درخت حوزه‌های تخصصی

«گفت‏وگوی تمدن‏ها» ایده‏ای واکنشی در مقابل تفکر و اندیشه «برخورد تمدن‏ها»ست، قابلیت عملیاتی شدن دارد و در راستای تحقق صلح و سازش، نوعی برخورد گزینشی واقعیت‏ها دارد. اما، به دلیل وجود مصلحت‏هایی، چون جلوگیری از اتلاف جان انسان‏ها، بی‏اشکال و حتی سودمند است.

تئوری اسلام‏گرایی که با یک تلقی حداکثری از دین به همراه قرائت ایدئولوژی‏گرای انقلابی در سال 57 به پیروزی انقلاب اسلامی ایران منجر شد، در قانون اساسی تجلّی یافت. همه فراکسیون‏های فکری در این دستگاه، تنها به دنبال اجرای همین تئوری بوده‏اند و ازاین‏رو، اصلاحات به شکست انجامید. در فکر اسلام‏گراهای ما، خرد آگوستینی جای گرفته است که سقف عقل بشر را الاهیات می‏داند و با خرد نقاد که گوهر دنیای مدرن است، تفاوت ماهوی دارد.

در این گفت‏وگو نهضت علمى داراى دو ویژگى «نقد» و «نوآورى» معرفى شده است. همچنین با نگاهى تاریخى به نهضت‏هاى علمى صد ساله اخیر و آفات آنها، اختناق سپید به عنوان یک مانع بزرگ بر سر راه جریان مجدد، به عنوان حامل جنبش علمى جدید، معرفى گردیده است.

در این گفت‏وگو ضمن نفی عقلانیت مدرن یا ثنویت دکارتی (جدایی ذهن و عین) در باب معرفت‏شناسی و اثبات حقانیت «عقلانیت وحیانی» که درک حقایق هستی از طریق یگانه شدن فاعل شناسا با موضوع شناسایی است، چنین ادعا شده که مشکلات جهان مدرن در اثر همین «دوگانه‏بینی ذهن و عین» بوده است و برای رهایی از این مشکلات و رسیدن به حقائق جهان هستی باید به عقلانیت وحیانی رو آورد.

هرگاه نهاد دولت ضعیف شود، روحانیت از مرجعیت دینی وارد مرجعیت سیاسی و اقتصادی می‏شود و جلوه‏های این ورود، در جامعه رخ می‏نماید. در این صورت است که جنبش نوگرایی و اصلاحات (نظیر پروتستانیتسم) از درون این نهاد و بیرون از آن، پدید می‏آید تا از زیاده‏طلبی و اقتدار غیر عقلانی رهبری دینی در جامعه جلوگیری کند.

روحانیان، که همواره در موضع انتقاد مؤثر عمل مى‏کرده‏اند، امروزه مى‏باید در جامعه‏اى که بخش اعظم آن را نسل جوان تشکیل مى‏دهد، در مقابل عمل‏کرد بیست ساله‏ى حکومت پاسخ‏گو باشند. اگر روحانیت بخواهد بر اساس دیدگاه‏هاى دینى محض به مسائلِ مختلف سیاسى و اجتماعى پاسخ گوید باید با بسیارى از مظاهر فعلى در زندگى مردم و دستگاه حکومت به مخالفت برخیزد. فقه سنتى اکنون دیگر جواب‏گوى بشریت نیست و اصلاحات باید از تفکر دینى آغاز شود.

جریان‏هاى فکرى ایران، به رغم تفاوت‏ها و اختلاف‏ها، از نظر فقدان «تولید تفکر» با یکدیگر مشابهت دارند . تفکر از جهت منشا، به تاسیسى، ترکیبى و تقلیدى تقسیم مى‏شود و از جهت کارکرد به زاینده، سوخته و پوسیده قابل دسته‏بندى است .

در ادبیات سیاسی غرب، بنیادگرایان همان سنت‏گرایان‏اند؛ اما در میان مسلمانان بنیادگرایان به دو گروه سنت‏گرایان و نوگرایان تقسیم می‏شوند. از نظر نوگرایان دینی مؤلفه‏های أصلی مدرنیته همچون عقلانیت، علم‏گرایی، مردم‏سالاری، سودمندی اجتماعی و... هیچ‏کدام با اسلام ناسازگار نیست. تعارض کنونی سنت‏گرایان و جوامع مسلمان با مدرنیته ریشه در عملکرد ناشایست غرب در قبال مسلمانان و پیامدهای منفی فرهنگ غرب دارد.