محمدحسین فاریاب

محمدحسین فاریاب

مدرک تحصیلی: استادیار مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ره 
پست الکترونیکی: m.faryab@gmail.com

مطالب

فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۲۱ تا ۴۰ مورد از کل ۴۲ مورد.
۲۱.

معناشناسى و گستره افضلیت امام در اندیشه متکلمان(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: متکلمان امام معناشناسى افضلیت گستره

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 991 تعداد دانلود : 928
در اندیشه شیعه و بسیارى از اهل سنت، افضلیت امام یکى از شرایط لازم براى امام است. این مسئله درطول تاریخ اسلام، در کشاکش بحث هاى شیعه و سنى بارها مورد چالش قرار گرفته است. آنچه ایننوشتار به دنبال آن مى باشد، مرورى است بر معناى افضلیت در اندیشه متکلمان با روش اسنادى. ازسوى دیگر، یکى از مسائل اصلى در بحث افضلیت، گستره افضلیت امام است که به حقیقت بیانگرمسئله معناى افضلیت است. پس در این نوشتار معناى افضلیت را از دیدگاه متکلمان بررسى مى کنیم کهبیانگر دیدگاه آنها در بحث گستره افضلیت نیز به شمار مى رود. بر اساس مهم ترین یافته هاى این تحقیق،متکلمان اهل سنت کمتر به این بحث توجه داشته اند و در سوى مقابل، متکلمان شیعى معانى متعددىبراى افضلیت ذکر کرده اند.
۲۲.

نقش امام علیه السلام در تشریع، دریافت و تفسیر دین(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: تأویل امام تبلیغ تشریع دریافت دین

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 169 تعداد دانلود : 124
در مکتب تشیع، امامان علیهم السلام ادامه دهندة رسالت پیامبر اکرم (ص) به شمار می آیند. تعیین نقش ایشان در ادامه دادن رسالت یادشده از مسائلی است که همواره مورد پرسش اندیشوران بوده است. با توجه به آموزة انکارناپذیر خاتمیت، این مسأله باید به گونه ای پاسخ داده شود که از امامان، پیامبرانی دیگر نسازد. این نوشتار تأمّلی در این مسأله است. نگارنده با جستجو در آیات و روایات معتبر، بدین نتیجه دست یافته که امامان علیهم السلام نه شأن تشریع دین دارند و نه شأن دریافت دین، بلکه ایشان تمام دین را از شخص پیامبر یا امام پیشین دریافت داشته، برای مردم بیان کرده و به تفسیر و تأویل می پردازند.
۲۳.

عصمت پیامبران در منظومه فکرى علّامه طباطبائى(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: پیامبران علامه طباطبائى عصمت از گناه عصمت از اشتباه منشأ عصمت

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی فلسفه اسلامی کلیات فلاسفه اسلامی
  2. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی کلام دین پژوهی فلسفه دین
  3. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی کلام پیامبرشناسی عصمت و معانی آن
تعداد بازدید : 124 تعداد دانلود : 504
مسئله عصمت پیامبران از جمله مقولاتى است که همواره مورد بحث میان دانشمندان مسلمان و غیرمسلمان با گرایش هاى مختلف عرفانى، فلسفى، حدیثى و کلامى بوده است. این مسئله در دوران معاصر نیز با جدّیت فراوان بررسى شده است. علّامه طباطبائى به تفصیل به بررسى این مسئله پرداخته است. در این نوشتار، به دنبال بررسى مسئله عصمت پیامبران از دیدگاه این مفسر گران مایه هستیم. بر اساس مهم ترین یافته هاى این تحقیق، علّامه طباطبائى منشأ عصمت را علم قطعى و دایمى به قبح گناه و ترک واجب دانسته است. افزون بر آن، او معتقد به عصمت مطلق پیامبران نیست. براى نمونه، او عصمت پیامبران از اشتباه در امورى که ارتباطى به دریافت و ابلاغ وحى و نیز انجام تکالیف شرعى ندارد برنمى تابد؛ در سوى مقابل، با قاطعیت بر عصمت پیامبران در دریافت و ابلاغ وحى و نیز عصمت از گناهان تأکید دارد.
۲۴.

