درخت حوزه‌های تخصصی

یاریگری اصطلاحی بین رشته ای در علوم اجتماعی و زیستی است که به دلیل ماهیت خاستگاه این علوم و وجود فرضیه های زمینه ای و جهان بینی و جوهره رقابتی حاکم بر جوامع غربی، نسبت به اهمیت فوق العاده اش در زندگی اجتماعی و حتی زیستی کمتر مورد توجه قرار گرفته است. مسایل یاد شده و پیچیدگی فی نفسه پدیده های اجتماعی، ابهام ها و اشکال های فراوانی را در تعریف های یاریگری و به تبع آن در طبقه بندی های غالبا دوتایی آن به وجود آورده است. کارهای میدانی تنی چند از مردم نگاران و مردم شناسان ایرانی در چند دهه گذشته، خوشبختانه پایه ای از توصیف های نسبتا دقیق و واقعی را فراهم ساخته است تا بتوان از آن پایگاه و منظر به نقد تعریف ها و طبقه بندی های موجود دست زد. جان کلام نوشته حاضر این است که طبقه بندی های موجود فاقد ملاک و قدرت لازم برای جداسازی ماهوی انواع یاریگری از یکدیگر می باشند. اگرچه پس از طبقه بندی های جوهری اولیه می توان و حتی لازم است از همه این گونه شناسی های غالبا دوتایی برای طبقه بندی های ثانویه و تدقیق کار سود جست. در پایان، مقاله اشاره ای نیز به تحولات انواع جوهری یاریگری در طول تاریخ دارد.

از زمانی که ویلیام تامس، عتیقه شناس انگلیسی، اصطلاح فلکلر را به جای اصطلاح های رسوم کهن عامه و ادبیات عامه را به جامعه انگلیسی زبان پیشنهاد کرد،بیش از 150 سال می گذرد.با اینکه کاربرد این واژه در ادبیات انگلیسی 25 سال قدیم تر از کاربرد اصطلاح کالچر به مفهومی است که ادوارد تایلر، مردم شناس انگلیسی نخستین بار آن را در 1871 در کتاب فرهنگ ابتدایی به کار برد، لیکن هنوز بر سر مفهوم و دامنه و قلمرو فلکلر در میان علمای فلکلر شناس بحث و گفتگو است. اصطلاح فلکلر هم به موضوع ها و مواد و هم به دانشی که این موضوع ها و مواد را مطالعه می کند اطلاق می شود.

این کتاب که اولین کتاب استرینگر در این زمینه است، به معرفی پژوهش عملی پرداخته و آن را به گونه ای کاربردی به عنوان راهنمای عملی همه کسانی که درصدد هستند تا با رویکردی مشارکتی، عاملان تغییراتی به نفع مردم باشند، معرفی می کند. در این کتاب اصول پژوهش عملی جامعه گرا به زبانی ساده تشریح شده و درواقع به گونه ای گام به گام آموزش داده می شود.نویسنده در این کتاب فرآیند انجام این پژوهش را همراه با مثال های فراوانی برگرفته از تجارب شخصی اش مطرح می کند.

" ابزارهاى متفاوت تحقیق را نمى توان ابزارهایى خنثى تلقى کرد. هر تکنیک بر یک نظریه، یک انسان شناسى فلسفى و مفهومى از نظم اجتماعى استوار است. روش تحقیق انتخاب شده مشخص کننده ماهیت موضوع تحقیق انتخاب شده است. نظریه و روش جدایى ناپذیرند. رویکرد کیفى به تحقیقات اجتماعى محقق را ملزم به بررسى این مسئله مى سازد که چگونه آن چه واقعیتى عینى و بیرونى در عالم به نظر مى رسد، در حقیقت ساخته شده است و بر خلاف رویکرد اثباتى، ساختار عینى اجتماعى را مبنا و قالب استاندارد براى تفسیر اجتماعى تلقى نمى کند، بلکه این ساختار را شکل گرفته از کنش انسانى مى داند. نظریه میدانى به منزله یکى از گونه هاى تحقیق کیفى، به دنبال کشف نظریه از دل داده هاى میدانى است و اساس آن بر استقراى تحلیلى قرار دارد. عناصر اصلى نظریه میدانى را مفاهیم، مقولات و گزاره ها تشکیل مى دهند. اساس روش شناختى نظریه میدانى نمونه گیرى نظرى و مقایسه مقولات است. شیوه نمونه گیرى به کارگرفته شده این امکان را به محقق مى دهد تا همزمان به جمع آورى، کدگذارى و تحلیل داده هاى خود بپردازد و انتخاب نمونه ها را با هدف رسیدن به اشباع نظرى انجام دهد. ویژگى هاى فوق علاوه بر طلب کردن خودآگاهى و خودانتقادى محقق، انعطاف پذیرى بیش تر این شیوه نسبت به ایده هاى جدید و نیز جریان تحقیق را به دنبال دارد. "

