علوم انسانی (دانشگاه الزهرا)

علوم انسانی (دانشگاه الزهرا)

فصلنامه علمی پژوهشی علوم انسانی دانشگاه الزهرا 1385 شماره 56 و 57 (مقاله علمی وزارت علوم)

مقالات

۱.

حدیقه الحقیقه، مثنوی معنوی، رمان کوری و نمایشنامه کوران(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: مثنوی مولانا تمثیل فیل آیین مهری حدیقه سنایی کوری ساراماگو کوران مترلینگ

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 402 تعداد دانلود : 110
دغدغه شناخت و تلاش انسان برای دست یابی به دانایی و آگاهی از رموز آفرینش هستی، تم و نهاد مایه ای است که از گذشته تا حال، پیوسته در آثار بسیاری از نویسندگان جهان انعکاس یافته است. مثنوی معنوی؛ حدیقه الحقیقه؛ رمان کوری و نمایشنامه کوران از جمله این آثار است که با انعکاس این مساله، زمینه ساز شکل گیری نوعی نگاه فلسفی به زندگی شده است.تم مشترک؛ یعنی شناخت ناقص انسان ها از هستی؛ شیوه بیانی سمبلیک و نمادین این آثار و وجود برخی عناصر داستانی مشترک- که فرضیه تاثیرپذیری ساراماگوو مترلینگ از اندیشه ایرانی مولانا وسنایی را قوت می بخشد- انگیزه نویسنده برای پژوهش و نگارش این مقاله را فراهم ساخته است.به این منظور نویسنده با انتخاب و گزینش تمثیل فیل [در تاریکی] - که نمونه بارز این اندیشه از سوی مولانا و سنایی است- تلاش می کند تا چگونگی رویکرد داستانی این تمثیل را در مقایسه با نمونه های خارجی آن؛ یعنی رمان کوری ژوزه ساراماگو و نمایشنامه کوران (نابینایان) موریس مترلینگ به خواننده نشان دهد.
۲.

بررسی عوامل تاثیرپذیری و جنبه های چند معنایی یک غزل از حافظ(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: هرمنوتیک حافظ شرح عرفانی شرح واقعی شرح ادبی شرح واقعی - عرفانی آنیمای حافظ

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 277 تعداد دانلود : 234
از شعر حافظ به دلیل ابعاد پیچیده ی ذهنی او، و به دلیل دورنمایه های پر رمز و راز و خوانش های گوناگون دیوان او، از دیرباز تا به امروز، تفسیرها و تاویل های بسیاری پدیدار شده است. در این نوشتار با توجه به انگاره های هرمنوتیکی چند قرائت از یک غزل بررسی شده و عوامل تاثیرپذیری (برون متنی و درون متنی) و جنبه های چند معنایی آن به نگارش درآمده است.خوانش شارحان به عنوان یک عامل برون متنی و کلام رمزی حافظ به عنوان یک عامل درون متنی باعث شده است که جنبه های چند معنایی این غزل در روند تاویل پذیری آن در ابعاد زیر گزارش شود.1-عرفانی، نمونه: بردالشروح.2- ادبی، نمونه: شرح سودی بر حافظ.3- واقعی، نمونه: شرح غزل های حافظ.4- عرفانی- واقعی، نمونه: درس حافظ.نویسنده این جستار هم بر بنیان یکی از سر نمونه های یونگ به نام آهنگ «آنیما» برداشتی دیگر از این غزل ارایه داده است.نتیجه کار نشان می دهد که خوانش ها ی گوناگون دنیای ذهنی حافظ و منش باطنی کلک رمز آفرین او و جوهره راز آمیز کلامش، راه را برای تفسیر، تاویل و توضیح بسیار بیشتر این غزل هنوز باز گذاشته است.
۳.

در سایه سخن پاک(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: شعر احادیث نبوی فضولی بغدادی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 201 تعداد دانلود : 868
سخنان پربرکت پیامبر گرامی (ص) و امامان والا از سخن خدای بزرگ فروتر اما از سخن آفریدگان فراتر است. از همین روی کلام نورانی این معصومان از روزگاران دیرین تا به امروز رونق بخش سخنان منظوم و منثور شاعران و نویسندگان ایرانی بوده است تا به جایی که اگر بگوییم هیچ دیوانی نمی توان یافت که از احادیث پیامبر (ص) و ائمه پاک بی بهره باشد، مبالغه نکرده ایم.ملا محمد بن سلیمان بغدادی متخلص به فضولی شاعری شیعه و ترک نژاد و بغداد نشین است که در دیوان فارسی خود از کلام پیامبر (ص) و امامان بلند مرتبه تاثیری ژرف یافته و با تضمین واژه ها و مفاهیم احادیث اشعار خود را آرایشی دلنشین بخشیده است.نگارنده در این مقاله کوشیده است به سخنان این بزرگواران و گاه گاه به کلام مشایخ عرفا که در اشعار شاعر نامبرده آمده است، اشاره کند و تاثرات وی را از آن سخنان گهربار باز نمایاند.
۴.

