دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی

دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی

دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد 1379 شماره1-2

مقالات

۱.

بررسی فعل «است» در فارسی پهلوی

نویسنده:
حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی ادبیات علوم ادبی دستور زبان زبانشناختی
  2. حوزه‌های تخصصی زبان شناسی زبان شناسی نظری ساخت واژه (صرف)/ واژگان شناسی
تعداد بازدید : 94
فعل «است» (مصدر:استن) در طی دوره های مختلف زبان فارسی به شکل های مختلفی تغییر پیدا کرده و تحولات فروانی داشته است ؛ ولی همچنان نامشخص بود، که «است» فعل حال است یا گذشته، و اگر یکی از موارد صحیح باشد، به ترتیب، فعل گذشته یا حال آن چیست؟ در این مقاله ، نمونه های مختلف فعل از متون ادبی دوره هایی مختلف زبان فارسی آورده شده است و سیر تحول مصدر «استن» نشان داده شده است. در نهایت نگارنده، این نظر را بیان می دارد که «است» و «استی» که هر دو معنای زمان حال دارند بایستی از فعل دیگری که فعل «ایستادن» است باشند، به همین منظور نیز نمونه های متعدد فارسی نو و کهن در مورد کاربرد ایستادن به جای بودن آورده شده است ...
۲.

بررسی مراعات نظیر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 813
مراعات نظیر یکی از ترفندهای ادبی است که تاکنون به درستی شناخته نشده است. در این گفتار ضمن بررسی نظرات علمای بلاغت درباره این ترفند ادبی، به تحلیل آن و زیباییهایش پرداخته شده است.
۳.

جنگی قدیمی به زبان فارسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 415
مونس نامه مجموعه ای است از روایات، داستانها، و سخنان حکمت آمیز که نسخه منحصر به فرد آن در موزه بریتانیا نگهداری می شود. مولف فردی به نام ابوبکربن خسروالاستاد است که ما از وی نام و نشانی در دست نداریم اما در مقدمه به شش اثر قبلی خود اشاره می کند. کتاب در زمان اتابک نصره الدین ابوبکربن محمد (1194.591 تا 1210.607)، از اتابکان آذربایجان نوشته شده و به او تقدیم گردیده است. نویسنده این مقاله در مورد مونس نامه اظهارنظرهای جالبی دارد که ضمن معرفی بخشهای مختلف کتاب، به توضیح آنها می پردازد.
۴.

در زبان فارسی جمله ساخت ثابتی ندارد

نویسنده:
حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی ادبیات علوم ادبی دستور زبان زبانشناختی
  2. حوزه‌های تخصصی زبان شناسی زبان شناسی نظری نحو
تعداد بازدید : 370
عنوان مقاله پیام مقاله را باصراحت تمام بیان می کند.مساله این است که ما امروز همگی به طور ضمنی این اصل را پذیرفته ایم که درفارسی فعل باید درپایان جمله بیاید و ساختارهای استاندارد همان : فاعل+مفعول+فعل و مسندالیه+ مسند+ و رابطه می باشند. ما در این مقاله روشن کرده ایم که باتوجه به اوستا، فارسی باستان، فارسی میانه، فارسی دری تا فارسی امروز و زبان گفتار و آثاری چون مقدمه ابومنصوری،تاریخ سیستان، بلعمی، ناصرخسرو، تذکره الاولیاء، فیه مافیه، گلستان سعدی، تا آل احمد و دولت آبادی، زبان فارسی ساختاری آزاد داشته و روشن کرده ایم که ساختار متحجر کنونی چگونه بر زبان تحمیل شده و به تدریج به صورت قاعده درآمده است. با توجه به این نکته حرف ما این است که با یک ساختار متحجر بی انعطاف همه حرفها به راحتی گفتنی نیستند، و اگر می خواهیم زبان فارسی توانمندتری داشته باشیم، باید با الهام از ساختار آزاد زبان در دوره هایی مورد بحث، دوباره در زبان وحی تازه بدمیم و تفصیل این نکته راباید در اصل مقاله دید. در ضمن این جانب این مساله را در کار ناصر خسرو و بیهقی نیز با جدیت پی گرفته ام و امیدوارم که این کارها و این پیشنهاد در نهایت به نتیجه دلخواه بینجامد.
۵.