شئون امام در اندیشه شیخ مفید(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: قرآن نجات روایت قیامت استضعاف فکرى

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 408 تعداد دانلود : 13
سرنوشت اخروى مستضعفان از مسائلى است که همیشه درباره اش سؤال شده است. پاسخ به این سؤال نه تنها موجب حل این معضل علمى شده است، بلکه روشن خواهد کرد که چه گروهى از مستضعفان مشمول عنایت و رحمت الهى شده، در قیامت به بهشت وارد مى گردند؟ با توجه به اینکه این بحث نقلى است، با مراجعه به آیات و روایات، به روش تحلیلى توصیفى به این سؤال پاسخ مى گوییم. در روایات و آیات قرآن، سرنوشت هاى متفاوتى براى مستضعفان ذکر شده است؛ مثل امتحان آنها در قیامت، نوید رحمت الهى، در گرو عمل خود بودن، واگذارى به مشیت الهى یا خادم اهل بهشت بودن. وجه جمعى که مى شود درباره اینها بیان کرد این است که این سرنوشت هاى متفاوت بستگى به نوع مستضعفان دارد. همچنین ممکن است در مواقف قیامت وضعیت ایشان فرق کند.
۲۵.

جستاری در حیات نوری امامان علیهم السلام(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: امام عالم انوار حیات نوری نخستین آفریده وساطت فیض تقدیس پروردگار

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی کلام دین پژوهی فلسفه دین
  2. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی کلام امام شناسی
تعداد بازدید : 821 تعداد دانلود : 363
مسئلة آفرینش نوری امامان معصوم علیهم السلام از مسائلی است که اگرچه در روایات بازتاب درخور توجهی داشته، در آثار متکلمان و محققان کمتر بدان پرداخته شده است. نگارنده در این نوشتار با روش توصیفی تحلیلی و با استفاده از روایات معتبر به بررسی این مسئله، به ویژه شئون امامان علیهم السلام در آن عرصه پرداخته است. بر اساس مهم ترین یافته های این پژوهش، هرچند برخی متفکران، از اساس منکر وجود ارواح قبل از ابدان هستند، روایات معتبر و متعددی بر حیات نوری و روحی امامان علیهم السلام تأکید می کند. بر اساس این روایات، ایشان نخستین آفریدگان خداوند؛ در آن عرصه، وجودی حقیقی و نوری داشته اند و به تمجید و تقدیس پروردگار مشغول بوده اند. بر اساس روایات معتبر، وجود ایشان واسطة فیض برای آفرینش دیگر آفریدگان بوده است.
۲۶.

جستاری در شأن ولایت تکوینی امامان علیهم السلام(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: امامت تفویض ولایت تکوینی ولایت بر تکوین ولایت در تکوین

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 249 تعداد دانلود : 743
ولایت تکوینی به معنای ولایت بر نظام تکوین از مسائلی است که همواره ذهن عالمان را به خود مشغول کرده است. آنچه در این نوشتار می آید، پرده برداری از معنای این اصطلاح و برخورداری یا عدم آن در حق امامان شیعی علیهم السلام است. بر اساس مهم ترین یافته های این پژوهش، ولایت تکوینی می تواند به دو گونة ولایت در تکوین و ولایت بر تکوین تصویر شود و آنکه مورد خلاف است، دومی است. اگر چه واگذاری و تفویض امر عالم به انسان ـ اگر در طول ارادة الهی باشد ـ فی نفسه امری محال نیست، اما شاهدی بر این واگذاری و در نتیجه شأن ولایت بر تکوین در حق امامان علیهم السلام نیست.
۲۷.

بازخوانی براهین عقلی متکلمان امامیه بر عصمت امام تا پایان قرن پنجم هجری(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: امامت عصمت برهان عقلی قلمرو عصمت متکلمان امامیه پنج قرن نخست هجری

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی کلام امام شناسی امامت چیست، امام کیست
  2. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی کلام فرق و مذاهب تشیع امامیه
تعداد بازدید : 549 تعداد دانلود : 839
از آنجاکه بیشتر براهین امروزی بر عصمت امام، صورت تکاملیافته ای از براهین مطرح شده در قرون نخستین است، با هدف آشنایی با پیشینه این براهین به معرفی و بررسی آنها پرداخته میشود. اگرچه میتوان آغاز تسمک به براهین عقلی را در سخنان خود امامان شیعی و برخی صحابة ایشان جستجو کرد، ابتکارات دیگر متکلمان پس از عصر حضور ائمه^ در تکامل بخشیدن به آنها و نیز ارائه براهین دیگری دراین باره غیر قابل چشم پوشی است. نگارنده درمجموع و در آن حوزه زمانی، سیزده برهان عقلی بر عصمت امام× شناسایی کرده که از نظر اثبات میزان قلمرو عصمت متنوع هستند و این امر نشان از دقت فراوان متکلمان امامیه دارد.
۲۸.

