بهروز افخمی

بهروز افخمی

مدرک تحصیلی: استادیار، گروه باستان شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران.

مطالب

فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱ تا ۲۰ مورد از کل ۴۲ مورد.
۱.

بازنگری در گاه نگاری و کاربری فضای دستکند مجموعۀ آباذر نیرِ استان اردبیل

کلید واژه ها: کوهستان سبلان معماری دستکند آباذر نیر گاه نگاری کاربری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 895 تعداد دانلود : 126
منظر طبیعی فرهنگی کوهستان سبلان به دلیل شرایط اقلیمی و سنگ های قابل تراش، یکی از کانون های اصلی شکل گیری فضاهای دستکند در منطقه شمال غرب ایران است. در این منطقه فضاهای دستکند متنوعی در دوره های مختلف فرهنگی تراشیده شده که یکی از شناخته شده ترین آن، مجموعه دستکند-دست ساز «آباذر» نیر است. این مجموعه در مطالعات پیشین برخی از پژوهشگران، عموماً متعلق به دوره اشکانی با کاربری «مهرابه»؛ یا دوران اسلامی با کاربری «معابد- مقابر بودایی» درنظر گرفته شده است؛ با این حال داده های فرهنگی موجود در این مجموعه، با دلایل کافی و مستند باستان شناختی، فرضیه نیایشگاه مهری و بودایی را رد می کند. این پژوهش بنیادی ازنظر هدف، کیفی بوده و با روش توصیفی-تحلیلی و جمع آوری اطلاعات به کمک مطالعات میدانی و اسناد - منابع کتابخانه ای انجام شده و به دنبال پاسخ به دو پرسش اساسی زیر است؛ 1- براساس یافته های سطحی باقی مانده، گاه نگاری فضای دستکند آباذر متعلق به چه دوره های فرهنگی است؟ 2- فضاهای دستکند (شماره 7) مجموعه آباذر نیر چه کارکردهایی داشته است؟ نتایج بیانگر آن است که فضای دستکند مورد بحث، همانند سایر فضاهای این محوطه، کارکرد معیشتی در دوران اسلامی داشته است. نتایج دیگر پژوهش مشخص کرد که مجموعه فضاهای محوطه آباذر عموماً متأثر از شرایط اقلیمی منطقه ایجاد شده و قابل مقایسه با سایر روستاهای دستکند - دست ساز دامنه کوهستان های سبلان و سهند است. فعالیت باستان شناختی اخیر این مجموعه می تواند در شناخت ماهیت کارکردی و گاه نگاری سایر فضاهای دستکند - دست ساز دامنه های کوهستان سبلان مفید و راهگشا باشد.
۲.

بازنمایی عناصر معنوی ایران باستان در اشعار حکیم عمر خیّام(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : 781 تعداد دانلود : 881
یکی از مهمترین ابزارهای انتقال میراث فرهنگی و حفظ آثار گذشتگان، ادبیات است و بایدگفت بخشی از عناصر فرهنگی ایرانِ دوران اسلامی تحت تأثیر ایران باستان قرار داشته که ردِّ پای آن را می توان در متون ادبی این دوران مشاهده نمود. در این پژوهش تلاش شده تا عناصر معنوی ایران باستان که شامل، فلسفه و مذهب، مناسک، اساطیر و تمامی پدیدارهای ناملموس که به نحوی یادآور آن دوران بوده و در شعر خیّام بازتاب داشته است، بررسی نماید. این عناصر معنوی به طور خاص مباحثی چون اندیشه های زُروانی و تأثیر فردوسی، نمود عقاید باستانی اسماعیلیان و خرّمدینان در شعر خیّام، موسیقی، مراسم شراب و همچنین تجلّی اساطیر ایران باستان در شعر خیّام را در برمی گیرد. شعر خیّام آمیخته ای از پرسش های عمیق فلسفی در قالب رباعی است که این قالب شعری خود محملی ایرانی برای سرودن است. شاعرتحت تأثیر حماسه های سبک خراسان و همچنین نزدیکی تاریخی به دوران احیای تمدن ایرانی در زمان سامانیان و بالاگرفتن کار اسماعیلیان در دوران حیات شاعر که ایشان خود تحت تأثیر ایران باستان بوده اند، به سرودن این رباعیات پرداخته است. این اشعار بازتاب مضامینی اسطوره ای و باستانی است که در قالب ادبیات و طی یک رشته تداوم فرهنگی به عصر شاعر رسیده است.
۳.