دستور زبان همگانی و شکل گیری دانش زبانی

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی ادبیات علوم ادبی دستور زبان زبانشناختی
  2. حوزه‌های تخصصی زبان شناسی زبان شناسی نظری نحو
تعداد بازدید : 434
مشاهدات عادی نشان می دهد که شکل گیری دانش زبانی در روند زبان آموزی همانند رشد اندامها و فعالیتهای زیستی دیگر به طور طبیعی و کم وبیش یکسان نزد همه افراد به انجام می رسد؛ به این معنی که در ذهن سخنگویان هر زبان به طور ناخوداگاه و کاملا طبیعی دانش مشترکی درباره زبان محیط شکل می گیرد که آنان را تا پایان عمر به تولید و درک گفتار و نوشتار و نیز تنظیم اندیشه و برخی کارکردهای دیگر توانا می سازد. همچنین پژوهشهای بیشتر نشان داده است که تنها با فرض وجود اصلها و ویژگیهای زبانی همگانی که از راه وراثت زیستی در ذهن انسان پدید می آید، توضیح شکل گیری دانش زبانی ممکن می شود. توصیف دقیق دانش دستوری زبانهای گوناگون که به آن دستور زبان زایا گفته می شود و جستجوگری در آنها، نظام اصلها و ویژگیهای زبانی همگانی را نیز آشکار می نماید.در این مقاله، کوشش می شود که با اشاره به برخی داده های زبان فارسی، اثبات فرض دستور زبان همگانی و شکل گیری دانش زبانی به عنوان ویژگی خاص نوع انسان بررسی و ارائه گردد.
۶.

دیداری دیگر با خاقانی

نویسنده:
حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 166
چنانچه پژوهشگری با حوصله دیوان خاقانی را بررسی کند دیری نپاید که متوجه این مسائل در شعر وی شود: الف- بهره گیری از اصطلاحات علمی در زمینه های مختلف در سطح گسترده. ب- اشتیاق به صورت گریها و نقاشیهای غریب و تازه، وتلاش در شکار آنها. ج- حرص و ولع به موسیقی کلام، و فریفتگی بدان در ترکیبات، کلمات وحروف. د- استفاده از برخی واژه های مشکوک. ه- خودستایی و خود محوری، و موارد دیگر. گفتاری که اکنون در پیش رو است به نقد و بررسی این مسائل می پردازد، و جنبه های ضعف و قوت آنها را می نمایاند.
۷.

عظمت هند و فرهنگ آن از دیدگاه ادیبان ایرانی (از قدیمترین ازمنه تاریخ تا دوران معاصر)

نویسنده:
حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 281
در این مقاله نخست به بررسی مشترکاتی پرداخته شده که دو ملت ایران و هند، از لحاظ نژاد هند و اروپایی و خویشاوندی که میان زبانهای اوستایی و سانسکریت موجود است، باهم دارند.همچنین به شخصیتهای اسطوره ای اشارت گردیده است، نظیر: جمشید، فریدون و پدرش آتبین، که در آثار ادب حماسی ایران و هند وجود دارد. و موضوعاتی چون مقدس شمردن آتش که در دین زردشت و آثار ودایی موجوداست، مطرح شده و ازدواج بهرام گور پادشاه ساسانی با سپینود دختر شنگل پادشاه هند که شرح آن در شاهنامه فردوسی آمده، ازنشانه های علاقه ایرانیان به هندیان معرفی گردیده. سپس مطالب مقاله مذکور در مورد روابط فرهنگی که ملتهای ایران و هند از قدیمترین ازمنه تا امروزداشته اند، ادامه می یابد. و در این بخش درباره کتاب کلیله و دمنه یا اولین اثری که در دوره ساسانیان ابتدا از سانسکریت به پهلوی ترجمه می شود و سپس به عربی و فارسی دری، درمی آید. گفت و گو شده و درباره تاثیری که این کتاب برآثار ادب فارسی تاکنون گزارده و ضرب المثل هایی که مربوط به سرزمین هند - مانند فیلش یاد هندوستان می کند - در این آثار توسط شاعران و نویسندگان ایرانی ارائه شده است، بحثی به میان آمده و شواهدی از احترام و اهمیتی که شاعرانی نظیر فردوسی، ناصرخسرو قبادیانی، سنایی غزنوی،سعدی، حافظ و تعدادی از شاعران سبک هندی مانند: عرفی شیرازی، نظیری نیشابوری، کلیم کاشانی و صائب تبریزی برای هند قائل شده اند، ارائه گردیده است. و سرانجام مقاله مورد بحث، با ابیاتی از ملک الشعراء بهار که درباره عظمت فرهنگ دیرینه سال هند است، پایان پذیرفته است ...
۸.

کند و کاو در مشکلات متون ادبی (نکاتی درباره بعضی از ترکیبات در زبان فارسی)

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی ادبیات ادبیات و مطالعات بین رشته ای زبان شناسی
  2. حوزه‌های تخصصی زبان شناسی زبان شناسی نظری کاربرد شناسی و تحلیل گفتمان
تعداد بازدید : 804
بعضی از کلماتی که از عربی به فارسی منتقل می شود، گاهی مفهومی جز آنچه گه از زبان اصلی از آنها مستفاد می شود، دارد. این گونه کلمات، در کاربرد متون فارسی، گاهی معنی شعر اصلی یا عبارت را دچار مشکل می کند، زیرا که در زمانی خاص، آن کلمه، به مفهومی خاص رایج شده و شاعر یا نویسنده، آن را به همان مفهوم به کاربرده است .از طرف دیگر، بعضی از فرهنگ نویسان معنی و مفهوم ترکیبی را بر اساس قیاس و گمان و با برداشت ذهنی از بیت یا عبارت، در کتاب خود، می آورند، که آن معنی یا کلا، اشتباه است و یا در حول و حوش معنی اصلی دور می زند. این گونه ترکیبات، نیاز به کند و کاوی دقیقتر و علمی تر دارد، که می تواند راه گشای دیگران در رسیدن به مفهوم اصلی و دقیق آن ترکیب باشد ...
۹.

معرفت شهودی در مثنوی مولوی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 57
دو شاخه اصلی معرفت بشری را می توان معرفت فلسفی و معرفت شهودی نامید. معرفت شهودی یا اشراقی که مبتنی بر مشاهده قلبی است، سابقه دیرین دارد و به خصوص در میان شرقیان از اهمیت ویژه ای برخوردار است. عرفا این شاخه را اصلی ترین شاخه معرفت می دانند.در این مقاله نخست معرفت شهودی یا تجربه دینی تحلیل شده و سپس نظرات مولوی در این باره تبیین شده است. نویسنده پس از تحلیل تجلی خداوند بر دل اولیا و انبیا و انسانهای پاک و تجلی او برجهان به بحث عشق و کشف و ادراک جهان غیب و کشف اسرار نهان پرداخته است.
۱۰.

معرفی نسخه قصص الانبیای بوشنجی/ نابی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 588
ابوالحسن بن هیصم بوشنجی از نویسندگان و مورخان قرن پنجم و ششم هجری است که کتابی درتاریخ عمومی درچند مجلد داشته و از ابتدای خلقت تا عصر خود را شامل بوده است. منهاج سراج، نام آن را تاریخ و قصص می داند و در چند جای کتاب خود – طبقات ناصری- از آن بهره برده و بدان اشاره کرده است.متاسفانه از این کتاب که به احتمال قریب به یقین عربی بوده، تاکنون اطلاعی بدست نیامده است، اما بخشی از این کتاب که مربوط به داستانهای پیامبران الهی است، جداگانه کتابت شده و بعدها به فارسی ترجمه شده است .و به صورت نسخه خطی و با عنوان قصص الانبیای بوشنجی از آن اطلاعاتی در دست است.آن گونه که درخود نسخه خطی فارسی دیده می شود شخصی به نام محمدبن اسعد بن عبدالله حنفی تستری مترجم آن بوده است.در این مقاله بعد از معرفی اجمالی صاحب کتاب و مترجم آن، برای آشنایی بیشتر به معرفی اصل نسخه خواهیم پرداخت.
۱۱.