دریای غرق در نهنگ تاویل و کشف رمزهای غزل - داستانی از مولوی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: مولوی تاویل تجربه عرفانی رمز

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 971 تعداد دانلود : 593
تاویل و کشف رمز و رازهای اشعار عرفانی مستلزم دقت نظر در ساختار صورت و معنی آنهاست. یکی از غزل- داستان های مولوی در این مقاله بررسی می شود. نگارنده کوشش نموده که این غزل را نخست با بررسی آثار خود مولوی و سپس در مقایسه با دیگر آثار عرفانی رمز گشایی نماید. این غزل در قالب زبان رمزی گزارش فنا و نابودی است و واژگان دلالتی فراتر از محدوده قاموسی خود دارند. نه تنها ضرباهنگ صامت ها و مصوت های این شعر محتوا را برجسته می کند، بلکه با رمزهایی چون سیلاب، دریا و نهنگ، فضایی سور رئالیستی که حاصل دیدار با عوالم ناخود آگاه است، ترسیم می شود. تبیین و تاویل این رویدادها تجربیات عرفانی را ملموس می کند و راهی به سوی تجربیات مشترک و تفسیر آن در آثار عرفانی می گشاید.
۵.

رمز پردازی باد در آثار سنایی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: روح سنایی باد ریح

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 170 تعداد دانلود : 838
«رمزپردازی باد در آثار سنایی» مقاله ای درباره سمبل «باد» و گسترده پهناور و کهن این واژه در فرهنگ مردم جهان است. در این مقاله به سمبل «باد» در فرهنگ جهانی و ایرانی و هم چنین شعر فارسی اشاره می شود. از میان شاعران فارسی زبان، سنایی بیش از دیگران از «باد» سخن گفته و به طور خاص به ستایش آن پرداخته است. انتخاب باد و سخن سنایی با آن مربوط به نوع نگرش و جهان بینی سنایی در رابطه با طبیعت و هستی است. در این مقاله کاربردهای واژه باد در آثار سنایی مورد بحث قرار می گیرد و این که او چگونه باد را به جای واژه های «نفس و دم، روح و ریح» به کار گرفته است.
۶.

سیمای زن در کلیله و دمنه نصراله منشی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: کلیله و دمنه نصراله منشی پنجاکیانه داستان های بیدپای سیمای زن در نثر کلاسیک فارسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 288 تعداد دانلود : 979
بیشتر شعرا و نویسندگان ادبیات ایران و جهان مرد بوده اند، به همین دلیل تفکر مرد سالارانه بر نوشته های آنان سایه افکنده است. اینان به نوعی زنان را مورد ظلم و تحقیر قرار داده اند یا حقوق آنان را نادیده گرفته اند. این مقاله به بررسی نگرش های زن ستیز نصراله منشی در ترجمه کلیله و دمنه می پردازد. هر چند او در ترجمه خود تا حدودی مقید به متن عربی بوده است، اما گاهی اوقات حکایت ها یا جملاتی در مذمت و سرزنش زنان به آن افزوده است و آنچه را در ناخودآگاه خود داشته به نحوی بروز داده است. پس از مقایسه متن نصراله منشی و متن عربی تمام مواردی که در متن عربی وجود ندارد و نصراله منشی از خود به متن فارسی افزوده، اعم از حکایات و جملات در این مقاله ذکر شده است. ضمنا مزید اطلاع، متن (داستان های بیدپای) که تحریر دیگری از کلیله و دمنه ابن المقفع است و (پنجاکیانه) که مستقیما از سانسکریت به فارسی ترجمه شده است در این مقایسه لحاظ شده است.
۷.

