مطالعات فرهنگی و ارتباطات

مطالعات فرهنگی و ارتباطات

مطالعات فرهنگی و ارتباطات 1385 شماره 5 (مقاله علمی وزارت علوم)

مقالات

۱.

آیین، آیینی سازی و فرهنگ عامه پسند دینی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: بازنمایی عاشورا آیین فرهنگ عامه پسند دینی آیینی سازی فرهنگ گرا - نمادگرا شمایل نگاری کامیونیتاس سوسیتاس آستانگی میشل دوسرتو جان فیسک کلیفورد گیرتز

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 61
مفاهیم «آیین» و «فرهنگ عامه پسند» از ابزارهای تحلیلی کارآمد در مطالعه دین، فرهنگ و جامعه است. دیدگاه های مختلف در دانش های فرهنگی و علوم اجتماعی از این مفاهیم استفاده کرده اند تا سازوکارهای اجتماعات دینی را در عرصه تحولات فرهنگی تحلیل کنند. مقاله حاضر با استفاده از مفاهیم فوق درصدد است اول مباحثی نظری در خصوص آیین و فرهنگ عامه پسند ارایه می کند و بخش دوم با مروری مردم نگارانه بر مداحی ها و شمایل نگاری های رایج تلاش می کند تا از موضع فرهنگ گرا - نمادگرا تحول آیین های عاشورایی را در ایران معاصر بررسی و نسبت های آن را با فرهنگ عامه پسند روشن کند. در این مقاله فرهنگ عامه پسند به تعبیر دوسرتویی آن، تاکتیک هایی دیده شده است که در مقابل استراتژی های آیینی سازی به صورت تحولاتی در شیوه های سنتی برگزاری آیین ها در می آیند.
۲.

بازنمایی زندگی روزمره در خیابان(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: فرهنگ بازنمایی نشانه شناسی رمزگذاری پلیس مهندس دال و مدلول ایدیولوژی لات

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 135
هدف مقاله حاضر تحلیل محتوای کیفی «کلیپ های تلویزیونی راهنمایی و رانندگی» است. بدین منظور از میان این کلیپ ها 44 کلیپ انتخاب شد (توانستیم تهیه کنیم) و سپس با اتخاذ رویکرد نشانه شناسی تلاش کردیم تا توصیفی نشانه شناسانه از رمزگان اجتماعی، فنی و ایدئولوژیک این کلیپ ها به تصویر بکشیم. به همراه توصیف رمزگذاری های حاکم بر نظام نشانه ای این کلیپ ها و نحوه بازنمایی آنها، نشان داده ایم که دال های این کلیپ ها علاوه بر معانی مکشوف خود، ساختارهای معنایی پنهان و نامکشوف دارند. تلاش کرده ایم تا با رمزگشایی از نشانه اهی تیپ هایی چون "لات پایین شهری"، "لات بالا شهری" و "مهندس" نحوه بازنمایی تیپ های اجتماعی را در این کلیپ ها نشان دهیم. همچنین سعی کرده ایم تا پیام های مخدوشی که در سطح دلالت های ضمنی پیام های این کلیپ ها وجود دارد را نیز بیان کنیم. از این زاویه، معتقدیم مدلول های این کلیپ ها دلالتمند هستند و بر ساخته فرهنگی و گفتمانی اند.
۳.