سیر تحول مفهوم مادرسالاری نزد مغولان و ایلخانان با تحلیل آیکونوگرافیک نگاره پرسیدن فریدون نسب خود را از مادرش در شاهنامه بزرگ مغولی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: مادرسالاری زنان مغول و ایلخانی آیکونوگرافی شاهنامه مغولی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 508 تعداد دانلود : 409
بازتاب جریانات و حوادث دوره های مختلف تاریخی در هنرهای آن دوره و ارتباط متقابل گونه ها و سبک های هنری با رویدادهای جامعه معاصر خلق اثر بین اکثر پژوهش گران تاریخ و جامعه شناسی هنر امری پذیرفته شده است. مسئله پژوهش حاضر بررسی و تحلیل چگونگی سیر تحول مفهوم مادرسالاری نزد مغولان اولیه تا انقراض ایلخانان با مطالعه موردی نگاره پرسیدن فریدون نسب خود را از مادرش در شاهنامه بزرگ مغولی است. در تحلیل داده ها از مبانی آیکونوگرافی ازجمله تطبیق نگاره با منابع تاریخی، روابط بینامتنی و استحاله بهره گرفته شده است. رویکرد پژوهش توصیفی تحلیلی است و اطلاعات به روش کتابخانه ای و با استفاده از منابع مکتوب و دیجیتال گردآوری شده است. نتایج نشان می دهند مفهوم مادرسالاری از دوره مغولان اولیه تا ایلخانی به سه دوره قابل تقسیم است. در دوران قبل از تشکیل امپراتوری به سبب عرف گرایی موجود، مادرسالاری به بهترین نحو بر قبایل حاکم است. در دوران فتوحات، ازدواج های درباریان و شخص خان همسو با منافع سیاسی و اقتصادی است. در این دوره، نفوذ همسر اول خان بیشتر از سایر زنان است؛ ولی این نفوذ شخصی و غیرمستقیم است تا اینکه امری نهادی باشد. پس از اصلاحات غازان و به ویژه در اواخر عمر ایلخانان، با وجود غلبه دیوان سالاری ایرانی اسلامی، نمودهایی از بازگشت به عرف گرایی در هنرهای این دوره به صورت اعم و اهمیت مجدد مادرسالاری در نگاره مطالعه شده (بازتاب نقش مادر ابوسعید در سرنگون کردن امیرچوپان در نگاره) به صورت اخص دیده می شود.
۴.

نقدی بر کارکرد فضاهای دستکند شمال غرب ایران به عنوان معابد مهری(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : 534 تعداد دانلود : 865
منطقه شمال غرب ایران، به دلیل موقعیت جغرافیایی، بستری مناسب برای ایجاد فضاهای دستکند است. در این منطقه، تاکنون فضاهای دستکند متنوع با کاربری های مختلف کشف و شناسایی شده است. در میان آنها، فضاهای دستکند نیایشگاهی، یکی از سالم ترین و در عین حال شاخص ترین فضاهای دستکند محسوب می شود. تاکنون پژوهش هایی درباره این فضاها انجام شده و کاربری و گاه نگاری آنها بیشتر با تأکید بر معابد مهری متعلق به دوران اشکانی در نظر گرفته شده است؛ با این حال فرضیه های مطرح شده بدون پشتوانه علمی مناسب بوده و دلایل کافی برای انتساب آن به آیین مهرپرستی در دست نیست. بر همین اساس لزوم مطالعه و بازنگری در نظریات پیشین وجود دارد؛ بنابراین در پژوهش حاضر به صورت موردی سه فضای دستکند امامزاده معصوم، آباذَر و قدمگاه با روش مطالعات توصیفی- تطبیقی و تاریخی- تحلیلی مورد مطالعه و ارزیابی مجدد قرار گرفته است. این پژوهش به دنبال پاسخ به پرسش های اساسی زیر است: ۱. فضاهای دستکند مذکور از نظر گاه نگاری متعلق به چه دورانی هستند؟ ۲. نیایشگاه های دستکند مورد مطالعه از نظر ماهیت کاربری به کدام گروه های دینی- مذهبی تعلق دارند؟ در پاسخ به پرسش های بالا نگارندگان، براساس بررسی باستان شناختی، سبک شناختی عناصر معماری به خصوص پوشش فضاها، چشم انداز محوطه، مطالعات تاریخی و مواد فرهنگی باقی مانده در سطح محوطه ها، ضمن رد فرضیه مهرابه بودن این فضاها، گاه نگاری غالب فضاها را متعلق به دوران اسلامی با کاربری های آیینی- یادمانی و معیشتی در نظر گرفته اند.
۵.

