درخت حوزه‌های تخصصی

الأسلوبیة هی دراسة اللغة، الأسلوبیة ذات ارتباط بالأسلوب، ویمکن أن تعدّ علم دراسة الأسلوب أو منهج دراسة الأسالیب، فهی تطلق على جملة المبادئ والمعاییر الکبرى التی یحتکم إلیها فی تمییز الأسلوب وتحلیله، فالأسلوبیة هی الکل والأسلوب هو الجزء، ومن جماع الأسالیب تتکون الأسلوبیة فی تحدیدها الختامی. ولقد تمیّزت سورة الشمس الشریفة بجرسها الموسیقائی المؤثّر فی السمع والفؤاد مما أحاطت بعظیم المعانی وبأوجز الکلمات، حیث نشاهد قصر الفواصل وکثرة القسم والطباقات مما جعلنی أدرسها دراسة أسلوبیة فی مستویاتها الثلاثة؛ المستوی الصوتی والمستوی الترکیبی والمستوی الدلالی وذلک بهدف بیان جمالها الأسلوبی ومما توصلتُ إلیه فی هذا البحث أنّ الصوت الجهوری الانفجاری أکثر من الصوت المهموس فی المستوی الصوتی وفی المستوی الترکیبی کثرة القسم وتکراره وکثرة الطباقات والبدایة التأکیدیة بالجملة الإسمیة وهکذا تساوی الفواصل فی الطول والقصر کوّنت مستوی ترکیبی خاصّ فی هذه السورة المبارکة وفی المستوی الدلالی نلاحظ التلمیح البلاغی فیها خاصة فی ذکر قوم ثمود وعقر الناقة مما یُغنی عن سرد قصص طویلة، تهدف هذه المقالة دراسة سورة الشمس دراسة أسلوبیة مبیّناً فیها المستویات الثلاثة وذلک بمنهج توصیفی تحلیلی.

بررسی تحولات صورت گرفته در خصوص گسترش قرائات در بوم های مختلف و شیوع اختلافات و کثرت قُراء مشهوری که قرائتی خاص بدان ها منتسب است، نشان می دهد که جریان های تاریخی فرهنگی مهمی زمینه ساز این اختلافات بوده و در پژوهش های قرآنی می بایست به این گونه عوامل تاریخی و فرهنگی نیز توجه نمود. از جمله این جریان های تاریخی فرهنگی مهم و اثرگذار در بسیاری از تحولات علوم قرآنی، جریان «مدینه محوری» بوده است که در این مقاله تلاش شده تا تأثیرات این جریان در گسترش و ترویج برخی قرائات قرآنی در طول تاریخ جهان اسلام بررسی شود. آنچه اهمیّت پرداختن به این موضوع را ترسیم می کند؛ ابهام در برخی گزارش های تاریخی مربوط به علل گسترش و ترویج برخی قرائت های خاص در بوم های خاص جهان اسلام است که به علت تحوّل فهم های مختلف صورت گرفته از این گزارش های تاریخی درگذر زمان، و عدم تبیین دقیق جریان های تاریخی فرهنگی، امروزه نتوانسته ایم نگاه واقع بینانه ای به مسئله اختلاف قرائات قرآنی داشته باشیم.

ساده ترین راه برای یافتن رد پای قرائت حفص از عاصم در ترجمه های کهن پارسی، بررسی ترجمه انفرادات حفص می باشد . یعنی بررسی ترجمه آیاتی که کلمه یا کلماتی از آن را، حفص به تنهایی به قرائت خاصی خوانده است و سایر قراء به قرائت دیگری خوانده اند. بدین ترتیب مشخص می شود که آیا مترجم مورد نظر قرائت حفص را مبنای کارش در ترجمه قرار داده یا خیر. با بررسی ترجمه انفرادات حفص در ترجمه های مشهور قرون چهارم تا دهم (طبری، کمبریج، تاج التراجم، نسفی، روض الجنان، کشف الاسرار، جلاء الاذهان، مواهب علیه، منهج الصادقین و ترجمه آستان قدس متعلق به مترجمی ناشناس در قرن دهم)، اثبات می گردد که مبنای کار مترجمان -که قطعاً بر اساس قرائت رایج آن روزگار در بلاد پارسی زبان بوده است- در قرون یادشده، قرائت حفص از عاصم نبوده است . چراکه از بین 163 مورد ترجمه بررسی شده، ترجمه 144 آیه به روشنی بر مبنای قرائت حفص نبوده و بر اساس قرائت دیگری غیر از حفص است و تنها در 19 مورد ترجمه ها بر اساس قرائت حفص است که در این 19 مورد نیز تغییر ترجمه به قرائت حفص توسط مصحّحینِ ترجمه های کهن دور از ذهن نیست. از سوی دیگر این تحقیق روشن می نماید که بر خلاف تصور برخی از علمای معاصر - که حفص را در قرائتش تابع جمهور مسلمانان می پندارند- وی در موارد متعددی از قرائت جمهور تبعیت نکرده است.

رسم الخط مصحف همان خط ویژه نگارش واژگان قرآن کریم است که به اعتقاد اکثر اندیشمندان حوزه قرآن، اصالتی به قدمت نگارش اولیّه قرآن در زمان پیامبر صلی الله علیه و آله دارد که در نگارش های بعدی قرآن- در زمان خلیفه اوّل و سوّم و ...- مورد استفاده قرار گرفت. درباره ماهیّت این رسم الخط و تفاوت های خطی واژگان همسان در آن، سه نظریه توقیفی بودن (تفاوت های خطی حکیمانه و به دستور خداوند است)؛ اجتهادی بودن (تفاوت های خطی، غلط های املایی ناشی از کم توجهی یا بی سوادی کاتبان وحی است) و در آخر، خط قرآن حاوی سنت های املایی (تفاوت های خطی امری مرسوم در میان خطوط مختلف دیگر بوده که کاتبان وحی این مسئله را از خطوط دیگر وام گرفته و وارد رسم المصحف کردند) است که علاوه بر سه نظر مذکور، چهارمین نظر را می توان تأثیر اختلاف قرائات در شکل گیری رسم الخط مصحف و خاصّه، تفاوت های موجود در آن دانست که در این مقاله مورد بررسی قرار می گیرد. در این پژوهش با روش توصیفی – تحلیلی و ابزار کتابخانه ای سعی داریم که تعدادی از واژگان همسان با رسم الخط متفاوت را استخراج و نحوه قرائت قاریان ده گانه پیرامون آنان را، جویا شده و در نهایت بیان کنیم که در شکل گیری رسم الخط مصحف و تفاوت های موجود در آن، اختلاف قرائات مؤثر نبوده و بلکه، رسم الخط مصحف در شکل گیری قرائات ضعیف و واحد – قرائات غیر از عاصم- تأثیر به سزایی داشته است.