درخت حوزه‌های تخصصی

قالی محصول هم نشینی عناصر معنادار یا چینش هنرمندانه نقش مایه ها در کنار یکدیگر است. با این نگاه می توان کاربردهای مادی و معنوی دستبافته ها را دال بر قابلیت های معنارسانی این هنر ایرانی قلمداد کرد. از گذشته های دور قالی در مراسم مذهبی، سورها و سوگ ها، حضور داشته و علاوه بر فرش کردن فضاهای گوناگون، اهداء و وقف آن نیز بیانگر گره خوردن این محصول هنری با تار و پود زندگی ایرانیان است. در این مقاله، قالی وقف شده به آستان امام زاده زید که به سفارش تقی خان درّانی حاکم کرمان در عصر زند بافته شده، مورد بررسی قرار گرفته است. این پژوهش با هدف کشف لایه های نهان معنا در نوشتار کتیبه و خوانش متن آن صورت گرفته تا پاسخی بر این سؤال ها باشد. نوشتار موجود در کتیبه قالی حاوی چه معانی ضمنی می تواند باشد؟ آیا می توان با روشی تطبیقی اجزای متن را معناکاوی کرد؟ آیا می توان با رویکردی بینامتنی میان اجزای متن و سایر متون ارتباطی معنادار پیدا کرد؟ داده های تحقیق نتیجه مطالعات کتابخانه ای و مشاهده نمونه موزه ای بوده و روش پژوهش تطبیقی، تاریخی و تحلیلی است. خوانش لایه های صریح و ضمنی کتیبه، ضمن اینکه بیانگر ارتباط نظام نوشتاری با نظام تصویری در قالی است ، نحوه کار و حاکمیت خرد جمعی در جامعه عصر زند را نیز بازتاب می دهد.

ایران از زمان های بسیار دور، مهد هنر فرش بافی بوده است و همواره بهترین فرش ها در ایران تولید می شده است. این هنر آن چنان در ایران رواج داشته که به سختی می توان شهر و یا حتی روستایی را یافت که از آن بهره ای نداشته باشد. طرح های فرش ایران بسیار متنوع است. ساده ترین این طرح ها موسوم به طرح های روستایی و عشایری است که دارای نقوش ساده، شکسته و هندسی است. این فرش ها ذهنی باف بوده و بدون استفاده از نقشه بافته می شوند. فرش های این گروه با وجود بافت درشت و نقش ساده از اصالت در طرح و نقش برخوردار هستند که موجب مقبولیت آن ها می گردد. طالقان یکی از مناطقی است که در حدود صد و پنجاه سال پیش فرش های ذهنی باف زیبا و منحصر به فردی تولید می کرد که متأسفانه ارزش آن ها در خارج از ایران بیشتر شناخته شده است. به همین مناسبت، مطالعه ای در مورد فرش این منطقه انجام شد، پس از انجام مطالعات کتابخانه ای و تحقیقات میدانی، ویژگی های فنی و ظاهری فرش طالقان شناسایی شده و نقش مایه های به کار رفته در فرش طالقان به شش گروه تقسیم بندی شد که عبارتند از: نقوش گیاهی، نقوش حیوانی، نقوش انسانی، نقوش برگرفته از طبیعت، نقوش برگرفته از اشیاء و نقوش ابتکاری. هدف از این مقاله مروری بر ویژگی های فنی و ظاهری فرش طالقان و معرفی اجمالی نقش مایه های به کار رفته در آن است.