تناسخ و معاد جسمانی؛ سنخیت یا غیریت؟(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: معاد روحانی معاد جسمانی تناسخ ملکوتی تناسخ تناسخ ملکی جسم برزخی

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی کلام معادشناسی
  2. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی کلام معادشناسی قیامت
تعداد بازدید : 452 تعداد دانلود : 482
تناسخ، از جمله مسائلی است که از دیرباز مورد توجه اندیشمندان مختلف با قومیت ها و آیین های گوناگون بوده است. از سوی دیگر، معاد جسمانی از جمله آموزه هایی است که نصوص قرآنی بر آن دلالتی آشکار داشته و همواره مورد اعتقاد مسلمانان بوده است. با وجود این، آموزة معاد جسمانی همواره انتقادات جدی به خود دیده که یکی از آنها مساوق بودن با تناسخ است که باور عمومی بر استحالة آن استوار است. آنچه در این نوشتار می آید، تبیین رابطة میان تناسخ و معاد جسمانی به جسم عنصری از دیدگاه فیلسوفان و متکلمان، و آن گاه ارائة دیدگاه برگزیده از سوی نویسنده است. بر اساس مهم ترین یافته های این پژوهش، از دیدگاه ابن سینا و ملّاصدرا معاد جسمانی به جسم عنصری، مصداق تناسخ است. با این حال، متکلمان به دلیل نگاه خاص خود به تناسخ، چنین سنخیتی را برنمی تابند.
۲۹.

مهدویت در اندیشه صادق آل محمد (ص)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: مهدویت انتظار امام صادق علیه السلام علایم ظهور حکومت مهدوی

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی حدیث و علوم حدیث حدیث معارف حدیثی موارد دیگر روایات و عترت
  2. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی کلام امام شناسی مهدویت
تعداد بازدید : 34 تعداد دانلود : 420
اعتقاد به ظهور منجی که در هندسه معرفتی مسلمانان از آن به «مهدی» یاد می شود از باورهای مشترک میان ادیان آسمانی است. پیشوایان حقیقی دین مبین اسلام از زمان صدر اسلام به تبیین مسئله مهدویت پرداخته و بدین ترتیب، کمک شایانی به شیعیان در دوران غیبت امام عصر علیه السلام کرده اند. این نوشتار بر آن است تا مسئله مهدویت را با روش نقلی و تا تمرکز بر سخنان امام صادق علیه السلام واکاوی کرده، در اختیار شیعیان و رهروان مکتب تشیع قرار دهد. بر اساس مهم ترین یافته های این تحقیق، دوران امام صادق علیه السلام به دلیل ویژگی های خاص تاریخی مجال بیشتری برای تبیین این مسئله فراهم نموده است، تا آنجا که جزئی ترین مسائل مربوط به مهدویت در این دوران بیان شده، وظایف منتظران در عصر غیبت، حوادث آخرالزمان، اتفاقات قیام تا استقرار حکومت و... نیز از تبیین آن حضرت دور نمانده است.
۳۰.

خلافت انسان در قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: خلافت انسان جانشینی خلیفه الله

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 201 تعداد دانلود : 459
قرآن کریم به روشنی بر خلافت انسان از سوی خداوند تأکید کرده است. در این باره سؤال هایی وجود دارد؛ مانند اینکه چرا خداوند برای خود جانشین انتخاب فرمود؟ دلیل انتخاب انسان به عنوان جانشین خدا چیست؟ گستره جانشینی انسان از خداوند تا کجاست؟ این مقاله به رویکرد تحلیلی و بررسی اسنادی به تبیین چیستی خلافت انسان در قرآن و بررسی ابعاد آن میپردازد. بر این اساس، مهم ترین یافته های این تحقیق، راز برگزیده شدن انسان به عنوان خلیفه، توانایی او در پذیرش تکوینی و حضوری علم الاسماء بوده است. از این رو، خلیفه اللّه برترین انسان، دارای علم ویژه و برخوردار از ولایت تکوینی است.
۳۱.