بررسی یک آگهی تلویزیونی از منظر مطالعات فرهنگی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: فمینیسم جامعه شناسی نشانه شناسی مطالعات فرهنگی روانکاوی آگهی های تجاری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 998
در سال های اخیر، پیدایش «مطالعات فرهنگی» تاثیری همه جانبه در پژوهش های مربوط به علوم انسانی باقی گذاشته است، چندان که می توان مدعی شد این روش شناسی نو حتی ادراک ما از موضوع تحقیقات علوم انسانی را نیز دگرگون کرده است. پژوهشگران مطالعات فرهنگی با از میان برداشتن مرزهای معهود میان هنر نخبه گرا و هنر عامه پسند، عرصه های جدیدی را که تا پیش از این جزو حیطه کار محققان علوم انسانی محسوب نمی گردید در کار خود ملحوظ کرده اند. یکی از مهم ترین این حوزه ها، آگهی های تجاری است. در پس ظاهر «خنثی» و «معصوم» آگهی های تجاری تلویزیون، رفتارهایی گفتمانی به نمایش در می آیند که حکم تعریفی تلویحی از واقعیت اجتماعی را دارند و در نهایت نحوه فاعلیت ذهن (سوبژکتیویته) ما را تعیین می کنند. در مقاله حاضر، یک آگهی نمونه از مجموعه آگهی هایی که از تلویزیون ایران پخش می شوند (مربوط به ماشین لباسشویی حایر) با اتخاذ رهیافت میان رشته ای مطالعات فرهنگی و با هدف پرتوافشانی بر سازوکارهایی برساخته شدن هویت جنسیتی زنانه در فرهنگ معاصر ایرانی، تحلیل می شود. به این منظور، ایماژهای زن در این آگهی از منظری فمینیستی و نیز با استناد به برخی مفاهیم روانکاوانه و جامعه شناسانه و نشانه شناسانه بررسی می شوند. بخش پایانی این نوشتار، به جمع بندی بحث در خصوص مطالعات فرهنگی اختصاص دارد.
۴.

تاثیر اینترنت بر هویت همالان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: اینترنت هویت همالان نظریه هویت اجتماعی تاجفل

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم اجتماعی جامعه شناسی جامعه شناسی فرهنگ جامعه شناسی فرهنگ
  2. حوزه‌های تخصصی علوم اجتماعی جامعه شناسی جامعه شناسی علم و معرفت و تکنولوژی جامعه شناسی تکنولوژی
  3. حوزه‌های تخصصی علوم اجتماعی ارتباطات مطالعات فضای مجازی، جهانی شدن و تکنولوژی های نوین ارتباطاتی مطالعات فضای مجازی
تعداد بازدید : 612
اینترنت به مثابه یک امکان ارتباطی نوپدید، جذاب و فراگیر به سرعت جای خود را در عرصه تعاملات اجتماعی باز می کند. این مقاله ماحصل تحقیقی دست اول است که برای‌ آزمون تاثیر اینترنت بر هویت همالان انجام گرفته است. بدین منظور با اتکا بر نظریه هویت اجتماعی تاجفل، فرضیه تحقیق صورت بندی شد و برای اندازه گیری هویت همالان مقیاسی ساخته و اعتباریابی شد. تحقیق در قالب طرحی مقطعی به روش شبه آزمایشی انجام گرفت. پرسشنامه نهایی توسط نمونه ای (365 نفر) از دانشجویان دانشگاه تهران تکمیل شد که به روش غیراحتمالی سهمیه ای انتخاب شده بودند. پاسخگویان بنابرداشتن یا نداشتن سابقه کاربری اینترنت به دو گروه آزمون (180 نفر) و شاهد (185 نفر) تقسیم شدند. فرضیه تحقیق با دو تکنیک من - وایت نی و رگرسیون چند متغیری آزمون گردید که تایید نشد. نتایج اصلی و جانبی تحقیق، به همراه دلایل عدم تایید فرضیه تحقیق به تفصیل مورد بحث و بررسی قرار می گیرند. از جمله نتایج جانبی تحقیق اینکه میان هویت همالان زنان و مردان تفاوت معنادار مشاهده نشد، دیگر آن که هویت همالان با متوسط وقت صرف شده در شبانه روز برای تماشای فیلم های ویدیویی رابطه مثبت و معناداری داشت.
۵.