هژمونی نمادین و منازعه دارایی های میراث فرهنگی

نویسنده:

کلید واژه ها: دارایی میراث فرهنگی هژمونی جغرافیای فرهنگی منازعه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 13 تعداد دانلود : 782
میراث فرهنگی، هستی تاریخی یک ملت است. میراث فرهنگی کارکردهای داخلی، ملی و بین المللی داشته و ذاتاً دارای «ارزش» هست؛ ازجمله مهم ترین ارزش ها «هژمونی نمادین» است. ارزش نمادین میراث فرهنگی و تبدیل آن به دارایی های فرهنگی در کشورهای مقصد، ابرقدرت ها را به فکر تصاحب دارایی های فرهنگی کشورها، به ویژه در کشورهای صاحب میراث فرهنگی غنی انداخته و «منازعه دارایی های فرهنگی» را شکل داده است؛ ازجمله مصادیق آن، تخلیه موزه موصل کشور عراق توسط «داعش» که احتمالاً به نفع موزه های بزرگ جهان بود. میراث فرهنگی نماد و نمود تلاش جمعی یک ملت در بستر زمان و ذخیره دانایی و توانایی نسل های گذشته هستند. پس آثار فرهنگی و اشکال متنوع آن به مثابه موجود زنده ای هستند که می توانند همواره بازیابی/بازسازی و حفاظت شوند و به صورت مداوم برای کشورها کاربردهای متنوع و متعدد داشته باشند، و ابرقدرت ها با بردن آثار و خالی نمودن این کشورها از میراث فرهنگی، به واقع قدرت نمادین کشورها را تخلیه می نمایند. پرسش این پژوهش، تبیین ارزش ها، به ویژه ارزش «هژمونی نمادین» میراث فرهنگی است. میراث فرهنگی مصداق جغرافیای فرهنگی یک سرزمین است که حوزه نفوذ و رقابت تلقی می شود. شیوه های جلوگیری از حوزه نفوذ و مصادره میراث فرهنگی چگونه است؟ پژوهش حاضر، نظریه ای را ارائه می دهد که براساس این نظریه، میراث فرهنگی به مثابه دارایی فرهنگی قلمداد شده و می تواند جایگاهی بااهمیت در تصمیمات اقتصادی، جغرافیای سیاسی و جغرافیای فرهنگی کشور داشته باشد. درنهایت، شکل گیری منازعه دارایی های فرهنگی در خاورمیانه را با ذکر مصادیقی تبیین، و دلایل منازعه قدرت ها برای تصاحب میراث فرهنگی کشورهای هدف را تحلیل کرده است.
۶.

پژوهشی بر شناخت سنگ مزارهای دوران اسلامی شهرستان وَرزقان در استان آذربایجان شرقی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: شهرستان ورزقان سنگ مزار گونه شناسی اسلامی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 96 تعداد دانلود : 963
سنگ مزارها یکی از اجزاء جدایی ناپذیر تفکر مرگ در میان تمامی جوامع از روزگاران کهن تا به امروز بوده و ابزاری اساسی برای نمودهای عینی و معنوی آن به کار رفته است. یکی از مناطق مهم در حوزه مطالعات این گونه آثار در منطقه آذربایجان شرقی، شهرستان ورزقان است. برخی از گورستان های دوران اسلامی این شهرستان، دارای سنگ قبرهای در اشکال مختلف و مزیین به نقش مایه های متنوع بوده که بررسی، مستند نگاری و مطالعه آن ها ارزشمند است. این پژوهش، با استفاده از روش توصیفی–تطبیقی، تحلیلی و بر اساس مطالعات میدانی و کتابخانه ای به دنبال اهدافی چون مطالعه سنگ قبرهای دوران اسلامی ورزقان، طبقه بندی اشکال سنگ قبرها و بررسی نقش مایه های تزیینی در آن هاست. نتایج پژوهش نشان می دهد که این سنگ قبرها عموما از دوران ایلخانی تا معاصر شکل گرفته اند. سنگ قبرهای موجود در این گورستان ها از نظر شکل ظاهری به چهار دسته کلی؛ صندوقی، گهواره ای، پیکره سنگی حیوانی و پلکانی قابل تقسیم بوده و روی آن ها نگاره هایی چون نقش مایه کتیبه، گیاهی، ابزارآلات، هندسی، محراب به کار رفته است. همچنین نتایج دیگر این پژوهش نشان می دهد که نقش مایه های ایجاد شده، بازتاب اعتقادات مذهبی، اجتماعی و قومی ساکنان منطقه بوده است. به طور کلی، هدف اصلی در پژوهش حاضر ضمن دسته بندی و تفکیک اشکال و نقش مایه سنگ قبرهای ۱۸ گورستان، تحلیلی بر ریشه شناختی برخی اشکال و نقش مایه های تزیینی سنگ قبرها، در شهرستان ورزقان پرداخته است. با توجه به اینکه بسیاری از این سنگ قبرها در معرض تخریب هستند، ضرورت مطالعه و ثبت اطلاعات آن ها وجود دارد.
۷.

