فلسفه و منطق

مساله چیستى زمان از زیباترین و درعین حال بغرنج‏ترین مسائل فلسفى به شمار مى‏رود. از دیرباز فلاسفه براى شکافتن این مبحث از طبیعیات مدد مى‏جستند و در حال حاضر نیز بدون استمداد از یافته‏هاى علم فیزیک امکان بحث جدى در این زمینه وجود ندارد. در این مقاله سعى شده است‏بطور بسیار فشرده گزیده‏اى از آراء گوناگونى که در خصوص چیستى زمان در طول تاریخ مدون فلسفه ارائه شده است، مرور شود و با توجه به نتایج اخذ شده از نظریه‏هاى جدید فیزیکى، میزان معرفت ما به طبیعت زمان تا حدودى روشن گردد.

۲۵.

مسأله شر و راه حل های آن

نویسنده: محمد محمدرضایی

منبع: پژوهش های دینی ۱۳۸۴ شماره ۳

کلید واژه ها: خدا مسأله شر خداباوری شر طبیعی شر اخلاقی جهان مادی عالم تزاحم خیرخواهی خدا

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی فلسفه و منطق فلسفه غرب رویکرد موضوعی فلسفه های مضاف فلسفه دین

تعداد بازدید : 381

این مقاله بر آن است تا یکی از مسائل مهم در حوزه دین پژوهی و فلسفه دین، یعنی مسأله شرّ را مورد بررسی قرار دهد. برخی از منتقدان، وجود شر در جهان را با خداباوری منافی میدانند. در مقابل متفکران و متکلمان دینی تلاش کرده‏اند برای این معضل، راه حل‏هایی بیابند. این مقاله می‏کوشد که مهم‏ترین این راه حل‏ها را به صورت مختصر مورد بررسی قرار دهد. ابتدا برای روشنی هرچه بیش‏تر به توصیف مفهومی و مصداقی شر اشاره شده و سپس برای حل مسأله شر، پنج راه حل مطرح گردیده است که عبارتند از: 1. شر، امر عدمی است 2. شر لازمه جهان مادی است 3. شر لازمه آزادی انسان است. 4. شر ناشی از جزئی نگری است 5. شر ناشی از جهل انسان است. به نظر می‏رسد که اگر انسان بخوبی به این راه حل‏ها توجه کند معضل شرور را دیگر منافی با خداباوری نخواهد داشت.

۲۶.

مهدویت و انتظار در اندیشه استاد مطهری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: حسین سوزنچی

منبع: قبسات ۱۳۸۳ شماره ۳۳

کلید واژه ها: مهدویت اصالت فرد مطهری مهدی انتظار اصالت‌جامعه حق و باطل امداد غیبی جهانی‏شدن ظهور موعود جهانی

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی فلسفه و منطق

تعداد بازدید : 337

مسألة قیام حضرت مهدی و انتظار موعود جهانی با چالش‌های متعدّدی روبه‌روست نظیر این‌که: اگر قرار است عدالت کامل در آخرت تحقّق یابد، چه ضرورتی دارد که حکومت عدل جهانی در دنیا تشکیل شود؟ چرا انتظار فرج، افضل اعمال خوانده شده با این‌که سنخ «انتظار» از سنخ «عمل کردن» نیست، چه رسد به افضل اعمال بودن؟ با توجّه به دیدگاه ما در خصوص حکومت جهانی واحد حضرت مهدی آیا می‌توان به دیدگاهی در خصوص مسألة امروزی جهانی‌شدن دست یافت؟ اگر شرط ظهور پر شدن جهان از ظلم است، آیا تلاش‌های اصلاحی ما ظهور را به تعویق نمی‌اندازد، و اگر این تلاش های اصلاحی ما سیر تکاملی انسان را شکل می‌دهد دیگر چه نیازی به مهدی موعود است؟ و... . در واقع از ما خواسته‌اند که «منتظر قیام موعود جهانی باشیم!» و همة سؤالات ما برمی‌گردد که اوّلاً چرا؟ و ثانیاً چگونه؟ در این مقاله کوشیده‌ایم این‌گونه سؤالات را با نگاهی به اندیشة استاد مرتضی مطهری پاسخ دهیم.

۲۷.

