درخت حوزه‌های تخصصی

«آبان یشت» پژوهش و تحقیق دکتر چنگیز مولایی است که در سال 1392 در مجموعة «ایران باستان» از انتشارات دایرة المعارف بزرگ اسلامی چاپ شده و موضوع آن شرح و بررسی آبان یشت است. آبان یشت نام سرود پنجم از یشت های اوستاست که به ستایش آناهیتا، ایزدبانوی آب ها و نعمت و فراوانی در معتقدات ایرانیان باستان اختصاص دارد. این سرود با 133 بند، در شمار مفصل ترین یشت ها به شمار می رود و از نظر زبانی و درون مایه، در شمار چند یشت کهن اوستاست. مضمون آبان یشت توصیف و ستایش آناهیتا و درخواست یاری از اوست. در این سرود، از شاهان اساطیری و پهلوانان داستان های کهن ایرانیان که با انگیزه های متفاوت آناهیتا را ستوده اند و از لطف او برخوردار شده اند یا از لطف او بی نصیب مانده اند، سخن رفته است. کتاب «آبان یشت» با پیشگفتاری آغاز می شود که محقق در آن، اهمیت این یشت و لزوم پرداختن به آن و شیوة کار خود را بیان کرده است (مولایی، 1392: 1 6) و پس از آن، مقدمه ای دربارة محتوا و ساختار آبان یشت تدوین کرده (همان: 9 14) و به معرفی دست نویس های آبان یشت (همان: 14 20) و ترجمه های پیشین آن (همان: 20 21) پرداخته است. در ادامه، محقق به تفصیل، نام و صفات این ایزدبانو را شرح داده، به بررسی ریشه شناختی آن ها پرداخته و نکاتی دربارة اهمیت این ایزد بانو در اساطیر ایرانی و نقش و کارکرد آن بیان کرده است (همان: 21 38). بخش اصلی کتاب به متن، ترجمه و یادداشت ها اختصاص دارد. هر بند از متن اوستایی واج نویسی شده و در زیر هر بند، ترجمة آن به فارسی ذکر شده است (همان: 39 148). یادداشت های مفصل کتاب دربارة حالت برخی اسم ها و صفات، برخی نکات دستوری، معانی واژه ها و مسائل ریشه شناختی، اسطوره ای و فرهنگی است و البته در بررسی موارد مذکور، به نظرات محققان و ایران شناسانی که به مطالعة «آبان یشت» پرداخته اند، استناد شده است (همان: 149 318). پس از یادداشت ها، منابع ذکر شده و در پایان کتاب، برای نام متون و نیز واژه هایی که در متن کتاب ذکر شده اند، نمایه هایی تنظیم شده است. مولایی در این پژوهش، کتاب ها و مقالات بسیاری را که به نکات مختلف آبان یشت پرداخته اند، مطالعه و مطالب آن ها را در پژوهش خویش ذکر کرده است و در مواردی که بین نظرات محققان، اختلافی وجود داشته، یکی از نظرات را برگزیده و نتیجه گیری کرده است. این کتب و مقالات به زبان های انگلیسی، فرانسه و آلمانی بوده اند و پیداست که محقق برای تدوین چنین اثری وقت بسیاری صرف کرده است تا بتواند حاصل مطالعات انجام گرفته دربارة آبان یشت را در قالب چنین اثری ارائه دهد. در این مقاله، برخی نکات این کتاب شرح و نقد می شود. غالب این نکات تنها دربارة کتاب «آبان یشت» صادق نیست، بلکه پیشنهاد هایی است که در کار بررسی زبان های کهن ایرانی لازم به نظر می رسد و بهتر است به آن ها توجه بیشتری شود.

