درخت حوزه‌های تخصصی

قرآن پژوهان و مفسران برای کشف ترتیب نزول سوره های قرآن، دو روش دارند: یکی روش اجتهادی محض که بدون توجه به روایات ترتیب نزول و براساس ویژگی های ظاهری یا محتوایی سوره ها ترتیب نزول آن ها را مشخص می کنند؛ دوم روش روایی محض که روش رایج متقدمان بوده است. در این روش برای شناسایی ترتیب نزول سوره های قرآن، به نقل روایات ترتیب نزول بسنده می کردند. در این نوشتار برای نخستین بار روش جدیدی را به نام روش روایی- اجتهادی معرفی، با آن ترتیب نزول سوره فتح را شناسایی و با شواهد متعدد، جایگاه نزولی این سوره را اثبات می کنیم. روایات ترتیب نزول، چهار دیدگاه درباره جایگاه نزولی سوره فتح آورده و آن را سوره نازل شده پس از سوره های ممتحنه، تغابن، صف و نور گزارش کرده اند. اگرچه اکثر روایات ترتیب نزول، این سوره را در ردیف آخرین سوره های نازل شده، سوره 112 یا 113، گزارش کرده اند، در این نوشتار با شواهد متعدد به روش روایی- اجتهادی ثابت کرده ایم این سوره پس از سوره نور نازل شده است و در رتبه 93 جدول ترتیب نزول قرار دارد.

فضای نزول به عنوان یک اصطلاح قرآنی زیر شاخه ای از موضوع شأن نزول است که به فضای جامعه نزول در طول نزول یک واحد یا بسته نزول گفته می شود. این نوشتار بر آن است با شناسایی و اثبات مبانی فضای نزول، موجودیت و حقانیت این موضوع را ثابت کند.

روایات اسباب نزول همانند سایر روایات دیگر در طول تاریخ از پدیده ای به نام« جعل» در امان نبوده است و روایات جعلی همچون سایر حوزه های حدیث به این حوزه نیز راه یافته است. مخالفت با قرآن، مخالفت با عقل، مخالفت با اجماع، ضعف سندی، قراین معنوی؛ از جمله معیارها و مولفه های تشخیص روایات جعلی است. اما در حوزه اسباب نزول علاوه بر موارد فوق؛ مخالفت با تاریخ، هماهنگی با جریان های حاکم، خلط جری و تطبیق با سبب نزول، مهمترین عامل در پیدایش روایات جعلی اسباب نزول بوده که نویسنده با ذکر شواهدی در این پژوهش به اثبات آن پرداخته است.