کارکرد ارابه در ایرانِ دوره هخامنشی، میان رودان و یونان باستان(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: کارکرد ارابه جایگاه اجتماعی میانرودان یونان هخامنشی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 517 تعداد دانلود : 67
در فرهنگ هندواروپایی، خویشکاری خدایان آسمانی در پیوند با ارابه رانی بازنمایی شده و در عصر برنز، ارابه در تمدن های هیتیت و مصر؛ کارکرد رزمی داشته است. علاوه بر این، شواهد باستان شناسی فراوانی از ارابه از تمدن های باستانی میان رودان، یونان و ایران عصر هخامنشی برجای مانده است؛ امّا به درستی کارکردهای ارابه و ارابه رانی در این تمدن ها شناخته شده نیست. بنابراین سوالات اصلی این پژوهش این است: کارکردهای چندگانه ارابه در تمدن های میان رودان، یونان و هخامنشیان در عصر باستان چیست؟ و براساس روابط میان فرهنگی این کارکردهای چندگانه ارابه چه شباهت ها و تفاوت هایی با هم دارند؟ داده های این پژوهش با روش کیفی به شیوه توصیفی، تحلیلی و تطبیقی مطالعه شده اند. به طور کل نقش ارابه در اساطیر هندواروپایی و کارکرد رزمی ارابه در تمدن های هیتی و مصری به صورت مستقیم و غیرمستقیم بر کارکردهای ارابه در هر سه تمدن تأثیر داشته و این کارکردها با سایر ابعاد فرهنگی این تمدن ها برهمکنش داشته اند. بدین ترتیب می توان تأثیر و تأثر کارکردهای ارابه بر اقتصاد، قشربندی اجتماعی، جنگ، مراسم آیینی و خویشکاری ایزدان سماوی، تفریح، ورزش و سرگرمی را مشاهده نمود. جنبه نظامی، اساطیری و تفریحی ارابه در میانروان برجسته بوده و در یونان بُعد آیینی، ورزشی و اجتماعی داشته است. در ایران جنبه نظامی، اجتماعی و اساطیری آیینی نمودهای بارزتر ارابه بودند.
۸.

کُشتی و کهن الگوی قهرمان(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: کشتی آنتاگونیست آیین کهن الگوی قهرمان مهر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 817 تعداد دانلود : 505
کشتی از گذشته های دیرین رواج داشته و با ابعاد چندگانه فرهنگ ایرانی در پیوند بوده است. در این رابطه کشتی، آیین حرکتی و جسمانی بوده است و امروزه در سطح ملی، بومی و محلی انجام می شود. مسئله پژوهش این است که چه اسطوره هایی در پس این فعالیت حرکتی آیینی مطرح بوده است؟ هدف پژوهش حاضر این است که با روش تحلیلی اساطیری را که سبب معنادهی، تدوام و ارزش این فعالیت حرکتی به منزله آیین در فرهنگ عامه ایران طی تاریخ شده است، شرح داده شود. در فرهنگ باستانی، فردی که با نیروی های مخرب طبیعت به نبرد تن به تن می رفت، به کهن الگوی قهرمان تبدیل می شد که معیشت و امنیت را در جامعه ایجاد می کرد و مردم به او احترام می گذاشتند. این چالش با آنتاگونیست به عرصه دشمنان ایران نیز وارد شد و کشتی گرفتن نماد عمل پهلوانانی بود که برای حفظ سرزمینشان و ارزش های آن به نبرد تن به تن می رفتند، اما آنچه در فرهنگ ایرانی مطرح شد این بود که این پهلوانان که با اعمالشان امنیت و نظم جامعه را برپا می کردند، باید در ابتدا درون خود را از آنتاگونیست پاک کنند و به اختیار به نبرد با سایه درون بروند. این کار در جامعه ایران به یک ارزش و بنیان اخلاقی برای کهن الگوی قهرمان تبدیل شد و در ناخودآگاه جمعی جامعه ایرانی باقی ماند و در جشنواره های فرهنگ عامه که کشتی بخشی از آن مراسم است، همه این ارزش ها به شخصیت کشتی گیر فرافکنی می شود و گونه ای از هویت و انسجام اجتماعی را شکل می دهد که تماشاگران از خلال آن محبت و خودشکوفایی را دریافت می کنند .
۹.