ترویج دین از تحریک عاطفه در رسانه های معاصر، در مقایسه با ترویج مبتنی بر تعقل در صدر اسلام(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: اسلام تعقل شیعه رسانه تبلیغات تبلیغ دینی تحریک عاطفه

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم اجتماعی جامعه شناسی جامعه شناسی دین
  2. حوزه‌های تخصصی علوم اجتماعی جامعه شناسی جامعه شناسی سیاسی و انقلاب و جنگ جامعه شناسی سیاسی
تعداد بازدید : 924
مقاله، ابتدا رفتار مبلغان دینی را بر روی طیفی قرار می دهد که در یک سوی آن، تحریک شدید عواطف مخاطبان و در سوی دیگر، قراردادن آنان در مسیر تفکر و تعقل است. سپس با مروری کوتاه بر دو روند «فکرکردن» و «تحریک هیجان»، یادآوری می کند که استفاده از شیوه تحریک عاطفه به منظور تقویت معرفت دینی، عملا مخاطب را به حاشیه دین خواهد کشاند و همان خواهد شد که به آن دین عوامانه می گویند. سپس پاسخ دو سوال را دنبال می کند: 1) آیا در ایران صدر اسلام، دین پذیری از طریق تعقل انجام گرفت یا تحریک عاطفه؟ و 2) آیا شیوه مرسوم مبلغان دینی معاصر از جمله رسانه ها، مبتنی بر تعقل است یا تحریک عاطفه؟ مقاله ضمن تبیین رابطه «تفکر» و نشانه ها، توضیح می دهد که چون فکرکردن، نوعی تحریک شدن یا ظاهرشدن متوالی نشانه هاست و انسان، بخش عمده ای از فکر کردن را با آنچه از یادگیری قبلی در حافظه خود نگاه داشته انجام می دهد، بنابراین از طریق مراجعه به اطلاعات مربوط به ایران صدر اسلام، به صورتی ذهنی، توالی نشانه ها در حافظه ایرانیان صدر اسلام را شبیه سازی و پاسخ سوال نخست را به صورت یک حدس، ارایه می دهد. آخرین بخش مقاله به پیامدهای تبلیغ دین پذیری از طریق تحریک عاطفه، در ایران معاصر اختصاص دارد. مقاله توضیح می دهد که مشارکت رسانه ها و دامن زدن به دین عوامانه، پدیده ای معکوس مارپیچ سکوت را به وجود خواهد آورد که نجوای مخالفت نخبگان را در خود حل و مضمحل خواهد کرد.
۶.

سلطه، مقاومت و تغییر فرهنگی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: مقاومت زندگی روزمره سلطه رسانه دینی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 312
در این مقاله به نوع رابطه زندگی روزمره با دین و رسانه پرداخته می شود. بدین لحاظ ضمن اشاره بر نحوه اثرگذاری رسانه ای چون تلویزیون در "بازتولید نظام مسلط فرهنگی" از عوامل و شرایط اجتماعی - فرهنگی و انسانی موثر در شکل گیری مقاومت فرهنگی نیز بحث شده است. فرض این مقاله این است که کاربران دینی با توجه به نوع تلقی و داوری که در مورد مراسم دینی در زندگی روزمره دارند، می توانند در ارایه و تولید نحوه جدیدی از دین ورزی خاص در کنار (در برخی شرایط در مقابل) انتظارات دینی و فرهنگی که از طریق رسانه ارایه می شود، موثر و منشا عمل واقع شوند.
۷.

فرهنگ مردم پسند و شهر مردم پسند تهران، شهر محلی - جهانی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: فرهنگ مردم پسند شهر مردم پسند شهر غیرمردم پسند نخبگی شهر خدا محلی - جهانی شدن