"مساله مواد مخدر و اعتیاد سال هاست که به یک مساله اجتماعی عمده تبدیل شده و برنامه مبارزه با آن دستور کار دولت ها و مجامع بین المللی قرار گرفته است. مواجهه با این مساله مزمن و پیچیده، مستلزم شناخت دقیق ابعاد مساله است. در عرصه خطیر مبارزه با مصرف مواد مخدر و اعتیاد، برنامه هایی موفق خواهند بود که بر اساس ارزیابی واقعگرایانه از گستردگی و کیفیت مساله طراحی و اجرا شوند. تحقق شرایط فوق به معنای آن است که پژوهش درباره مساله مواد مخدر بخش غیرقابل تفکیک یک راهبرد کارآمد مبارزه با آن است. چنانچه طرح ها و برنامه های مواد مخدر بر اساس یافته های پژوهشی طراحی نشوند و با پژوهش های روشمند ارزیابی و جرح و تعدیل نگردند، نمی توان به کارآمدی آنان امیدوار بود. با آن که ایران یکی از کشورهایی است که در آن مساله سوء مصرف مواد مخدر و اعتیاد سال هاست که به یکی از مسایل حاد اجتماعی تبدیل شده است، پژوهش های روشمند و مستمر برای شناخت دقیق تر موضوع هنوز در جایگاه شایسته ای قرار نگرفته است. با توجه به ضرورت پژوهش درباره مساله مواد مخدر، در این مقاله تلاش می شود تا منابع اطلاعاتی و روش های پژوهش در آن حوزه مورد بررسی انتقادی قرار گیرند. و در پایان، هدف ها و محورهای اصلی یک راهبرد بلند مدت مبارزه با مواد مخدر مطرح شوند."

کتاب روش تحقیق کیفی شامل هفت فصل است که عبارتند از: کلیات؛ محتوای تحقیق؛ چگونگی انجام تحقیق؛ روش جمع آوری داده ها؛ ثبت، مدیریت و تجزیه و تحلیل داده ها؛ مدیریت منابع و زمان و دفاع از ارزش ها و منطق تحقیق کیفی. هدف اصلی کتاب آن است که درباره شایستگی و مفید بودن روش تحقیق کیفی صحبت کند و نشان دهد که چگونه می توان یک موضوع تحقیق کیفی را ارایه نمود. کتاب هم چنین به این نکته می پردازد که چگونه باید دیگران (برنامه ریزان اجتماعی، سیاست مداران، مجریان برنامه های پژوهشی، دولت و ...) را در مفید بودن و انجام یک تحقیق کیفی متقاعد نمود و در مراتب بعدی، بیان می کند که برای انجام تحقیق کیفی باید چه مرحله های مشخصی را گذراند و چه اصولی را باید رعایت کرد. به عبارت دیگر به پژوهش گرانی که می خواهند با استفاده از روش کیفی درصدد درک و حتی تغییر یک پدیده بسیار پیچیده اجتماعی و فرهنگی و ... برآیند، راه کارهایی ارایه می دهد...