جلد نخست این مجموعه در سال 1383 زیر همین نام به نظارت روانشاد دکتر سرکاراتی و با مقدمه ای از ایشان از سوی فرهنگستان زبان و ادب فارسی انتشار یافته است؛ اما در مجموعه پنج جلدی کنونی ساختار جلد اول، شیوه کار و واژه ها، تغییر اساسی یافته و مقدمه ای در 165 صفحه، شامل تحولات تاریخی واج های فارسی (پیوست یکم در 61 صفحه)، و سپس پیوست دوم و فهرست سوم شامل جدول تطبیقی واج های زبان فرضی هندواروپایی و تحولات شایع آنها در زبان هندواروپاییِ مادر در قالب جدول هایی برای هریک از زبان ها آمده است. سرواژه ها و آگاهی ذیل آنها نیز به نسبتِ جلد پیشین تغییر یافته است، به گونه ای که باید جلد نخستِ کنونی را تألیفی مستقل از جلد پیشین به شمار آورد. مؤلفِ مجموعه، دکتر محمد حسن دوست، عضو هیأت علمی فرهنگستان زبان و ادب فارسی و دانش آموخته رشته فرهنگ و زبان های باستانی است و از تحولات تاریخی زبان فارسی و گویش های آن شناختی علمی دارد.

آموزش هر زبان موانع و مشکلات خاص خود را دارد، آموزش زبان انگلیسی نیز از این قضیه مستثنی نیست. یکی از اصلی ترین موانع آموزش زبان انگلیسی، کیفیت کتاب های درسی می باشد. از آنجایی که کتاب زبان انگلیسی پایة هفتم مقطع متوسطه اولین تجربه رسمی تحصیلی دانش آموزان با زبان انگلیسی است، تهیه و تدوین این کتاب از اهمیتی مضاعفی برخوردار بوده وطبعآ مستلزم دقت و تلاش بسیار زیادی از طرف مولفان خواهد بود. از این رو، می توان گفت که ارزش یابی و تحلیل محتوای کتاب زبان انگلیسی پایة هفتم مقطع متوسطه می تواند اقدامی مهم در راستای شناخت نقاط ضعف و قوت این کتاب باشد. هدف اصلی این تحقیق، نقد و ارزشیابی کیفی این کتاببر اساس شاخص های علمی و تعیین نقاط قوت و ضعف آن بخصوص در ارتباط با روش شناسی آموزش زبان خارجیاست.بدین منظور، 18 معلم زبان انگلیسی پایه هفتم و 25 دانش آموز این پایه مورد مصاحبه نیمه ساختاریافته (semi-structured interview) قرار گرفتند. سپس با استفاده از روش تحلیل محتوای مطالب ذکر شده توسط مصاحبه شونده ها و همچنین بررسی و تحلیل محتوای کتاب،مهمترین نقاط قوت وضعف این کتاب در بخش های مختلف مورد بحث و بررسی قرار گرفتند.

دروس آموزش تاریخ ادبیات فرانسه بخش بسیار مهمی از واحدهای کارشناسی زبان و ادبیات فرانسه را تشکیل می دهند. تاریخ ادبیات فرانسه در قرن نوزدهم و تفسیر متون آن در دو درس چهارواحدی ارائه می شود. برای تدریس این دروس بیش تر از کتاب های تاریخ ادبیات مورخان ادبی فرانسوی استفاده می شود. این کتاب ها معمولاً آراسته به گزیده های متون ادبی اند که به منظور توضیح در کلاس و نیز مطالعات تکمیلی از آن ها استفاده می شود. کتاب تاریخ ادبیات بدون گزیده متون ادبی ناقص است، چراکه این متون و پرسش هایی که در ارتباط با آن ها می توان مطرح کرد، در رشد تفکر تحلیلی و انتقادی مخاطبان مؤثر خواهد بود. کتاب مورد نقد ما، تاریخ ادبیات فرانسه: قرن نوزدهم، در ظاهر، ویژگی های مذکور را دارد. مؤلفان این کتاب فقط به ارائه تاریخ ادبیات اکتفا نکرده اند، بلکه پس از توضیح درباره زندگی نامه و معرفی آثار نویسنده مورد نظر و بعضاً بحث های مربوط به حوزه نقد ادبی و سبک شناسی، صفحاتی را به متون ادبی اختصاص داده و بسیاری از فصول کتاب را با خلاصه ای از مطالب و تمرین ها به پایان رسانده اند. اما این کتاب، چه از نظر شکل و چه از نظر محتوا، کاستی های فراوان دارد. از این رو، می کوشیم با بررسی ابعاد گوناگون این مشکلات به این پرسش پاسخ می دهیم که این اثر تا چه حد پاسخ گوی نیازهای دانشجویان دوره کارشناسی زبان و ادبیات فرانسة دانشگاه های کشور است.