نظریه‏هایى در باب انسان

نویسنده: رضا بخشایش

منبع: حوزه و دانشگاه ۱۳۸۰ شماره ۲۸

کلید واژه ها: عقل علم دین فرهنگ زبان انسان جامعه ماهیت انسان

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی فلسفه و منطق فلسفه غرب رویکرد موضوعی انسان شناسی فلسفی

تعداد بازدید : 561

آنچه در این نوشتار عرضه مى‏گردد، گزارشى است بسیار کوتاه از کتاب نظریه‏هایى در باب انسان نوشته آقاى راجر تریگ. موضوع کتاب درباره ماهیت انسان است. نویسنده چهار مسأله عمده را که مستقیم یا غیرمستقیم با موضوع ارتباط دارد انتخاب نموده و جواب آنها را از ده متفکر یعنى افلاطون، ارسطو، آکوئیناس، هابز، هیوم، نیچه، مارکس، داروین، فروید تا ویتگنشتاین استخراج کرده و به مقایسه گذاشته است. این مسایل عبارتند از: 1. جایگاه انسان در این جهان در بین سایر موجودات؛ 2. انسان چیست؛ 3. جامعه انسانى؛ 4. ارتباط هریک از این نظریه‏ها با دیدگاههاى معاصر و جدید.

۲۸.

اثبات وجود خدا از منظر ابن سینا(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: اقدس یزدی

منبع: نامه مفید ۱۳۸۱ شماره ۳۰

کلید واژه ها: برهان لمّى ممکن الوجود واجب الوجود تسلسل برهان وسط و طرف برهان وجوب و امکان

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی فلسفه و منطق فلسفه غرب رویکرد موضوعی فلسفه های مضاف فلسفه دین

تعداد بازدید : 439

در طول تاریخ بشر در کنار مساعى انبیاء الهى در راستاى معرفى خداى حقیقى به انسانها، عقلاء و متفکرینى نیز بوده‏اند که حداکثر تلاش خود را جهت رهیافت عقل به وجود خداوند به کار گرفته‏اند. در این میان ابن سینا به عنوان فیلسوفى مسلمان از منزلت رفیعى برخوردار است. در مقاله حاضر پس از بحث از نظرى بودن مسأله اثبات خدا و این که از میان انواع براهین فلسفى چگونه برهانى در این باره قابلیت دارد. به بیان تقریرهاى مختلف ابن سینا براى اثبات وجود بارى تعالى در مهمترین آثار او یعنى: «شفا» «اشارات»، «نجات» و «مبدأ و معاد» پرداخته و توضیح مى‏دهیم که همه این تقریرها قابل جمع به بیان واحدى هستند. ابن سینا برهان خود را «صدیقین» مى‏نامد که از این جهت مورد انتقاد ملاصدرا واقع شده است. از نظر بزرگان فلسفه، برهان ابن سینا نه لِمّ است و نه دلیل، بلکه شبه لمّ است. در پایان به برخى ایرادات وارد بر برهان پرداخته‏ایم.

۲۹.

فلسفه ریاضی

نویسنده: سیما مهام

منبع: کیهان اندیشه ۱۳۷۳ شماره ۵۵

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی فلسفه و منطق فلسفه غرب رویکرد موضوعی فلسفه های مضاف فلسفه ریاضیات

تعداد بازدید : 58

۳۰.

خداشناسی فطری، ادله و شبهات(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: محمدحسن قدردان قراملکی

منبع: قبسات ۱۳۸۴ شماره ۳۶

کلید واژه ها: دین خداشناسی فطرت سرشت انسان علم حصولی و حضوری وجدان تصدیق عمومی امیال درونی عقل جمعی

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی فلسفه و منطق

تعداد بازدید : 648

ایـن مقاله، متکفل تبیین و اثبات فطرت خداشناسی و پاسخ به شبهات است. در ابتدای مقاله، بعد از تعریف لغوی و اصطلاحی فطرت اشاره می شود که دین پژوهان مسأله فطرت را از سه نگاه یعنی فطرت و سرشت انسان، فطرت و دین، و فطرت و خداشناسی مورد توجه قرار داده‌اند. در این نوشتار، به شش دیدگاه از خداشناسی فطری اشاره می شود که عبارتند از: 1.‌معنای افلاطونی؛‌2. استعداد؛‌‌‌3. فطری منطقی؛‌‌‌‌4. علم حصولی یا استدلال ساده؛ 5. معرفت شهودی عوالم پیشین؛ 6. علم حضوری. نویسنده در ارزیابی خود از این دیدگاه‌ها به قابل جمع بودن بعضی از آن‌ها اشاره می‌کند؛ آن‌گاه در اثبات فطری خداشناسی به‌تبیین پنج دلیل پرداخته،در‌وسع مجال به نقل و نقد شبهات می پردازد.