"پژوهش یا تحقیق علمی، مجموعه فعالیتهای منظمی است که براساس یک دیدگاه نظری معین، که متأثر از روش‏شناسی خاصی می‏باشد، به سؤالاتی می‏پردازد که در ذهن محقق ایجاد می‏شود.در هر تحقیق سه عنصر روش، نظریه و روش‏شناسی وجود دارد.ارتباط نظام یافته این سه عنصر با یکدیگر، می‏تواند به ارائه یک تحقیق با هویت علمی منجر گردد.در این هویت، روش‏شناسی نقش ممبنائی دارد، که براساس آن نظریه تعیین می‏شود. در فرآیند تحقیق، موضوع یا مسأله تحقیقاتی، در بستر نظریه تعریف، و متناسب با روش‏شناسی غالب بر آن، نظریه و روش تحقیق انتخاب می‏گردد. بنابراین، ارزیابی اعتبار هر تحقیق به بررسی روش‏شناسی و بصورت عینی‏تر به ارزیابی دستور العمل‏های اجرائی نظری آن مربوط می‏شود.هر گونه ابهام نظری در تحقیق می‏تواند به کاهش اعتبار آن ختم شود.اشکال در اعتبار تحقیق بیانگر عدم همخوانی سطح نظری و تجربی است، که این امر معلول ابهام در هر سطح یا هر دو خواهد بود. رسانه‏های ارتباط جمعی بعنوان زیر مجموعه نهاد ارتباط جمعی در نظام اجتماعی دارای کارکرد معینی است.جلب کارکرد مثبت آنها بر مبنای نظام ارزشی غالب و در ارتباط سازمان یافته با دیگر نهادهای اجتماعی می‏تواند در حمایت از فرآیند توسعه نظام اجتماعی و تحکیم اقتدار ساختاری آن نقش فعالی را ایفاء نماید.کارکرد مطلوب رسانه‏ها نیازمند انطباق فعال و پویای آنها با واقعیت نظام اجتماعی است تا بتواند براساس یک دیدگاه نظری روشن آن را به سمت آرمان‏های نظام منتقل نماید.مسلما در این انتقال، کارکرد هماهنگ دیگر نهادهای اجتماعی ضرورت دارد، که دیدگاه نظری این وظیفه مهم را عهده‏دار است. هدف این مقاله بررسی روشن‏شناسی‏های غالب بر تحقیقات رسانه‏ها و ارزیابی دو رویکرد کمّی و کیفی در آنها می‏باشد.ضمن بیان تنگناهای پژوهشی غالب بر تحقیقات فرهنگی در رسانه‏ها، به حمایت منطقی از به کارگیری روشهای کیفی پرداخته می‏شود.بکارگیری روشهای علمی معتبر در تحقیقات می‏تواند مانع ورود سلیقه‏های فردی و گروهی در طراحی کارکرد رسانه‏ها گردیده و از ترسیم نظام معانی در جامعه بصورت افراط یا تفریط جلوگیری نماید.نتیجه این امر ساماندهی واقع بینانه فعالیتهای غالب بر رسانه‏ها با روائی قابل قبول خواهد بود. "

در سالهای اخیر باروری در ایران به طور محسوسی کاهش یافته و متولدان هر سال از سال قبل کمتر بوده است. آیا با روند کنونی تنزل باروری می توان امیدوار بود که رشد جمعیت کشور بزودی متوقف شود و با خاتمه یافتن روند افزایش سالانه جمعیت امکانات گسترده ای که صرف جمعیت افزوده می گردد به بالا بردن سطح زندگی مردم اختصاص یابد؟ متأسفانه پاسخ منفی است. تحتی اگر معجزه ای در امر کنترل موالید رخ دهد و میزان تجدید نسل خالص کشوربه گونه ای شگفت انگیز ناگهان تا سطح جانشینی یعنی 1=NRR تنزل نماید‘ باز هم رشد جمعیت ایران حداقل تا سی و پنج سال بعد‘ و اضافه شده دست کم بیست میلیون نفر دیگر به جمعیت‘ ادامه خواهد یافت که علت آن مثبت و بالا بودن "گشتاور رشد جمعیت" کشور است. موضوع "گشتاور جمعیتی" که در حیطه جمعیت شناسی ریاضی قرار دارد‘ و بر پایه مبحث "جمعیت ثابت" لوتکا بنا شده است‘ نخستین با کیفیتز در سال 1971 آن را مطرح کرد. در این مقاله پس از تبیین مفهوم گشتاور جمعیتی‘ نحوه محاسبه و چگونگی به کارگیری آن به عنوان یکی از عوامل تعیین کننده تغییرات حجم جمعیت مورد اشاره قرار گرفته‘ و سرانجام با ارائه محاسبات مربوط به گشتاور رشد جمعیت ایران و شواهد کمی در مورد روند رشد جمعیت در سالهای آتی ضرورت استمرار و تشدید کنترل موالید کشور نشان داده شده است.