با توجه به تحولات اخیر آموزش زبان انگلیسی و بازتاب آن در کتاب ها و مواد آموزشی مدارس کشور، مقاله ی حاضر به بررسی کتاب زبان انگلیسی پایه ی هفتم از نقطه نظر رویکرد فعالیت محور به آموزش و طراحی درس می پردازد. بدین منظور، با استفاده از چهارچوب نظری کلی فعالیت الیس (2003)، تمرین های هشت درس تحلیل شدند و سپس بر اساس معیارهای موجود در این چهارچوب، ماهیت آنها مورد مطالعه قرار گرفت. بر اساس یافته های این مطالعه، تنها 16 عدد از مجموع 57 عدد (%28) تمرین موجود در این کتاب ساختار و ماهیت فعالیت محور داشتند. لذا، بر اساس این یافته ها می توان بیان کرد که اثر مورد مطالعه از رویکرد فعالیت محور پیروی نکرده است. عدم استفاده از درون داد واقعی، کمبود فرصت های تعامل بین زبان آموزان و هم چنین تمرین های متعدد فاقد فرآورده های مفید، از دلایل اصلی فاصله گرفتن ساختار این اثر از رویکرد فعالیت محور و اثربخشی مختصر این کتاب می باشد.

مطالعه حاضر با استفاده از روش پژوهش ترکیبی کتاب زبان انگلیسی پایه اول دوره اوّل متوسطهProspect 1) یا به اختصار کتاب 7( را بررسی کرده است. 21 معلم کتاب 7، پرسشنامه ای 23 سوالی در مقیاس لیکرت را که بر اساس ده فهرست معتبر ارزیابی کتب آموزش زبان انگلیسی تهیه شده و روایی آن مورد تأیید و قضاوت متخصصین رشته قرار گرفته بود، تکمیل نموده و ده نفر از آنها به طور تصادفی انتخاب شده و با اخذ رضایت شان، در مصاحبه ای نیمه ساختار یافته شرکت نمودند. همچنین محقق با استفاده از 23 معیار مذکور به بررسی ذهنی و تفصیلی کتاب 7 مخصوصاً از نظر وجود/عدم وجود تعصب جنسیتی و برابری/نابرابری روابط قدرت در مطالب کتاب پرداخت. نتایج آمار توصیفی حاصله از پرسشنامه و تحلیل محتوای مصاحبه ها نشان داد هر چند کتاب از نقاط قوت نسبی برخوردار است، نقاط ضعف جّدی مانند واقعی و طبیعی نبودن برخی از مطالب، ارائه یکسویه و متعصّبانه مقوله فرهنگ، عدم جذابیت مطالب و موضوعات، محدود بودن موقعیت های موجود در کتاب (به درس و کلاس و مدرسه) است. همچنین نتایج تحلیل استنباطی (خی دو) نشان داد، کتاب 7 در بیان جنسیت در مطالب و تصاویر به طور معناداری به نفع مردان معتصب است.