بررسی و تحلیل گونه شناختی سنگ نگاره های نویافته باوکی، شهرستان ازنا

کلید واژه ها: سنگ نگاره نقش مایه عصرآهن باوکی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 832 تعداد دانلود : 738
صخره های منقوش، شاید قدیمی ترین آثار به جامانده از انسان های پیش از تاریخ باشند. قبل از این که خط به وجود بیاید، بشر نقاشی می کشیده است. این هنر در ایران و به خصوص در غرب کشور (لرستان) سابقه ای بسیار کهن دارد. این مقاله به بررسی نقوش صخره ای نویافته روستای باوکی، شهرستان ازنا در لرستان می پردازد. تاکنون هیچ گونه اقداماتی جهت ثبت این محوطه صورت نگرفته است؛ لذا ثبت و مطالعه صخره نگاره های باوکی، در تکمیل نقشه باستان شناسی کشور و مطالعات صخره ای از اهمیت فراونی برخوردار است، به ویژه این نقوش دارای تنوع نقش و موضوعاتی روایی است که متفاوت تر از سبک نقش های انسانی و یا حیوانی دیگر صخر ه نگاره های ایران است. پرسش های اصلی پژوهش عبارتنداز: نقوش باوکی دربرگیرنده چه نقش هایی است، و سبک و شیوه طراحی نقوش چگونه است؟ این نقوش قابل مقایسه با چه مناطقی است؟ هدف از ایجاد نقوش چه بوده است؟ سنگ نگاره های باوکی به چه دوره تاریخی تعلق دارند؟ روش پژوهش این مقاله بدین صورت است؛ ابتدا با بررسی پیمایشی منطقه ازنا و سنگ نگاره های آن، شناسایی و مورد عکس برداری و مستندنگاری، و سپس تمام نقوش با نرم افزار Corel مورد طراحی قرار گرفت. با استفاده از روش کتابخانه ای به تطبیق نقوش و مردم شناسی و گاهنگاری محوطه نویافته پرداخته شد. نتایج پژوهش نشانگر این است که تعداد نگاره های باوکی 74 نقش است که برروی صخر ه های به هم پیوسته و دربرگیرنده نقوش: انسانی، حیوانی، هندسی، گیاهی و ابزارآلات است. نگاره ها بسیار ساده و انتزاعی و تعداد محدودی واقع گرایانه ایجاد شده اند. با توجه به بررسی های انجام گرفته می توان گفت که نقوش این محوطه ازنظر کمّی و کیفی قابل مقایسه با نقوش صخره ای مناطق مختلف ایران، مانند: کنده نگاره های تیمره (خمین)، سونگون (ارسباران)، زرینه (قروه) و در خارج از کشور با قوبوستان (آذربایجان)، گغاما (ارمنستان) هستند. با توجه به اطلاعات به دست آمده از نقوش و آثار سفالی به دست آمده از محوطه و اطراف آن، بررسی استقرارهای اطراف محوطه و مقایسه نقوش با سایر محوطه های تاریخ گذاری شده در ایران، سبک نقوش، و سایر داده های تاریخی با شرط رعایت احتیاط قدمت نقوش مربوط به عصرآهن می باشد.
۱۰.