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 247
شهر محل زندگی است و می تواند کانون تعلق، وابستگی، عشق و در عین حال محل خستگی، فشار و تنفر باشد. اجزای خاصی از شهر می تواند مردم پسند و یا غیر مردم پسند باشد. این مقاله درصدد پاسخگویی به این پرسش است که آیا شهر نیز همچون عناصر دیگر فرهنگی مانند موسیقی، فیلم و کالاها می تواند از خصیصه مردم پسند بودن و غیر مردم پسند برخوردار شود و اگر کلیتی به نام شهر موضوع این علاقه و یا بی علاقه گی برجسته می شود، عناصر مهم مردم پسندی و یا غیر مردم پسندی آن چیست؟ با این نگاه در این مقاله ابتدا به ابعاد مفهومی فرهنگ مردم پسند توجه خواهد شد و بر تفاوت های آن با فرهنگ عامه تاکید می شود. عناصر اصلی فرهنگ مردم پسند که هر کدام به صورت مجزا یا در شکل قدرتمند فرهنگ، بصورت جمعی می تواند ظهور پیدا کند، بررسی خواهد شد. در بخش دوم مقاله نسبت بین فرهنگ مردم پسند و نخبگی و نخبگان اجتماعی بحث خواهد شد. در واقع فهم نخبگی، پرده برداشتن از منابع فرهنگ مردم پسند و توضیح دهنده رابطه فرهنگ مردم پسند با "الگوهای فرهنگی" است که از این مسیر به تعامل نمادین به شهر توجه خواهد شد. در بخش پایانی مقاله بر پیوند بین نگاه نظری مقاله و مطالعه موردی که بر ابعاد مردم پسند و نمادهای شهر تهران تاکید دارد، پرداخته خواهد شد. با رویکرد تفسیری تلاش شده است رابطه معناداری بین نظر پاسخگوها و رویکرد نظری مقاله برقرار شود.
۸.

فرهنگ و سیاست گذاری در ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: فرهنگ سیاست گذاری خصوصی سازی آزادی اقتصادی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 931
نظام ارزشی و مجموعه باورها و شیوه زندگی مردم رابطه ای متقابل با سیاست گذاری عمومی و تصمیم راجع به جهت گیری و تخصیص منابع دارد. سیاست گذاری برای هر جامعه انعکاس ارزش های گزینش شده برای آن است و درک هر نوع از سیاست گذاری بدون توجه به فرهنگ جامعه و بررسی تحول ارزشی آن میسر نیست. بررسی مناسبات دو سویه فرهنگ و سیاستگذاری و تعاملی که در این خصوص بوجود می آید معطوف به مهم ترین مشکلات و مسایلی است که در فرآیند توسعه و تحول جامعه ایران وجود دارد. تحلیل محتوای سیاست ها و برنامه ها و پیامدهای هریک از آنها نشان می دهد که دولت در ایران اجرای سیاست های کلان همواره با چالش جدی فرهنگی و ارزشی مواجه بوده و هست. عدم توفیق سیاست گذاری ها و برنامه ریزی ها در 60 سال اخیر (1386-1327) حاکی از وجود موانع فرهنگی، ارزشی و نهادی از یک سو و تاثیر شیوه های تولیدی و ساختار اجتماعی ناشی از درآمدهای نفتی (رانت) از سوی دیگر است. آزاد سازی اقتصادی و خصوصی سازی محور سیاست های اقتصادی دو دهه اخیر در ایران بوده است و ابلاغ سیاست های کلی اصل 44 قانون اساسی مبتنی بر گسترش مشارکت و مالکیت بخش خصوصی، رقابت پذیری و توسعه فضای کسب و کار برای مردم، سیاستگذاری برای تحول را وارد مرحله جدیدی کرده است. اجرای سیاست های مذکور نیازمند شناخت بستر فرهنگی جامعه است و به دلیل پیامدهای اقتصادی و اجتماعی وسیعی که پدید خواهد آورد ضرورت شناخت و تجزیه و تحلیل تعامل سیاست گذاری و فرهنگ را بیش از پیش ایجاب می کند.
۹.

مصرف اینترنت در سبک های فراغتی جوانان تهرانی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: سبک زندگی جوانان سبک فراغتی کاربران اینترنتی کاربرد اینترنت