واژه تحقیق در لغت به معنای رسیدگی کردن، بررسی، بازجویی (فرهنگ قریب)، وارسی واقعیت (فرهنگ نفیسی)، راست و درست کردن، به حقیقت امری رسیدگی کردن و بازجویی کردن (فرهنگ عمید و لغت نامه دهخدا) است. تعریف تحقیق، به عنوان یک فرایند پژوهشی، شکل خاصی از دانش آکادمیک است (به نقل از دلاور، 1374: 23). دست یابی به هدف های علم یا شناخت علمی میسر نخواهد بود، مگر زمانی که با روش شناسی درست صورت پذیرد. روش شناسی را می توان از چند دیدگاه مطمح نظر قرار داد: از دیدگاهی، روش شناسی مطالعه منتظم و منطقی اصولی است که تفحص علمی را راهبری می کند. از این دیدگاه، روش شناسی شاخه ای از منطق و یا حتّی فلسفه است. دیدگاه دیگر، روش شناسی را شاخه ای از علم می داند (ساروخانی، ۱۳۷۷: ۲۲). روش های پژوهش، ابزارها و شیوه هایی برای انجام پژوهش هستند. پژوهش، اصطلاحی است که آزادانه برای هر نوع از تحقیق استفاده می شود تا حقایق جدید یا جالب را کشف کند. مانند تمام فعالیت ها، دقتی که در انجام هر پژوهش انجام می گیرد، در کیفیت نتایج بازتاب خواهد داشت (ولیمن[1]، 2011: 1). در همه علوم، و ازجمله زبان شناسی، لازم است بدانیم چه ابزارهای مناسبی برای این حوزه وجود دارد و چگونه از آنها استفاده کنیم تا به بهترین نتیجه منجر شود. اولین گام، در هر حوزه ای، انتخاب روش پژوهش مناسب برای آن حوزه است. پل الدرسون[2]در این باره می گوید: «مشکلی را ندیده ام، هرچند پیچیده، که اگر از راه درست به آن نگاه کنید، باز هم پیچیده باشد». در هرکدام از زمینه های مختلف زبان شناسی، کتاب های روش شناسیِ متعددی به زبان انگلیسی وجود دارد، اما کتاب هایی که به بررسیِ روش پژوهش در تمام، یا دست کم بیشترِ، حوزه های زبان شناسی بپردازد، چندان فراوان نیست. دو کتابِ روش های پژوهش در زبان شناسی (رِی[3] و بلومر[4]، ۲۰۰۶) و (پودسوا[5] و شارما[6]، ۲۰۱3) از آن جمله اند.

زبان نهادی است اجتماعی که از تحولات جوامع بشری تأثیر می پذیرد و دچار دگرگونی می شود. از دهة 1960 به بعد، نقش عوامل اجتماعی در ساخت، کاربرد، و تنوعات زبانی به طور جدی مورد توجه پژوهش گران قرار گرفت و مطالعاتی آغاز شد که به پیدایش شاخه جدیدی از دانش زبان شناسی با عنوان «زبان شناسی اجتماعی» انجامید. این شاخه نوپای زبان شناسی نه تنها به توصیف متغیر های اجتماعی مانند سن، جنسیت، شهرنشینی، طبقه اجتماعی و تحصیلات می پردازد، بلکه ردپای این متغیر ها را در تحولات زبانی دنبال و نحوه تأثیر آن ها را در ساخت ها و صورت های زبانی بررسی می کند.