مفاهیم نقوش شکار در دوره ساسانی با تأملی بر هنر مردمان پیش از تاریخ(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: شکار جادو نقوش اولیه غارنشینان ساسانیان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 685
انسان های اولیه برای غلبه بر حیوانات در شکار، نقش آن ها را بر دیوار غارها می کشیدند و با انجام اعمال جادویی و تیراندازی به تصاویر حیوانات، به پیروزی نمادینی بر آن ها دست می یافتند. درادامه با پیشرفت فرهنگ ها و تغییر الگوهای معیشتی، باورها نیز دستخوش تطور شد. رفته رفته گزیده ای از حیوانات مورداحترام قرار گرفتند و به توتم ها تبدیل شدند. بااین حال در ادوار مختلف و با گذشت زمان، شکار همچنان به عنوان وسیله ای برای نمایش قدرت و اعتقادات مذهبی به خصوص برای شاهان باقی ماند. به نظر می رسد که شکار همان عملکرد قدرت نمایی گذشته خود را دارد و حتی در ادوار اسلامی به عنوان یکی از رفتارهای شاهانه مدنظر بوده است. در ایران، شاید بهترین نمونه این چنین نمایشی را بتوان در دوره ساسانی دید. بنابراین، سؤال اصلی این است: آیا هنرمندان این دوره با به کارگیری موضوع شکار و نمایش آن به وسیله ابزار و مواد مختلف روی سطوح گوناگون، خواسته اند همان اهمیت شکار در پیش از تاریخ را به عنوان قدرت نشان دهند؟ هدف پادشاهان ساسانی از انتخاب موضوع شکار برای نقش بستن روی سطوح مختلف در دوران حکومت خود چه بود؟ در این مقاله، با رویکردی تحلیلی تاریخی و بهره گیری از مطالعات کتابخانه ای به موضوع شکار در این ادوار پرداخته شده و هدف اصلی این مقاله رسیدن به مفهومی هرچند مناسب و نزدیک به نوع نگاه مردمان در این ادوار به موضوع شکار است.
۱۱.

تحلیلی بر طرح و نقوش و بررسی ریشه های تاریخی قوچ های سنگی در گورستان های دوران اسلامی ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: سنگ قبر قوچ های سنگی ایران باستان دوران اسلامی گورستان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 389 تعداد دانلود : 173
در طی ادوار مختلف اسلامی، بنا بر اعتقادات و باورهای مذهبی و فرهنگ و جغرافیای خاص هر منطقه از ایران، سنگ قبر های متنوعی در اشکال و ابعاد مختلف مورد استفاده قرار گرفته که از آن جمله می توان به افراشته، محرابی، ساده ایستاده، صندوقی، گهواره ای، قوچ شکل، شیر سنگی، اسب شکل اشاره کرد. از مهمترین این دسته از سنگ قبرها، از منظر معناشناختی و باورهای اسطوره ای، قوچ های سنگی هستند که عموماً در نیمه غربی ایران و بالاخص در شمال غرب و غرب ایران یافت می شوند. بررسی و مطالعه این گروه از سنگ قبرها می تواند به نمودارسازی و کشف مفاهیم این آثار ارزشمند در هنر ایرانی – اسلامی منجر شود و در نهایت می تواند به اهداف و جوابی منطقی برای سؤالات زیر نیز دست یابد: اهداف: الف.  بررسی و مطالعه قوچ های سنگی گورستان های حاوی این سنگ قبر ب. نمادشناسی و مطالعه کهن الگوی قوچ های سنگی و تطبیق آن با مفهوم شناختی این نقش در ایران باستان ج.بررسی طرح و نقوش موجود بر روی قوچ ها سؤالات: قوچ های سنگی در گورستان های دوران اسلامی ایران، در کدام حوزه جغرافیایی و در چه زمانی مورد استفاده قرار گرفته است؟ باورها و اعتقادات نهفته در تندیس قوچ سنگی در گورستان های ایران کدام بوده و چه ارتباطی بین مفاهیم و نمادشناسی این نقش در دوران اسلامی با نقش آن در پیش از اسلام وجود دارد؟ انواع نقوش بر روی قوچ های سنگی کدامند و ریشه های آنها چیست؟ در این راستا، پژوهش پیش رو به شیوه توصیفی – تحلیلی و تاریخی و به کمک اسناد کتابخانه ای و بررسی های میدانی به دنبال معناشناسی، جست و جوی کهن الگویی و همچنین ریشه شناسی اعتقادی نقش قوچ در سنگ قبور اسلامی ایران، از طریق پی جویی آن در طول دوره های پیش از تاریخ و تاریخی است. مطالعات صورت گرفته نشان می دهد که قوچ های سنگی بیشتر در نیمه غربی ایران یافت می شوند و غیر از چند مورد، اکثراً متعلق به قرون نهم و دهم هجری هستند. قوچ در ایران باستان نماد باروری و به عنوان نشانه ای از فر ایزدی و در ارتباط با خدای پیروزی یعنی بهرام بوده است.  قرار گرفتن نقش قوچ به شکل سنگ قبر روی گورهای دوران اسلامی، به معنای طی طریقت و فرزانگی و نشان از استحاله فرد متوفی است. بنا بر اعتقاد مردم، حضور قوچ های سنگی در گورستان ها، مانع از ورود شیاطین می شده و استفاده از آنها با ظاهری انتزاعی  نشانه دلاوری و رشادت دلیران ایرانی و حاکی از مردانگی، قدرت و شجاعت آنان است.
۱۲.

