظ کرده است. هنرمند ایرانی در فضایی نمادین به آفرینش میپردازد؛ بر این اساس، گاهی به شیوة کاملاً مجرد و انتزاعی، گاه ملهم از واقعیت و گاهی با اغراق در ویژگیهای واقعی و زمانی با ترکیب ویژگیهای مختلف، نقوش خاصی را با عملکردهای متفاوت به منصة ظهور رسانده است؛ که در فضای نگارهها با چیدمانهای نمادین، پیوند و ارتباط با معناها و مفاهیم نامحسوس را فراهم ساختهاند. در واقع، نگارگر ایرانی با بهرهگرفتن از بستر ارزشمند شعر و ادب فارسی و همچنین مفاهیم عمیق حکمت ایرانی و عرفان اسلامی، نه در پی بازنمایی طبیعت ملموس، بلکه به فرانمایی جلوههای نمادین پرداخته است. با بررسی طبقهبندی نمادها در این نوشتار میتوان به این نتیجه اذعان داشت که ابداع و استفاده از عناصر نمادین در دورههای مختلف نگارگری ایران، صورت مستقلی نداشته بلکه روند تکاملی را در صورت و محتوا طی کرده است.
۷.

جولیان : آتشکده نویافته ساسانی در آبدانان ایلام(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: ساسانیان آتشکده آبدانان چهار طاقی جولیان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 361 تعداد دانلود : 61
تاکنون منطقه زاگرس مرکزی و به طور اخص استان های ایلام و لرستان از منظرگاه مطالعات باستان شناسی در دوران تاریخی مورد مطالعه جدی قرار نگرفته است. در جریان بررسی باستان شناسانه شهرستان آبدانان از مناطق جنوب استان ایلام و در حاشیه جنوبی کبیر کوه، تعداد51 محوطه و اثر باستانی از دوره های مختلف تاریخی توسط نگارندگان این مقاله شناسایی شد. یکی از مهم ترین این کشفیات، محوطه ای وسیع به نام «جولیان» است. که در طی بررسی های باستان شناسی، بقایای یک شهر با آثار دوره ساسانی و صدر اسلام که در این محل شناسایی و مستند سازی شد. در مرکز این محوطه عظیم تاریخی و مخروبه، بقایای یک چهارطاقی دیده می شود که به صورت ویژه ای قابل بحث است. بنای این آتشکده از گونه آتشکده هایی با دالان طواف در اطراف است که پیرامون آن، راهروهایی وجود دارد. پیشتر نمونه هایی از این آتشکده در غرب ایران از جمله در شیان و میل میلگه در اسلام آباد غرب و همچنین در دیگر مناطق ایران از جمله آتشکده نگار کرمان و فراشبند فارس دیده می شود. علاوه بر این ها، تخت سلیمان آتشکده دیگری با این سبک معماری است که از جمله مهم ترین آتشکده های شناخته شده در جهان به شمار می آید. در این مقاله آتشکده نویافته جولیان برای نخستین بار، معرفی و با دیگر نمونه های مشابه سنجیده و تحلیل شده است. اهمیت موضوع در این است که پلان این آتشکده، موضوع پر چالش نحوه عملکرد این آتشکده ها را مجدداً در معرض نقد صاحب نظران خواهد گذاشت.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۱۲۸