اهمیت و ضرورت ارزشیابی مطالب آموزشی زبان دوم یا خارجی بر صاحبنظران و متخصصان فن کاملاً آشکار است. از سوی دیگر، با توجه به نقش مهم دستور زبان در یادگیری زبان دوم و ظهور رویکردها و مفاهیم جدید در این رابطه، پژوهش حاضر بر آن است تا کتاب انگلیسی هفتم از دوره اول متوسطه به نام پراسپکت 1 (Prospect 1) از سری مجموعه ی انگلیسی برای مدارس را بر اساس تحلیلی کیفی از منظر «مهارت دستوری» یا (Grammaring) لارسن-فریمن مورد نقد و بررسی قرار دهد. نتایج حاصله نشان می دهد که کتاب مورد نظر در مقایسه با کتاب های پیشین هم سطح خود از آموزش سنتی دستور زبان فاصله گرفته و گامی رو به جلو در جهت مهارت-محور کردن آن برداشته است. با این حال ظاهراً در برخی از جنبه ها از جمله فراهم نمودن بافت های اجتماعی ملموس تر و دوری گزیدن از تمرین های مکانیکی و ملال آور رایج در شیوه های سنتی پیشرفت قابل ملاحظه ای نداشته است.

فرهنگ همایندهای پویا (انگلیسی- فارسی)، محمدرضا باطنی و دستیاران، انتشارات فرهنگ معاصر، 1388، 1264 صفحه

در این مقاله، نقصان معنا، نوشتة گرمس، که حمیدرضا شعیری آن را به فارسی ترجمه کرده، معرفی و نقد و بررسی شده است. این کتاب با «سخن مترجم» آغاز شده است که هم نقش مهمی در معرفی گرمس و تحولات دیدگاه های او دارد، و هم زمینه ساز فهم بهتر آن چیزی است که او در این کتاب مطرح کرده است. گرمس، در نقصان معنا، بحث ها و دیدگاه های خود را به گونه ای سامان داده است، که در نهایت در هر بخش، «نقصان معنا» بر خواننده هویدا شود. از این نظر، این کتاب در مطالعات نشانه معناشناختی اهمیت بسیاری دارد، زیرا مسئلة معنا همواره مورد مطالعة پژوهش گران رشته های گوناگون دانش بوده است و دیدگاه ها و تبیین های متفاوتی دربارة آن به دست داده شده که علت اصلی آن ماهیت سیال، تعیّن ناپذیر، و ثبات گریز معناست. در واقع، در نقصان معنا، گرمس نشانه شناسی کلاسیک را پشت سر گذاشته و با ارائة نمونه ها و متن ها و قرار دادن خواننده در شرایط و فضاهای خاص، به سویه های تشویشی، احساس مدار، و زیبایی شناختی معنا توجه نشان داده است؛ و بدین ترتیب و البته با زبانی شاعرانه، زمینة روی نمایاندن سویه های گریزان و پنهان معنای نشانه ها و شناخت آن ها را فراهم کرده است.

مقاله حاضر سعی بر آن دارد تا با ارائه نقدی بر درس زبان عمومی دانشگاه به ارائه راهکار هایی در این زمینه بپردازد. در این پژوهش از 600 دانشجوی دانشگاه فردوسی مشهد خواسته شد به پرسشنامه ای در خصوص زبان عمومی پاسخ دهند و از 20 استاد دانشگاه فردوسی مشهد نیز خواسته شد در مصاحبه ای در همین خصوص شرکت نمایند. همچنین تمرینات کتب درسی، با توجه به سبک های غالب یادگیری ادراکی زبان آموزان، مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد دانشجو و استاد، هیچ یک، از این درس رضایت مندی کامل نداشته و شکافی عمیق میان سبک های غالب یادگیری ادراکی زبان آموزان ایرانی و سبک های مورد استفاده در تمرینات کتب درسی زبان عمومی وجود دارد. در پایان، راهکارهایی برای ارتقای سطح کیفی زبان در دانشگاه ارائه گردید