تأثیر باستان گرایی و ملی گرایی بر نگاره های سنگ قبور دوره قاجار گورستان دارالسلام شیراز

کلید واژه ها: شیراز گورستان دارالسلام سنگ قبور ناسیونالیسم هخامنشی ساسانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 276 تعداد دانلود : 676
سنگ قبور از مظاهر ارزشمند هنر اسلامی به شمار می رود؛ به طوری که در ویژگی ها، نقوش و حتی فرم آن ها، اندیشه، اعتقادات و ارزش های فرهنگ ایرانی-اسلامی را می توان مشاهده نمود. پژوهش حاضر که از نوع توصیفی-تحلیلی بوده و یافته های آن مبتنی بر بررسی های میدانی و مطالعات اسناد گردآوری شده است، به بررسی و تحلیل نقوش سنگ قبور دوره قاجار گورستان دارالسلام شیراز پرداخته و در این راستا اهداف پیشِ رو را دنبال می کند: 1- سنگ قبرهای دارالسلام شیراز دارای چه نقوشی بوده و مضامین نمادین آن ها چیست؟ 2- نقوش ایجاد شده برروی سنگ قبرهای دارالسلام شیراز ردپای باورهای اسطوره ای و مذهبی کدام دوره یا ادوار تاریخی و فرهنگی ایران را نمایان می سازد؟ بررسی های صورت گرفته بر روی سنگ قبور مربوط به عصر قاجار گورستان دارالسلام شیراز اثبات می کند که این سنگ قبرها شامل نقوش متنوعی از تصاویر انسانی، حیوانی، گیاهی، هندسی و کتیبه است. به طور کلی، بیشتر این نقوش در عین دارا بودن معانی و نمادین خاص، متأثر از فرهنگ منطقه، اعتقادات و موقعیت زمانی و مکانی خود هستند. از طرف دیگر با توجه به غالب شدن تفکر ملی گرایی در دوره قاجار، تصاویر این سنگ قبرها به گونه ای تداوم نقش مایه های دوران ساسانی و هخامنشی را نشان می دهند که با فرم و محتوایی نسبتاً متفاوت ایجاد شده است.
۱۳.

باستان شناسی و تاریخ: تصویر زنان در نگاره های مکتب تبریز و متون دوره صفوی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: دوره صفوی زنان مکتب تبریز نگارگری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 557 تعداد دانلود : 637
متون تاریخی به جهت روایت گری های مردانه از فرمانروایان و بزرگان دوره های تاریخی، اغلب کمتر از مردمان عادی، به ویژه زنان، گفته اند. درواقع،زنان با اینکه نیمی از جامعه بشری و تربیت دهنده مردان و نسل آینده هستند و در ادوار تاریخی نیز تأثیر انکارناپذیری در روابط اجتماعی، حفظ و تداوم سنت ها، رسوم و حتی بازی های سیاسی داشته اند، در بیشتر مواقع به دلایل فرهنگی کمتر سخنی از حضور آنان در اجتماع به میان آمده یا زیر سایه مردان تعریف شده اند. بنابراین، برای روشن کردن موضوع و پاسخ به خلأها و پرسش های موجود روش های باستان شناختی و مطالعه مواد فرهنگی بسیار ارزشمند و کارگشاست، زیرا باستان شناسی همواره با استفاده از مواد فرهنگی به بازسازی جوامع، فرهنگ و نقش های انسان می پردازد. مقاله پیش رو نگاره های مکتب تبریز را به عنوان شواهد مادی دوره صفوی بررسی کرده است و تلاش می کند تصویری را که در متون دوره صفوی از زنان ارائه می شود با تصاویر باقی مانده از آنان در نگاره های مکتب تبریز مقایسه کند و تناقض ها و شباهت های بین آن دو را به بحث بگذارد. در اینجا مطالعه نگاره های شاهنامه شاه تهماسب ، خمسه نظامی و هفت اورنگ جامی نشان داد که زنان در دوره صفوی دست ِکم در دوران هم زمان با مکتب تبریز برخلاف متون تاریخیِ آن دوره نقش پر رنگ و فعال تری در جامعه داشته اند.
۱۴.