۳۱.

مثل از افلاطون تا علامه

نویسنده: مهدی نجفی افرا

منبع: کیهان اندیشه ۱۳۷۵ شماره ۶۸

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : 935

۳۲.

درآمدی بر فلسفه هنر از دیدگاه فیلسوفان اسلامی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: حسین هاشم نژاد

منبع: قبسات ۱۳۸۵ شماره ۳۹ و ۴۰

کلید واژه ها: زینت هنر موسیقی صنعت جمال زیبایی فلسفه هنر خیال حضرت خیال محاکات شعر بهاء لذت فن

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی فلسفه و منطق فلسفه غرب رویکرد موضوعی فلسفه های مضاف فلسفه هنر

تعداد بازدید : 762

فلسفة هنر به تبیین مبادی و مبانی غیرهنری هنر یا به تعبیر دیگر به تبیین مبادی فلسفی هنر می‌پردازد. هر چند فلاسفه اسلامی بخش مستقلی را در آثار خود به فلسفه هنر اختصاص نداده‌اند، اما به‌طور پراکنده در لابلای مباحث گوناگون به طرح مباحثی پرداخته‌اند که در قالب فلسفه هنر می‌گنجد. چنان‌چه در مورد معرفت شناسی و فلسفه علم هم وضع به همین منوال است. یکی از مباحث محوری در فلسفه هنر بحث زیبایی است. فیلسوفان اسلامی تعاریف و دیدگاه‌های ویژه درباره زیبایی دارند به عقیده حکمای اسلامی زیبایی‌های موجود در این عالم جلوه‌های ناقص و مقیّدی از زیبایی مطلق یعنی حق‌تعالی هستند. دومین بحث محوری در فلسفه هنر، نقش خیال در پیدایش آثار هنری است. حکمای اسلامی به وجه مبسوط به بحث خیال و قوّه خیال و عالم خیال و تاثیر آن در پیدایش آثار هنری مثل شعر پرداخته‌اند. از طرف دیگر در تلقی متعالی صدرالمتالهین از فلسفه هنر، منشأ هنر برخی اسماء و صفات الاهی از قبیل خالقیت و احسن الخالقیت حق‌تعالی دانسته شده است به این بیان که همه انسان‌ها به نحو تشکیکی خلیفه خداوند و وارث صفات الاهی‌اند. هنرمندان هم با خلق آثاری در حدّ خود تجلی بخش این اسماء و صفاتند. همچنین حکمای اسلامی تلقی متعالی از محاکات دارند که با تلقی افلاطون و ارسطو از محاکات تفاوت عمیق دارد و بسیار ژرف تر از آن‌ها است.

۳۳.

بررسی سه دیدگاه «اخلاق مبتنی بر فضیلت، اخلاق مبتنی بر عمل و اخلاق مکمل»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: مرضیه صادقی

منبع: نامه مفید ۱۳۸۰ شماره ۲۸

کلید واژه ها: اخلاق فضیلت اصول اخلاقی ارزش انگیزه وظیفه

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی فلسفه و منطق فلسفه غرب رویکرد موضوعی فلسفه های مضاف فلسفه اخلاق

تعداد بازدید : 420

مقاله حاضر درصدد بیان معیارى است که فلاسفه اخلاق در جهت درست و نادرست بودن احکام اخلاقى ارائه داده‏اند، اما از آن جایى که به نظر نویسنده دیدگاه اخلاق مبتنى بر فضیلت از جایگاه عمیق‏ترى برخوردار بوده، به نقد و بررسیهایى که نسبت به این دیدگاه بعمل آمده، پرداخته شده است. همچنین به نقدهایى که این دیدگاه نسبت به دیدگاه مقابل خود، یعنى اخلاق مبتنى بر عمل دارد، اشاره شده و در پایان به تبیین قول مختار در این زمینه پرداخته شده است.

۳۴.

اقسام توحید(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: مرتضی مطهری

منبع: قبسات ۱۳۸۳ شماره ۳۰ و ۳۱

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی فلسفه و منطق

تعداد بازدید : 530

۳۵.