سیرى در مسئله حدوث و قدم زمانى عالم در تاریخ فلسفه(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: فلسفه قدم حدوث حدوث و قدم زمانى حدوث و قدم ذاتى

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 356 تعداد دانلود : 134
حدوث و قدم زمانى عالم، به معناى ابتدا داشتن یا ازلى بودن عالم، از مسائلى است که از دیرباز، در میان عالمان مسلمان و غیرمسلمان، موضوع بحث بوده است. در این نوشتار، به بررسى این مسئله در تاریخ فلسفه پرداخته و به این نتیجه رسیده ایم که طرح موضوع «حدوث و قدم زمانىِ عالم» به یونان باستان برمى گردد؛ براهین برخى از فلاسفه آن سامان از جمله برقلس تأثیر بسزایى در رواج نظریه قدم زمانىِ عالم داشته است. طرفداران مکتب هاى مشّاء و اشراق، اغلب به نظریه قدم زمانىِ عالم گرایش داشتند؛ امّا در حکمت متعالیه، نگرشى جدید درباره این مسئله پدید آمد و نظریه حدوث زمانىِ عالم برترى نسبى یافت.
۳۲.

تأمّلی در نظریة علامه طباطبائی در مفهوم امامت در آیة ابتلا

کلید واژه ها: امامت حکومت آیه ابتلا اطاعت مطلق

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 660 تعداد دانلود : 27
«امام» در لغت به معنای پیشوا و رئیس است که در قرآن کریم به دفعات به کار رفته و آیة ابتلا از جملة موارد آن است. از دیرباز نظریاتی گوناگون دربارة مفهوم امام در این آیه ارائه شده است که نظریة علّامه طباطبائی در نوع خود به لحاظ روش شناسی تفسیری بیمانند است. آنچه در این نوشتار میآید نقد و بررسی دیدگاه ایشان دربارة مفهوم امام در آیة ابتلاست. نویسنده، در نقد و بررسی دیدگاه ایشان از روش تفسیری قرآن به قرآن و نیز تکیه بر روایات معتبر و رسیده از امامان معصوم(ع) استفاده میکند. بر اساس مهم ترین یافته های این تحقیق، دیدگاه ایشان اگرچه مورد پذیرش مفسّران دیگری نیز قرار گرفته است، همراه با ابهاماتی است که در نظریة ایشان، پاسخ به آنها دیده نمیشود.
۳۳.

امامت در مکتب صادق آل محمد(ص)

کلید واژه ها: علم امامت عصمت مرجعیت نصب امام صادق (ع)

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 673 تعداد دانلود : 720
امامت به معنایی که شیعه بدان معتقد است، اساسی ترین باوری است که موجب امتیاز شیعة امامیه از دیگر فرق اسلامی شده است. امامت به لحاظ عقلی و نقلی محل بحث و بررسی عالمان شیعی بوده است. آنچه در این نوشتار می آید، رویکرد نقلی و تاریخی به اصل امامت، با استفاده از بازخوانی سخنان امام صادق(ع) است. بر اساس مهم ترین یافته های این پژوهش، تبیین ها و توصیف های موجود در دوران امام صادق(ع) جهشی چشمگیر نسبت به دوران نخستین پیدایش تشیع داشته است؛ چنان که موجب اعتقاد برخی به الوهیت امامان در آن دوران شده است. «امام» در منظر امام صادق(ع) کسی است که حجت خدا بر بندگان بوده، مرجعیت دینی، علمی، اخلاقی و سیاسی را بر عهده دارد و واسطة فیض میان خدا و بندگان بوده، منصوب از جانب خدا، معصوم و دارای علم خدادادی است.
۳۴.

بازخوانی براهین قرآنی عصمت در قرون نخستین

کلید واژه ها: عصمت برهان عقلی قلمرو عصمت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 788 تعداد دانلود : 747
نوشتار حاضر با رویکرد تحلیلی، به بازخوانی و بررسی نقلی رایج متکلمان امامیه در پنج قرن نخست هجری دربارة عصمت امام(ع) میپردازد. از آنجا که بیشتر برهان های دالّ بر عصمت امام، که امروزه ارائه میشود، شکل تکامل یافته ای از ارائه شده در قرون نخستین است، نویسنده با هدف آشنایی با پیشینه این برهان ها، به معرفی و بررسی آنها پرداخته است. هر چند نقطه آغاز تسمک به برهان های نقلی برای اثبات عصمت امام(ع) در قرن دوم هجری و به وسیله هشام بن حکم بوده است، اما نمیتوان از تلاش های مرحوم شیخ مفید و ابوالصلاح حلبی در متقن ساختن اندیشه عصمت امام از طریق ارائه متنوع نقلی در این باره نادیده انگاشت. در مجموع، ده برهان نقلی دربارة عصمت امام(ع) قابل شناسایی است که در این نوشتار به بررسی پنج آیه از آیات مورد نظر خواهیم پرداخت.
۳۵.

