پژوهش های تاریخی ایران و اسلام

پژوهش های تاریخی ایران و اسلام

پژوهش های تاریخی پاییز و زمستان 1388 شماره 5

مقالات

۱.

پژوهشی پیرامون تاریخچه فعلایت های یاقوت معتصمی آخرین هنرمند مشهور خط و کتاب عصر عباسی

نویسنده:

کلید واژه ها: ابن مقله ابن بواب یاقوت مستعصمی ابن علقمی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 559 تعداد دانلود : 381
در اختراع و ابتکار اقلام ششگانه خطاطی سه تن از استادان برجسته خطاطی نقش داشتند یعنی ابن مقله، ابن بواب و یاقوت مستعصمی. درحقیقت فحص و ارزیابی اقلام ششگانه و تطور و تکامل آنها بدون بررسی و پژوهش کارستان این سه تن استاد امکان پذیر نیست. ابن مقله مبتکر اقلام ششگانه بود و ابن بواب اصول و قواعد آنها را تنظیم کرد و یاقوت بر جنبه زیبایی شناسی آنها صحه گذاشت و خطاطی را تبدیل به خوشنویسی کرد. در این مقاله زندگینامه و کارستان هنری یاقوت از لابلای منابع اصلی فحص می شود تا میزان نوآوری و بداعت وی در عالم خوشنویسی روشن گردد. کارستان هنری یاقوت در بستر هنر خطاطی و خوشنویسی طوری بوده که او را الگوی خوشنویسان نسل های پس از خود کرده است. از سده هشتم هجری به بعد هر خطاطی را که خواسته اند تمجید کنند، او را به یاقوت مانند کرده اند. یکی از خصوصیات یاقوت پرکاری و تولید آثار فـراوان در خطوط ستـه بـوده و آثار بازمانــده از او هم بیان کننده این خصوصیات اوست. در این مقاله آثار بازمانده وی طی جدولی از میان منابع گوناگون شناسایی و در نهایت به میراث هنری و میزان تاثیرگذاری وی در صیرورت تاریخی خطاطی اقلام سته توجه می شود
۲.

سیاست قضایی سلاطین تیموری

کلید واژه ها: قضاوت تیموریان سلاطین تیموری سیاست قضایی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 618 تعداد دانلود : 364
قضاوت و دادرسی، از قدیمی ترین ایام تا کنون همواره از مسائل مهم جوامع بشری به شمار می آمده است. در ایران نیز در ادوار مختلف، چه در دوران پیش از اسلام و چه در دوران اسلامی، امر قضاوت از اهم امور حکومتی و از کارکردهای مهم نهاد شاهی محسوب می گردید، به گونه ای که سلطان در راس امور قضایی قرار داشت و قدرت قضایی از جانب وی به قاضیان تفویض می شد و قضات نایبان سلطان در این امر مهم به شمار می آمدند. به علاوه فرمان سلطان در کنار تعالیم دینی و عرف از مبانی مهم قضاوت محسوب می شد. در دوران حاکمیت تیموریان بر این سرزمین نیز همین وضعیت حاکم بود.
۳.

قدیمی ترین توصیفات سنگ نگاره بیستون در متون جغرافیائی و سفرنامه های دوره اسلامی

نویسنده:

کلید واژه ها: داریوش بزرگ کوه بیستون سنگ نگاره بیستون ابن فَقیه هَمَدانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 895 تعداد دانلود : 333
۴.

اهمیت اقتصادی خلیج فارس در ایران باستان

کلید واژه ها: تجارت خلیج فارس دریای عمان ماگان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 53 تعداد دانلود : 660
خلیج فارس از سپیده دم تاریخ، از پیدایش تمدن های درخشان بین النهرین و امپراطوری های آریایی مادها، هخامنشی، پارت و ساسانی، از دیدگاه اقتصادی اهمیتی فراوان داشته است. آثار باستانی مکشوف در تمدن های ما قبل تاریخ ایران نیز نشان می دهد که خلیج فارس و دریای عمان در روابط تجاری و تبادلات بازرگانی بین شهر ها و زیست گاههای کهن ایران با جنوب شرق آسیا، اروپا و آفریقا نقش داشته است. بسیاری از نواحی فرهنگی و تمدنی ایران پیش از حکومت آریایی ها در سیلک کاشان، گیان نهاوند، حصار دامغان، شهر سوخته زابل، تل ابلیس، تپه یحیی، شهداد کرمان، شهر قدیم جیرفت و عیلام به نوعی در ارتباط با این حوزه دریایی بوده اند و بــا توجه بــه بعد مسافت این مناطق نسبت بـه کرانه هــای خلیج فارس و دریای عمان اهمیت خود را بیشتر نشان می دهند. خلیج فارس، حلقه ارتباطی میان تمدن های مرکزی داخلی با جزایر و بنادر جنوب ایرانشهر، عراق، بین النهرین، هند، چین، شرق و جنوب شرقی آسیا، مصر و آفریقای شرقی بوده است.تسلط بر این حوزه آبی استراتژیک ضامن کسب ثروت و قدرت بیشتر برای همه حکومت ها و ملت ها در ادوار تاریخ بوده است.
۵.