کالبدشناسى مفهوم قدرت

نویسنده: محمدحسین اسکندرى

منبع: حوزه و دانشگاه ۱۳۸۱شماره ۳۰

کلید واژه ها: قدرت قدرت سیاسى علوم سیاسى جامعه‏شناسى سیاسى جوامع ساده جوامع پیچیده قرآن و قدرت سیاسى

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی فلسفه و منطق فلسفه غرب رویکرد موضوعی فلسفه های مضاف فلسفه سیاسی

تعداد بازدید : 487

قدرت مفهومى است که در بیشتر علوم طبیعى، کلامى، فلسفى و انسانى مورد توجه قرار گرفته است، ولى در علوم اجتماعى و سیاسى طبعا اهمیّت ویژه و جایگاه محورى دارد. علما و اندیشمندان هر گروه از زاویه خاصّى به توضیح مفهوم قدرت پرداخته‏اند، بعضى با دید طبقاتى به قدرت نگریسته‏اند، برخى دیگر با توجه به آثار قدرت، آن را توضیح داده‏اند و گروهى قدرت را با قابلیت تطبیق داده‏اند که هیچ‏کدام از آنها خالى از ایراد نیست. در مورد قدرت سیاسى، بعضى از جامعه‏شناسان سیاسى به بیان حدود و قیود قدرت اهتمام کرده‏اند و به بیان تفاوت میان قدرت در جوامع ساده و پیچیده و قدرت در جوامع عام و خاص پرداخته و به خصیصه نهادیافتگى قدرت اشاره کرده‏اند. در این نوشتار هر یک از زمینه‏هاى فوق بررسى و به نکات قوت و ضعف آنها اشاره شده است. سرانجام، سعى شده مفهومى از قدرت ارائه شود که همه انواع آن را دربرگیرد و سپس با بیان ویژگى‏ها، انواع مختلف قدرت متمایز گردد و در نهایت با تبرک جستن به بیان چند نکته قرآنى در مورد قدرت سیاسى این نوشته به پایان مى‏رسد.

۳۶.

فلسفه مضاف(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: علی اکبر رشاد

منبع: قبسات ۱۳۸۵ شماره ۳۹ و ۴۰

کلید واژه ها: فلسفه فلسفة مضاف معرفت درجة دو مطالعة فرانگر-عقلانی اقسام فلسفة مضاف حکمت اسلامی علوم عقلی

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی فلسفه و منطق گروه های ویژه درباره فلسفه

تعداد بازدید : 872

مؤلف «فلسفة مضاف»، سعی کرده ‌است در این مقاله، مباحث اساسی فلسفه‌های مضاف را –هرچند بسیار فشرده- مطرح کند، از جمله: ارائة تعریف خاصی برای فلسفة مضاف، تأکید بر امکان و ضرورت فلسفه‌های مضاف اسلامی، پیشنهاد معیار‌هایی برای تقسیم و طبقه‌ بندی فلسفه‌های مضاف و ... محقق محترم فلسفة مضاف را، «دانش ‌پژوهش فرانگر–عقلانی احکام کلی مضاف‌الیه خویش» می‌د‌اند. مؤلف سه‌گونه تقسیم برای فلسفه‌های مضاف ارائه کرده؛ یکی از تقسیمات پیشنهادی وی تقسیم فلسفه‌های مضاف به: بسیط، مرکب و مضاعف است. در تقسیم دیگر، مؤلف، فلسفه‌های مضاف را به فلسفه‌های علوم و فلسفه‌های امور طبقه‌بندی کرده است

۳۷.

ظهر و بطن قرآن کریم(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: ابراهیم کلانتری