عوامل شاعرانگی در داستان های بیژن نجدی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: داستان نویسی داستان معاصر ایران بیژن نجدی داستان شاعرانه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 826 تعداد دانلود : 391
بیژن نجدی (1376-1320) از نویسندگانی است که از عناصر شاعرانه در داستان های خود استفاده می کرد، به حدی که داستان های او را می توان داستان های شاعرانه دانست. معمولا تلاش در زمینه در آمیختن شعر و داستان موفق نبوده ولی در این مورد بجا افتاده است. استفاده نجدی از عناصر شاعرانه سنجیده است و به خوبی توازن آن با عناصر داستان حفظ شده است. منقدان عناصر شعر را در چهار گروه عمده دسته بندی کرده اند که عبارتند از: 1- عاطفه 2- تخیل 3- زبان و اسلوب بیان 4- موسیقی. از بین این چهار عنصر موسیقی به دلیل این که جنبه شعری آن بیشتر است و نجدی هم چندان در پی استفاده از آن در داستان هایش نیست، کنار گذاشته شده و سه عنصر اولیه در داستان های نجدی مورد بررسی قرار گرفته است.
۸.

مقایسه عنصر طرح یا پیرنگ، در منظومه بیژن و منیژه فردوسی و خسرو و شیرین نظامی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: داستان خسرو و شیرین نظامی پیرنگ داستان بیژن و منیژه فردوسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 602 تعداد دانلود : 845
این پژوهش شامل بررسی و مقایسه کاربرد عنصر داستانی طرح یا پیرنگ، در منظومه خسرو و شیرین نظامی و بیژن و منیژه شاهنامه فردوسی است. پس از تعریف مفهوم طرح و بررسی انواع آن از جمله طرح های منطقی و محکم، طرح های سست و غیر معقول، طرح های تاریخی، دینی و اعتقادی و …، به بررسی آن در دو مثنوی مذکور می پردازیم.به دلیل در هم تنیدگی عناصر داستان و توفیق فردوسی در کاربرد برخی عناصر داستانی چون شخصیت پردازی (به سبب ارایه شخصیت های جامع تر، واقعی تر و ملموس تر و با زوایای پنهان و آشکار شخصیتی و جنبه های مختلف انسانی و …)، گفتگو (به جهت ارایه گفتگوهای طبیعی تر، تناسب و هماهنگی بیشتر لحن و گفتار شخصیت ها با روحیات و ذهنیاتشان، عدم امکان حذف گفتگوها و …) و زاویه دید (به دلیل استفاده مناسب و در حد اعتدال از صحنه های نمایشی و فراخ منظر و …) همچنین به هم پیوسته بودن حوادث منظومه بیژن و منیژه و روابط مستقیم حاکم بین آن ها، نسبت به خسرو و شیرین نظامی که داستان را به عرصه ای برای هنرنمایی در بیان و بدیع و تفصیل مطالب مبدل می کند، می توان نتیجه گرفت که فردوسی در کاربرد عنصر طرح، منطبق با معیارهای داستان نویسی معاصر، در مثنوی بیژن و منیژه، توفیق بیشتری نسبت به نظامی در مثنوی خسرو و شیرین دارد.
۹.

نقد و تحلیل ساختار گرایانه غزلواره های انوری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: شعر فارسی انوری تشبیب نقد ساختارگرایی غزلواره

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 863 تعداد دانلود : 330
انوری از پیامبران شعر فارسی است که شهرتش مرهون سرودن قصاید برجسته ای با بن مایه مدح است. اگرچه قصیده با شاعران برجسته ای چون فرخی، عنصری و منوچهری پایان دوره کمال خویش را طی کرد، انوری شاعر در قرن ششم به ویژه در تغزل و تشبیب با شگردهای هنری خاص از نرم و هنجار تشبیب های شاعران گذشته خارج شد و بر این اساس باید او را مبدع دسته خاصی از قصاید دانست.ده قصیده از مجموع قصاید دویست و هفت گانه انوری، وجود دارد که از نظر ساختار تغزلاتی (تشبیب) به یک حکایت روایی شبیه اند که می توان آن ها را غزل- روایت یا غزلواره نامید. در این قصاید شاعر در آغاز به صورت تک گویی (Monologue) به مجموعه تصاویر و وقایعی چون شکوه از نابسامانی روزگار و معیشت، گردش نابهنجار فلک و درماندگی خویش می پردازد که این آشفتگی ها در نهایت باعث ترک دیار و یار می شود. در ادامه این حکایت روایی؛ زنی بادیه نشین سحرگاه یا در دل شب بر شاعر وارد می شود که او را به گفت و گوی (Dialogue) عاشقانه سوق داده و شعر ارتجالی خویش را تقدیم شاعر می کند. بیت یا ابیات تخلص این دسته از قصاید، شعر و سخن معشوق بوده که ممدوح شاعر را مدح می نماید. امتیاز این قصاید در این است که در نزد قدما شعر پارسی- بجز فرخی و آن هم به صورت ابتدایی و ساده- سابقه ندارد. در این مقاله نگارنده سعی می کند ضمن مقایسه این دسته از قصاید دهگانه انوری با موارد مشابه آن در دیوان فرخی، این قصاید را از نظر ساختار و عناصر روایی چون شخصیت، زمان، مکان، طرح و گفت و گو در حوزه ساختار گرایی نقد و تحلیل کند.
۱۰.