سیری بر نظریه عصمت امام ، از آغاز تا سده پنجم هجری(مقاله ترویجی حوزه)

کلید واژه ها: علم عصمت امام اشتباه

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی کلام پیامبرشناسی عصمت و معانی آن
  2. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی کلام امام شناسی
  3. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی کلام امام شناسی امامان معصوم
تعداد بازدید : 977 تعداد دانلود : 377
عصمت در لغت، به معنای بازدارندگی و منع، و در علم کلام به معنای بازدارندگی از گناه و اشتباه به کار می رود. آنچه در این نوشتار مورد نظر است، بررسی سیر تاریخی مسئله عصمت امام در تاریخ اندیشه شیعه امامیه تا پایان سده پنجم هجری است. بر اساس مهم ترین یافته های این تحقیق، نظریه عصمت امام پیش از آنکه به وسیله متکلمان شیعی مطرح شود، در آیات قرآن کریم و نیز سنت نبوی نمودی آشکار داشته، چنان که سخنان صحابه رسول خدا مؤید چنین ادعایی است. اگرچه شبهاتی چند درباره اعتقاد یا عدم اعتقاد صحابه ائمه اطهار به وسیله برخی نویسندگان مطرح شده است، تحقیق و واکاوی در این مسئله خلاف این شبهات را ثابت می کند.
۳۸.

تحریف تورات و انجیل از دیدگاه قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: تورات انجیل تغییر تحریف لفظى تحریف معنوى

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 142
تحریف به معناى تغییر است. به گمان بسیارى از دانشوران شیعه و سنى، در تورات و انجیل ـ یا دست‏کم تنها در تورات ـ تحریف راه یافته است. مستند بسیارى از اینان آیات قرآن کریم است. سخن از تحریف تورات و اناجیل موجود، امرى نامعقول است؛ با این حال، تحریف تورات و انجیلِ اصیل از ظاهر برخى آیات قرآن کریم برمى‏آید. هدف این نوشتار بررسى آیاتى است که بسیارى از مفسّران شیعه و سنى بر پایه ظاهر آنها، به تحریف آن دو کتاب آسمانى یا یکى از آنها نظر داده‏اند. نگارنده با مراجعه به این آیات و جست‏وجو در متون تفسیرى شیعه و اهل‏سنّت، به بررسى این مسئله پرداخته است. بر اساس این پژوهش اغلب آیات بر این ادعا دلالتى ندارند و تنها در یک آیه با کمک روایات شأن نزول مى‏توان ادعاى یادشده را ثابت کرد.
۴۰.

جستاری در صابئان(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: توحید حرّانیان صابئان مندائیان تعمید گنزاربا ستاره‏پرستی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 245
نوشتار حاضر مروری بر تاریخ و عقاید پیروان یکی از ادیان قدیمی به نام «صابئان» است که مدت‏هاست در کشورهای اسلامی ایران و عراق زندگی می‏کنند. هدف نویسنده از این نوشتار، آشنایی با حقیقت دینی و سیری در مناسک دینی آنهاست. این پژوهش با رویکرد نظری و مراجعه به اندک منابع متعلّق به آنها و نیز دیگر منابع، اطلاعات مهمی به دست می دهد. یافته‏های این پژوهش عبارتند از: صابئان به دو گروه اصلی حرّانی و مندائی تقسیم می‏شوند. گروه نخست در شمال عراق و گروه دوم، بیشتر در استان خوزستان ایران زندگی می‏کنند و دارای مناسک مشترک و نیز متفاوت هستند. با وجود آنکه مندائیان تاریخ خود را به حضرت آدم علیه السلام برمی‏گردانند، اما به دلیل عدم تبلیغ دین خود، ابهامات فراوانی راجع به آنها وجود دارد. آنها دارای خط، زبان و نیز کتب مقدّس مخصوص به خود هستند. ضمن آنکه باید اذعان کرد که از وضعیت آنها هنگام ظهور اسلام، اطلاعات چندانی در دست نیست.

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان