بازتاب اندیشه

بازتاب اندیشه

بازتاب اندیشه 1380 شماره 20

مقالات

۱.

موج نوین سکولار زدایی

نویسنده: مترجم:
حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 906
سکولاریزاسیون (عرفى شدن) به عنوان یک پدیده اجتماعى، معمولاً همزاد مدرنیسم یا نوگرایى شمرده مى‏شود و بسیارى از دانشمندان غربى و غرب‏گرا اظهار داشته‏اند که سرنوشت کلیه جوامع بشرى با افول و زوال دین همراه خواهد بود. اما این نظریه در چند دهه اخیر تا حدود زیادى با شکست مواجه شده و تحقیقات فراوان نشان مى‏دهد که جوامع اروپایى و غیر اروپایى، رویکرد جدیدى را به دین یا نهادهاى دینى تجربه مى‏کنند و به اصطلاح پدیده «سکولارزدایى» در حال رخ نمودن است. مقاله حاضر، که توسط یکى از نظریه‏پردازان جامعه‏شناسى دین به رشته تحریر درآمده است، یکى از تازه‏ترین آثار در این زمینه است.
۲.

اسلام و نو شدن

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 165
از نظر نویسنده، نظریه‏هایى که نسبت میان نوگرایى و توسعه را با عرفى شدن یک نسبت تام و مثبت قلمداد مى‏کنند، درست نیستند. یکى از پیش‏فرض‏هاى اثبات‏نشده این طرز تلقى‏ها، معادل گرفتن دین با سنت و گذشته‏گرایى ادیان و نفى نگاه به آینده است. نویسنده بر این باور است که بسیارى از ادیان، به ویژه اسلام، علاوه بر نگاه به گذشته، آرمان بلندى را در آینده جست‏وجو مى‏کنند. به جز آن دسته از نظریاتى که عرفى شدن را در اهتمام به امر دنیا و اعتماد به توانایى‏هاى انسان جسته‏اند و برجسته کرده‏اند، دسته دیگرى از نظریه‏پردازان، این فرایند را در پیوند با تغییرات اجتماعى، توسعه و پیشرفت انسانى، نو شدن و مدرنیته یافته‏اند. پیش‏فرض نخست این دسته از تئورى‏ها بر این پایه قرار دارد که اصولاً ادیان به واسطه تعلق روحى و معرفتى به مبدأ آغازین خویش در یک گذشته تاریخى یا اسطوره‏اى و همچنین تمایل به مطلق‏انگارى آموزه‏ها و تقدس‏بخشى به خاطرات خود از آن عصر زرین که اینک به یک سنت متصلب بدل شده است، آمادگى و رغبت کمى براى تغییر، پیشرفت و نوسازى دارند. براى این اندیشمندان، واژه «دین و دین‏دارى» تداعى‏کننده مفاهیمى چون «سنت»، «محافظه‏کارى»، «تصلب» و «جمود» مى‏باشد. همین تداعى معانى نه چندان دقیق، موجب نتیجه‏گیرى‏هاى سهل‏انگارانه‏اى در پیوند زدن مفهوم عرفى شدن به نوگرایى و توسعه گردیده است. مدعاى ما این است که اولاً بى‏میلى، بلکه مخالفت با تغییر و توسعه و نوسازى را نمى‏توان به‏راحتى به تمامى ادیان و مشخصاً به دین اسلام نسبت داد و ثانیاً نمى‏توان و نباید نسبت میان نوگرایى و توسعه با عرفى شدن را لزوماً یک نسبت تام و همواره مثبت قلمداد کرد. نوسازى و توسعه اگرچه براى همگان از مضمونى عام و مشترک برخوردار است، اما در مقام تحقق و در مرحله تبدیل شدن به ایده‏ها و برنامه‏هاى راهبردى، مصادیقى به‏شدت متنوع و به‏کلى متمایز پیدا کرده است و در قالب الگوها و مدل‏هایى بس متفاوت عرضه شده است؛ لذا بر اساس نتایج حاصل از یک الگوى مشخص نمى‏توان حکم قاطعى درباره نسبت آن با عرفى شدن صادر کرد.
۳.

چند پرسش درباره عرفی شدن

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 833
مقاله حاضر گزارش و تحلیلى از پژوهش‏هاى جدید جامعه‏شناختى درباره جریان‏هاى ضد سکولار و پدیده‏هاى مخالف با عرفى شدن است. نویسنده با استناد به تحقیقات گلنر نشان مى‏دهد که اسلام و تمدن اسلامى بر خلاف سه تمدن معروف دیگر، یعنى تمدن‏هاى مسیحى، چینى و هندى، تن به جریان غالب عرفى شدن نسپرده است. در پایان مقاله، محورها و پرسش‏هاى جدیدى درباره نظریه عرفى شدن مطرح شده است که پاسخ به آنها مى‏تواند تحول جدیدى در این حوزه ایجاد کند.
۴.

اسلام به مثابه دین و حکومت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 899
نویسنده در این مقاله تلاش مى‏کند تا برداشت نادرستى را که در غرب از اسلام شده است، نقد کند و نشان دهد که اسلام با دموکراسى و عقلانیت سازگار است. به نظر او هیچ یک از حکومت‏هاى اسلامى الهى نبوده‏اند؛ بلکه آنها نیز سکولار بوده‏اند. وى مشکل دولت‏هاى اسلامى مدرن را ناکارآیى آنها مى‏داند؛ نه غیر عقلانى بودن آنها.
۵.