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم اجتماعی انسان شناسی انسان شناسی فرهنگی انسان شناسی کاربردی انسانشناسی شهری انسان شناسی اوقات فراغت
  2. حوزه‌های تخصصی علوم اجتماعی ارتباطات مطالعات فضای مجازی، جهانی شدن و تکنولوژی های نوین ارتباطاتی مطالعات فضای مجازی
تعداد بازدید : 453
مقاله حاضر پیرامون این سوال اساسی سامان یافته است که چه تعاملی بین تجربه های آنلاین و غیرآنلاین فراغتی در سبک های مختلف فراغتی جوانان وجود دارد و چه عواملی در شکل گیری این تعاملات دخیلند؟ داده های لازم برای بررسی موضوع مطالعه از طریق مصاحبه عمیق با 32 کاربر 18 تا 28 ساله تهرانی گردآوری شده است. نتایج این بررسی نشان می دهد که فراغت آنلاین در همه سبک های فراغتی، تداوم تجربه های فراغت غیرآنلاین است. در سبک فراغتی گذار، کاربرد اینترنت از طریق ایجاد رفتارهای فراغتی جدید مانند چت کردن موجب افزایش زمان فراغت و ارتقای کیفی تجربه های فراغتی شده است. در سبک فراغتی دانش محور، کاربرد فراغتی اینترنت بدون تاثیر بر زمان فراغت، جایگزین رفتارهای فراغتی فرهنگی شده است و در سبک فراغتی طبقه محور کاربرد فراغتی اینترنت فاقد هرگونه تاثیری بر زمان و تجربه های فراغتی است.
۱۰.

معرفی سه کتاب در موضوع دین، رسانه و فرهنگ عامه پسند(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 284
در این بخش سه کتاب که به حوزه دین، رسانه و فرهنگ مردم پسند مرتبط هستند، معرفی خواهند شد: 1- Hoover, S. and Lundby, K. (eds.) (1951), Rethinking Media, Religion and Culture, Sage. این کتاب با مشخصات زیر به فارسی ترجمه شده است: استوارت ام. هوور و نات لاندبای، بازاندیشی درباره رسانه، دین و فرهنگ، ترجمه: مسعود آریایی نیا، تهران: انتشارات سروش و مرکز تحقیقات، مطالعات ،و سنجش برنامه ای صدا و سیما، 1382، 379 صفحه. 2- Kintz, L. and Lesage, J. (eds.) (1998), Media, Culture and the Religious Right, University of Minnesota Press, 380 Pages. 3- باهنر، ناصر، رسانه ها و دین: از رسانه های سنتی تا تلویزیون، تهران: مرکز تحقیقات صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، 1485، 227 صفحه.
۱۱.

نمایشنامه های فرهنگی مرگ و مردن(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: هویت شخصی مرگ اجتماعی نمایشنامه فرهنگی مصادره تجربه پزشکی شدن مرگ

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 474
این پژوهش با کاربرد نظریه میدانی به بررسی الگوهای فرهنگی مرگ و مردن در بین بیماران سرطانی در بیمارستان امام خمینی می پردازد. این مطالعه برای پاسخگویی به این پرسش طراحی شده است که بیماران مبتلا به سرطان در وضعیت جامعه ای با الزامات دوگانه اهمیت دیدگاه های مذهبی و وجود نهادهای مدرن بیمارستانی، چگونه فرایند مردن خود را معنادار می سازند و در این راه، متناسب با وضعیت دوگانه خویش، با چه چالش ها و دو راهی هایی روبه رو می شوند. نظریه کلایو سیل و سوزان لانگ در مورد انواع چهارگانه نمایشنامه های فرهنگی به مثابه چارچوب مفهومی پژوهش انتخاب شده است. در این مطالعه نمونه گیری نظری با انجام 32 مصاحبه عمیق و نیمه ساختارمند با بیماران، پزشکان، پرستاران و مددکاران به حد اشباع می رسد. تجزیه و تحلیل محتوای مصاحبه ها بر مبنای شیوه رایج در رویکرد میدانی نشان می دهد که نمایشنامه مذهبی و نمایشنامه پزشکی مردن در بین مشارکت کنندگان بیشترین رواج را دارند. تجزیه و تحلیل یافته های پژوهش ما را در طرح نظریه ای در خصوص برقراری انواع پیوندها و مناسبات پیچیده بین دو نمایشنامه مذهبی و مدرن توسط بیماران یاری می کند.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۶۲