درآمدی بر تاریخ نگاری اقتصادی

کلید واژه ها: تاریخ نگاری تاریخ علم تاریخ تاریخ نگاری اقتصادی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 293 تعداد دانلود : 281
آنگاه که تاریخ نگاری اقتصادی در حوزه مطالعات تاریخی مفهوم پیدا کند و حدود و ثغور منطقی بحث تحدید شود، شناخت و تحلیل بخشی از کنش های جمعی انسان هاست که در راستای تامین معیشت آنها در اعصار گذشته صورت گرفته است. چنین مفهومی هنگامی موضوعیت می یابد که با رویکرد میان رشته ای به تاریخ پرداخته شود و در راستای فهم ساختاری جامعه در ادوار گذشته، وجه اقتصادی کنش انسان ها مورد مطالعه قرار گیرد. مورخین هنگامی که تاریخ را در وجه ساختاری آن که همانا با حکمت در مفهوم عملی آن برابری می کند و سه وجه سیاست مدن، اخلاق و تدبیر منزل و یا همانا اقتصاد را در بر می گیرد در نظر داشته باشند، از گذشته های دور به وجه اقتصادی حیات انسانی توجه داشته اما عنوان مستقلی که بتوان آن را تاریخ نگاری اقتصادی نام نهاد برای کار خود به کار نبرده اند. به کار بردن چنین مفهومی حتی در شرایط کنونی گفتمان علمی حاکم بر محافل تاریخی نیز جای تامل دارد، اما با در نظر داشتن تلاش آن دسته از مورخینی که از دوران گذشتـه اهتمام ویژه ای بـه وجه اقتصادی حیات انسان داشته اند و مهمتر رویکرد فیلسوف مورخانی که از سده 18م به بعد نوعی درک ساختاری را از گذشته انسان مورد ملاحظه قرار داده اند می توان چنین مفهومی را با تسامح به کار برد و در جهت هرچه بیشتر تخصصی و دقیق تر شدن مطالعات تاریخی از آن استفاده نمود. در همین جهت مقاله حاضر در پی آن است که با بررسی سیر تحول مطالعات تاریخی که رویکرد اقتصادی به موضوع داشته و زمینه های تکوین چنین رهیافتی را فراهم کرده اند، به تاریخ نگاری اقتصادی و سهم آن در ارتقای سطوح کیفی و معرفتی دانش تاریخ بپردازد.
۶.

نقش روحانیان زرتشتی در ساختار جامعه ایران عصر ساسانی

کلید واژه ها: ساسانیان موبدان کرگ خوادیه کر تیر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 123 تعداد دانلود : 200
با روی کارآمدن حکومت ساسانی در سال 226 میلادی و رسمی شدن دین زرتشتی به عنوان دین رسمی حکومتی، جایگاه و پایگاه طبقه روحانیان زردشتی در ساختار جامعه ساسانی به بالاترین مرتبه خود در طول ادواری تاریخ ایران باستان رسید. حکومت ساسانی براساس ایجاد تمرکز در ساختار سیاسی و دینی طرح ریزی شده بود که در این راستا، روحانیان زرتشتی و پادشاهان ساسانی به عنوان دو پایه اصلی حکومت، برای حفظ منافع و قدرت عالیه خود، ارتباط نزدیک و تنگاتنگی یافتند، چنانکه طبقه دولتی مسؤولیت تثبیت امنیت و سیاست کشورداری در جامعه را بر عهده گرفت و دستگاه دینی وظیفه مشروعیت بخشیدن به نهاد سیاسی از طریق انحصاری کردن تبلیغ دیانت زرتشتی و عهده داری نظارت و اداره بیشتر ساختارهای اجتماعی و فرهنگی جامعه را برعهده داشت.
۷.

آیا تبیین تاریخی بدون چارچوب نظری و نظریه ممکن است؟

نویسنده:

کلید واژه ها: تاریخ نظریه تبیین تاریخ نگاری نظریه محور

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 803
یکی از وظایف اصلی علم در معنای فلسفی آن، تبیین است. در تقسیم بندی های رایج در باره گستره علم و دامنه روش های آن، نظریات مختلفی ایراد شده است، بسیاری از علوم مانند علوم انسانی و به طور خاص تاریخ جزء تعریف انحصاری علوم تجربی، نه در روش تحقیق و نه در موضوع، در نمی آیند. اما تفاوت در روش تحقیق و موضوع، مساله ای نیست که بتواند از به جامه علم در آمدن تاریخ و سایر علوم انسانی جلو گیری نماید؛ پس علوم انسانی می باید با عبور از تعریف انحصاری علم که مورد توجه دانش های تجربی است، به دنبال روش ها و موضوعاتی باشد تا ارزش و اعتبار لازم را کسب نماید. از این رو یکی از روش هایی که می تواند در افزایش اعتبار علوم انسانی موثر باشد، استفاده از چهارچوب نظری در روش تحقیق و به دنبال آن تبیین است.
۸.

ژئوپلتیک تاریخی قهستان در دوران اسلامی

کلید واژه ها: تاریخ جغرافیا قهستان ژئوپلیتیک تاریخی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 791 تعداد دانلود : 849
بی هیچ تردید، درک روند و شیوه های شکل گیری فضاهای جغرافیایی بدون بررسی عوامل مؤثر در این فرآیندها امکان پذیر نیست. تاثیر موقعیت های جغرافیایی و همچنین تصمیم گیری های سیاسی در پیدایش و تکوین فضاهای جغرافیایی از جمله مقوله های اساسی دانش ژئوپولیتیک تاریخی هستند. این مقاله تلاشی است جهت آگاهی از سیر تحولات جغرافیای تاریخی و ژئوپولیتیک تاریخی منطقه ی قهستان در شرق ایران که نگارندگان با بهره گیری از متون تاریخی و منابع جغرافیایی سده های نخستین و میانه اسلامی، سفرنامه ها و منابع تاریخی سده های معاصر به عنوان مهم ترین ابزارهای تحقیق، سعی در تبیین زوایای مختلف آن با روش تحلیل تاریخی دارند.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۳۰