روشنفکری در تاریخ معاصر ایران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 133
روشنفکرى از جنبه فکرى بر دو خصیصه «خودآگاهى» و «عقل نقاد» بنا نهاده مى‏شود. از جنبه اجتماعى، پدیده روشنفکرى در غرب، در رویارویى با دین، فئودالیته و سلطنت شکل گرفت؛ ولى در ایران چنین تقابل‏هایى وجود نداشت و از این رو مقوله‏اى به نام «روشنفکرى دینى» به وجود آمد. روشنفکران دینى با وجوه اجتماعى و اقتصادى دین کاملاً مواجهه انتقادى دارند. روشنفکران در اروپا عامل به‏وجود آوردن تحولات جدید بودند؛ ولى روشنفکرى در جامعه ما محصول برخورد ما با فرهنگ، تمدن و سیاست فرنگى است.
۶.

تجدد، ناسیونالیسم و مذهب

نویسنده:
حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 933
در این مقاله بر این نکته تأکید شده است که تکیه بر ناسیونالیزم در جهت ایجاد هویت ملى، از آنجا که بر محوریت ضدیت با دین بود، عاملى براى تجدید یک هویت دینى - سنتى گردید که منشأ انقلاب و تحولات بعدى شد. با وجود این، چالش سنت و مدرنیسم همچنان باقى است.
۷.

تأثیر مشروعیت در مشارکت سیاسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 896
ظرفیت مشارکت سیاسى بستگى به نوع مشروعیت حکومت‏ها دارد. در مورد نظام ولایت فقیه سه دیدگاه وجود دارد. نظریه انتصاب و انتخاب از لحاظ قابلیت و ظرفیت مشارکت سیاسى هیچ تفاوت عینى و عملى با یکدیگر ندارند؛ اما در نظریه الهى - مدنى، مشارکت سیاسى به معنى واقعى کلمه امکان تحقق بیشترى دارد.
۸.

دموکراسی و مقوله عدالت اجتماعی

نویسنده:
حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 110
در این مقاله به طور ضمنى به وجوه مختلف دموکراسى اشاره مى‏شود و از قول اندیشمندان بزرگ، محدودیت‏هاى آن برشمرده مى‏شود و بر این نکته تأکید مى‏گردد که دموکراسى با نابرابرى‏هاى اجتماعى کاملاً سازگار مى‏افتد.
۹.

نقد جریان های سیاسی

مصاحبه شونده:
حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 662
آقاى جلایى‏پور در این گفت‏وگو تلاش مى‏کند به تحلیل سیر جریان دوم خرداد از دیدگاه اجتماعى بنشیند. وى معتقد است این جریان رشد آرامى داشته و همچنان در حال پیش‏روى است و نمى‏توان آن را خفه کرد؛ زیرا با اندیشه‏هاى جهانى پیوند دارد و استمرار جنبش، به تغییر و اصلاح قانون اساسى مى‏انجامد.
۱۰.

پاسخی ناتمام به چالش های فکری

مصاحبه شونده:
حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 903
در این گفت‏وگو که در چهار قسمت منتشر شده است، آقاى باوند ابتدا مطالبى را پیرامون تاریخ مباحث هرمنوتیک در غرب ذکر مى‏کند و سپس به جهان هرمنوتیک ایرانى مى‏پردازد که خلاصه همین بخش در این‏جا آمده است. به نظر ایشان روشنفکران ما نتوانسته‏اند تعامل درستى با سنت خود و اسلام داشته باشند و علت آن یا جهل یا خیانت است. اگر روشنفکران قدرى به منابع اسلامى روى آورند و از سر تأمل در آنها بنگرند، بسیارى مشکلات فکرى‏شان حل خواهد شد.
۱۱.

غربت علم

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 282
علم‏پرستى (ساینتیسم) در غرب سبب شد که گروهى از دانشمندان غربى در مقابل آن به ستیز و دشمنى با علم تجربى و دستاوردهاى آن برخیزند. اما هم علم‏پرستان و هم علم‏ستیزان طریق باطل مى‏پویند. هر چند علم‏گرایى به حذف بنیادهاى دینى و طغیان‏ها و پریشانى‏هاى کنونى انجامیده است، ولى علم در جایگاه خود تأثیرى شگرف در کمال و تعالى انسان دارد.
۱۳.

بزرگراه های اطلاعاتی و امکانات بازدارندگی

نویسنده:
حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 830
انقلابى که در اطلاع‏رسانى رخ داده، مزایا و محاسن بى‏شمارى دارد؛ اما مسائل و مصیبت‏هایى نیز به دنبال خواهد داشت. غالب اندیشمندان و حقوق‏دانان به این نتیجه رسیده‏اند که حمایت از ارزش‏هاى فرهنگى یک جامعه در برابر هجوم برنامه‏هاى اینترنت، سانسور محسوب نمى‏شود. مهم‏ترین معیار براى تعیین و تبیین ارزش‏هایى که باید براى حفظ آن کوشید، خرد جمعى و وجدان بین‏المللى است. مجلس شوراى اسلامى در داخل و یونسکو در خارج باید با حفظ احترام به آزادى‏هاى فردى و اجتماعى، از کودکانمان در قبال استثمار جنسى نوینى که از طریق اینترنت در راه است، حمایت کنند.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۱۰۲