کتاب زبان انگلیسی (پایه هفتم) کتابی است که به تازگی برای فراگیران زبان انگلیسی طراحی و منتشر شده است. هدف نویسندگان بومی کردن محتوا، شکل و تصاویر این کتاب بر اساس فرهنگ ایرانی است. هدف این تحقیق، تجزیه و تحلیل تصاویر کتاب از منظر دانش آموزان ترک، فارس و کرد (کرمانج) می باشد. ابزار استفاده شده در این تحقیق یک پرسشنامه که توسط محققین طراحی و اعتبار بخشی شده و [1]یک مصاحبه نیمه آزاد (semi-structured) می باشد. 182 دانش آموز (77 دانش آموز ترک، 57 دانش آموز فارس و 48 دانش آموز کرد) به عنوان شرکت کنندگان این تحقیق انتخاب شدند. با استفاده از آزمون خی دو، تجزیه و تحلیل نتایج نشان داده شد که بعضی از تصاویر به درستی انتخاب نشده اند و تفاوت هایی در فهم ، تفسیر معنا و هدف آن تصاویر در دانش آموزان دیده شد. می توان اینگونه نتیجه گیری کرد که به هنگام انتخاب تصاویر بهتراست خرده فرهنگ های ایرانی هم مورد توجه قرار گیرد.

کتاب راه بردهای یادگیری، اثر پل سیر (Pau Cyr, 1998)، یکی از شناخته شده ترین نوشته های فرانسوی زبان دربارة راه بردهای یادگیری در حوزة آموزش زبان دوم است، که این مقاله به نقد و بررسی آن می پردازد. نوشتة حاضر شامل سه بخش است: نقد کتاب شناسی اثر مذکور، معرفی چهارچوب نظری نقد، و نقد محتوای اثر. در این مقاله ابتدا کیفیت کتاب شناسی اثر را ارزیابی کردیم؛ در ادامه موضع گیری نظری خود را در بررسی دیدگاه های مطرح در اثر تبیین کردیم؛ سپس تلاش کردیم محتوای اثر را به ترتیب ارائة مطالب بررسی کنیم. به نظر می رسد مؤلف می خواهد جریان پژوهشی ای را معرفی کند که در اواسط دهة 1970 میلادی در حوزة آموزش زبان دوم پیرامون مفهوم «راه برد یادگیری زبان آموز خوب» شکل گرفت. نشان دادیم که مؤلف تلاش می کند بدون اتکا به نظریه های شناخته شده، پدیدة راه بردهای یادگیری و آموزش آن ها را تبیین کند. همین رویکرد سبب شده است که مطالب ارائه شده متناقض و ناقص باشند. مؤلف به ندرت و به شکلی نارسا، از یافته های حوزه های پژوهشی تأثیرگذار روان شناسی شناختی و فراگیری زبان کم تر بهره می گیرد. طرح مسئله های متعدد اغلب پاسخ قانع کننده ای در پی ندارد. دلیل این امر هم عمدتاً نقص ابزار مطالعة تجربی و نظریه محور نبودن اغلب پژوهش های مورد استناد است. به طور کلی محدود شدن اثر به بررسی و معرفی یک جریان پژوهشی و نپرداختن به بررسی های انجام شده در حوزه های دیگر زمینة درگیر کردن ذهن مخاطب را بسیار محدود می کند.

ترجمه شناسی شاخه ای از علوم انسانی است که به مطالعة سازمان یافتة ابعاد نظری و عملی ترجمه می پردازد. از آن جا که این شاخة تقریباً نوپا به عنوان رشته ای دانشگاهی در بسیاری از دانشگاه ها تدریس می شود، نیاز است تا بیش تر به معرفی و منابع آموزشی آن بپردازیم. در این مقاله سعی شده تا کتاب مقدمه ا ی بر ترجمه شناسی اثر ماتیو گیدر که یکی از منابع جدید در حوزة ترجمه شناسی است معرفی شود. این کتاب در ده فصل مسائل و چالش های ترجمه شناسی از بدو پیدایش آن تا به امروز را مطالعه می کند و با تکیه بر جنبه های آموزشی تصویری جامع و کامل از ترجمه شناسی ارائه می دهد. این اثر اولین کتاب از مجموعة «ترادوکتو» به سرپرستی ماتیو گیدر است.