مقایسه قصه های مثنوی با مآخذ آن

نویسنده:
حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 64
مولانا جلال الدین محمد بلخی در سرودن کتاب ارزشمند مثنوی قصد داستان سرایی نداشته بلکه برای درک بهتر و بیشتر مخاطبان خود از دشواریها و پیچیدگی های طریقت، قصه را چراغی فرا راه آنان قرار داده است.بیشتر حکایات و قصص مثنوی برگرفته از ادبیات نوشتاری و یا گفتاری ادوار معاصر مولانا و یا قبل از وی است. شادروان استاد فروزانفر در کتاب ارزنده خود ماخذ قصص مثنوی منابع بسیاری از این قصه ها را معرفی کرده است اما ما در این نوشتار به بررسی تطبیقی برخی از قصه های مثنوی با ماخذ قبل از آن پرداخته ایم و در این پژوهش به نتایجی نو تر رسیده ایم که امید است خوانندگان دفترهای ششگانه مثنوی را به کارآید.
۱۲.

نظری اجمالی به تاریخ ترجمه در ایران

نویسنده:
حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی ادبیات حوزه های ویژه ترجمه
  2. حوزه‌های تخصصی زبان شناسی علوم مرتبط ترجمه شناسی
تعداد بازدید : 149
به خلاف آنکه گفته می شود ترجمه در ایران سابقه ای طولانی ندارد و از «بیشتر از یکی دو قرن در گذشته عقب تر نمی رود» در این مقاله سعی شده به طور اجمال نشان داده شود که سابقه ترجمه در ایران به قرنها پیش از میلاد مسیح (ع) باز می گردد و امروزه اسناد و مدارکی نبز از آن در دست هست.به طور کلی این ترجمه ها در طول تاریخ پرفراز و نشیب این کشور باعث شده است ملت ما تقریبا با همه طرز تفکرها، ادیان، فلسفه و عرفان سایر ملل آشنا شده و در نتیجه وسعت نظر روحی خاص ایرانی را به وجود آورد و از سوی دیگر ملت ما را که از اقوام و مردم گوناگون تشکیل می شود، ضمن ایجاد روح همزیستی مسالمت آمیز و یگانگی فرهنگی، ملتی دو زبانه یا چند زبانه بار آورد.
۱۳.

نگاهی تازه به فرایند «مجاز» در زبان وادب فارسی

نویسنده:
حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی ادبیات علوم ادبی بلاغت بیان
  2. حوزه‌های تخصصی زبان شناسی میان رشته ای ها نشانه شناسی
تعداد بازدید : 766
در مقاله حاضر کوشش شد ه است تا به چگونگی عملکرد فرآیند «مجاز»در زبان خودکار فارسی و نیز امکان طرح این فرآیند در زبان ادب پرداخته شود. برای نیل به این هدف، ابتدا به سنت مطالعه «مجاز» اشاره شده و سپس جایگاه طرح این فرآیند در پژوهشهای ادبی مورد ارزیابی قرار گرفته، گونه های «مجاز» بر حسب نوع رابطه معنایی در سنت مطالعه این فرآیند باز کاویده شده است. بازبینی این دسته از مطالعات بخش بعدی نوشته ی حاضر را به خود اختصاص داده و سپس توصیف تازه ای از «مجاز» در زبان ادب پیشنهاد شده، تا در نهایت مشخص شود این فرایند از دیدگاه معنی شناسی چگونه قابل تبیین می نماید.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۵۳