نگاهی انتقادی به جریان شناسی های شعر معاصر ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: نقد ادبی شعر معاصر سبک مکتب جریان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 509 تعداد دانلود : 723
اصطلاح «جریان شعری» بر خلاف اصطلاحات شناخته شده نزدیک به آن، یعنی سبک و مکتب که تقریبا معنا، مفهوم و مصادیق روشنی دارند، مبهم بوده و در نقد ادبی اروپایی نیز معادلی برای آن وجود ندارد. این اصطلاح از جمله بر ساخته های منتقدین معاصر ایران است و برای تبیین ویژگی ها، اختلافات و اشتراکات شاخه های شعر معاصر اعم از کلاسیک و جدید وضع شده است. اگرچه ممکن است طیف معانی و مصادیق اصطلاح مذکور برای واضعان آن تا حدودی روشن بوده باشد، اما تاکنون کسانی که درباره شناسایی، تبیین و دسته بندی شاخه های متعدد شعر معاصر تحقیقاتی انجام داده اند، تعریفی از این اصطلاح ارایه نداده و تمایزها و اختلافات آن را با «سبک» و «مکتب» مشخص نکرده اند. این مقاله می کوشد ضمن بررسی سیر «جریان شناسی شعر معاصر» به تعریف و تبیین این اصطلاح پرداخته و رابطه آن را با سبک شناسی و مکاتب ادبی نشان دهد.
۱۱.

نگاهی دیگر به انسان شناسی عرفانی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: انسان کامل امانت انسان شناسی عرفانی دل و روح عشق و معرفت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 33 تعداد دانلود : 528
انسان و هستی متمایز و ناشناخته او به عنوان یکی از مسایل مهم و مطرح اندیشه بشری، همواره محور مباحث و پژوهش های بسیاری بوده است و هر یک از اندیشمندان به فراخور اندیشه و برداشت خود او را به گونه ای معرفی کرده اند.در این نوشتار، سعی بر آن است که ضمن بررسی افکار و اندیشه های عرفا در این خصوص، مقایسه ای اجمالی میان افکار و برداشت های این گروه و فلاسفه نیز صورت گیرد.نتیجه آنکه بر اساس باورهای عرفانی، وجود و هستی متمایز و دو بعدی انسان، هدف نهایی آفرینش، محور و خلاصه وجود و هستی هر دو عالم، «نسخه جامعه» و «کون جامع» است، به جز این وجود انسان مظهر و مظهر صفات الوهیت و آینه تمام نمای صفات جمال و جلال حق است. از سوی دیگر وی امانت دار ودیعه «عشق و معرفت الهی» و نایب و خلیفه به حق باری تعالی در زمین است که به نیابت از او بر آسمانها و زمین و اهل آن فرمان می راند.
۱۲.

ارایه یک مدل جدید آماری برای شناسایی و تفکیک هوشمند متون مختلف از یکدیگر(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: داده کاوی هوش مصنوعی تشخیص الگو مدل سازی آماری شناسایی زبان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 994 تعداد دانلود : 924
کمتر کسی در مورد تفاوت های موجود بین زبان های مختلف تردید دارد، اما می توان این تفاوت ها را مدل سازی نموده و الگویی را استخراج کرد که به کمک آن بتوان یک زبان مورد نظر را از میان سایر زبان ها و بصورتی اتوماتیک شناسایی کرد؟ منظور از مدل سازی، بررسی ساختاری زبان های مختلف در یک چارچوب یکسان و در ارتباط با فیزیک و کالبد کلمات است.در این مقاله، طول کلمه و توزیع آماری آن را تحلیل کرده و نشان خواهیم داد که شناسایی پنج زبان زنده دنیا با مطالعه طول کلمات آن ها کاملا امکان پذیر است. این مدل سازی امکانات و تسهیلات جدیدی را در فضای فناوری اطلاعات و بهینه سازی فرآیندهای داده کاوی فراهم خواهد آورد.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۴۶