منبع: قبسات ۱۳۸۲ شماره ۲۹

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی فلسفه و منطق

تعداد بازدید : 704

نوشتار حاضر که‌ تحت‌ عنوان‌ «ظهر و بطن‌ قرآن‌ کریم» سامان‌ یافته، گذری‌ بر موضوع‌ مذکور است‌ که‌ در آن‌ تلاش‌ شده‌ است‌ افزون‌ بر تبیین‌ مسألة‌ ظهر و بطن‌ و نقش‌ آن‌ در جاودانگی‌ قرآن، ادلة‌ روایی‌ آن، دیدگاه‌ اندیشه‌وران‌ قرآنی‌ دربارة‌ آن‌ و همچنین‌ ضوابط‌ راهیابی‌ درست‌ به‌ بطون‌ قرآن‌ به‌ اختصار بحث‌ شود. برخی‌ از پرسش‌های‌ اساسی‌ نیز که‌ با طرح‌ مسألة‌ ظهر و بطن، ممکن‌ است‌ بر ذهن‌ خواننده‌ گرامی‌ سنگینی‌ کند، مورد توجه‌ نگارنده‌ قرارگرفته‌ و پاسخ‌های‌ درخوری‌ به‌ آن‌ها داده‌ شده‌ است. نگارنده، همزمان‌ با تبیین‌ موضوع‌ محل‌ بحث، براین‌ نکته‌ تأکید می‌ورزد که‌ اصلی‌ترین‌ رمز ماندگاری‌ قرآن‌ در بستر متحول‌ زمان، بطون‌ و ژرفای‌ بی‌ پایان‌ این‌ کتاب‌ آسمانی‌ است‌ که‌ سبب‌ می‌شود قرآن، درعین‌ «ثبات» و «محدودیت» ظاهری، تحرک‌ و دینامیسم‌ درونی‌ و عمق‌ پایان‌ ناپذیری‌ نیز داشته‌ باشد و تا پایان‌ عمر دنیا بر نیازهای‌ معرفتی‌ و معیشتی‌ آدمیان‌ پرتو افکند.

۳۸.

مبانی نظری حقوق بشر در اسلام

نویسنده: سید علی میرموسوی سید صادق حقیقت

منبع: قبسات ۱۳۷۶ شماره ۵ و ۶

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی فلسفه و منطق

تعداد بازدید : 852

۳۹.

مرگ و مرگ اندیشی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: سید یحیی یثربی

منبع: قبسات ۱۳۸۰ شماره ۱۹

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی فلسفه و منطق

تعداد بازدید : 793

۴۰.

اخلاق و فلسفه اخلاق از دیدگاه کانت(مقاله علمی وزارت علوم)

منبع: نامه مفید ۱۳۸۰ شماره ۲۸

کلید واژه ها: فلسفه اخلاق تکلیف اخلاق، کانت حکم تالیفى پیشینى اخلاقى ما بعد الطبیعه اخلاق اصل اعلاى اخلاق

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : 349

در این مقال، برآنیم که اخلاق محض یا به تعبیرى فلسفه اخلاق را از دیدگاه یکى از متفکران بزرگ مغرب زمین به نام ایمانوئل کانت مورد بررسى قرار دهیم. از نظر کانت، علم، معرفتى است که واجد قضایاى تالیفى پیشینى است. هر معرفتى که عارى از آنها باشد، شایسته علم نیست. احکام تالیفى پیشینى، احکام کلى و ضرورى هستند که مبناى علوم قرار مى‏گیرند. از این رو اخلاق نیز به عنوان یک علم، واجد احکام تالیفى پیشینى است. مانند: ما باید راست بگوییم. «باید»، هیچ گاه از تجربه ناشى نمى‏شود؛ یعنى از «هست» نمى‏توان «باید» را نتیجه گرفت. کانت مى‏گوید: علم و معرفت بطور کلى از دو چیز یعنى ماده و صورت تشکیل مى‏شود. ماده آن از خارج وارد ذهن مى‏شود و صورت را ذهن از پیش خود عرضه مى‏کند و به واسطه همین صورتهاى ذهنى است که انسان مى‏تواند قوانین کلى و ضرورى در هر علمى را توجیه کند. به نظر او معرفت عقلى یا مادى است یا صورى. معرفت صورى را منطق صورى یا استعلایى مى‏گویند. معرفت مادى که درباره موضوعى بحث مى‏کند، بر دو قسم است: طبیعیات یا فلسفه طبیعى و اخلاق یا فلسفه اخلاق. علم طبیعى و علم اخلاق هر دو یک جنبه تجربى و یک جنبه پیشینى دارند. جنبه پیشینى اخلاق را اخلاق محض یا فلسفه اخلاق مى‏گویند. از دیدگاه کانت، وظیفه فلسفه اخلاق، توجیه احکام کلى و ضرورى اخلاقى است. به بیان دیگر وظیفه فلسفه اخلاق این است که عناصر پیشینى را از عناصر تجربى متمایز ساخته و بررسى کند که چه توجیهى براى قبول عناصر پیشینى داریم. یعنى چگونه قادریم، به اصولى از رفتار که براى همه انسانها الزام آور است، دست یابیم. کانت قواعدى را ارائه مى‏دهد که از طریق آنها مى‏توان اصول کلى و ضرورى اخلاقى را تشخیص داد.

درخت حوزه‌های تخصصی