بررسی وضعیت ژئواکونومی امپراتوری هخامنشی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: امپراتوری هخامنشی ژئواکونومی آب های آزاد اقتصاد پویا تجارت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 522 تعداد دانلود : 164
پژوهش حاضر سعی دارد به این سوالات پاسخ دهد که امپراتوری هخامنشی بر پایه چه شاخص هایی حوزه نفوذ خود را از سرزمین پارس گسترش داد ؟ و این شاخص ها در تشکیل امپراتوری هخامنشی چه تأثیری داشته اند؟ داده های این پژوهش به شیوه کتابخانه ای گردآوری شده و با روش توصیفی و تحلیلی تجزیه شده اند. برآیند پژوهش نشان می دهد، کوروش بزرگ، مناطق دارای اقتصاد پویا و نواحی را که به سواحل آب های آزاد می رسیدند، تصرف کرد، دسترسی به این نواحی برای تشکیل امپراتوری الزامی است. از ابتدا هدف اصلی پادشاهان هخامنشی، دستیابی به منابع انرژی در مناطق مختلف بود، در حقیقت سیاست، جغرافیا و اقتصاد به طور ترکیبی در تصرف نواحی مختلف مدنظر قرار گرفت، که امروزه ارتباطات این سه در حوزه ژئواکونومی مطالعه می شود. از دوره داریوش اوّل سرزمین ایران به مرکزیت سیاسی پارس مصدر تمام سازوکارهای موثر در زمینه سیاست، اجتماع و اقتصاد محسوب می شد، در این دوره با ادغام نواحی دارای ارزش ژئواستراتژیک و ژئواکونومیک در بدنه امپراتوری هخامنشی و کارگیری راهبردهای استیلا، استخراج و انتقال مازاد انرژی شهرب ها به مرکز سیاسی و با بهره گیری هوشمندانه از نظام اداری، شبکه راه ها و توسعه سیستم های آبیاری و کشاورزی، امپراتوری هخامنشی به هدف ژئواکونومی خود که توسعه تجارت و ارتقا سطح زندگی مردم بود، دست یافت.
۱۵.

تحلیل میراث فرهنگی خانه های تاریخی روستای کزج با رویکرد تفسیری(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: میراث فرهنگی خانه های تاریخی پدیدارشناسی توسعه روستایی کزج

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 132 تعداد دانلود : 199
در دنیای معاصر محوطه های میراث فرهنگی نقش مهمی در توسعه محلی دارند؛ اما به نظر می رسد در کشور ایران توسعه محلی بر مبانی میراث فرهنگی  چندان موضوعیت نداشته است. باوجود غنای میراث فرهنگی ملموس همانند بافت ها و بناهای تاریخی و پراکنش آن در نقاط کمتر توسعه یافته و روستایی کشور، میراث فرهنگی به عنوان یک عنصر توسعه ای مطلوب تاکنون بشمار نیامده است. این مقاله با رویکرد تفسیری، «خانه» های تاریخی مردم روستای کزج را موردمطالعه قرار داده و تفسیر خانه های روستایی را رهیافتی مطلوب در راستای توسعه محلی و شناسایی ارزش های محلی می داند؛ خانه های تاریخی درواقع میراث مادی باارزش در دسترسی هستند که می توانند روشنگری های ویژه ای را در ارتباط با بافت جوامع گذشته فراهم آورند. تحقیق حاضر از طریق روش تفسیری هرمنوتیکی بر اساس توصیف معماری تاریخی در روستای «کزج»، تجارب زیسته ساکنان خانه های این روستا را موردمطالعه قرار می دهد. در این راستا منظر فرهنگی روستا با جمع آوری داده های کوچک تر؛ توصیفی پدیدارشناسانه شده و از طریق دور هرمنوتیکی، سه مرحله از زندگی بشری استحصال و تفسیر شده است.
۱۶.

بررسی و نقد کتاب مطالعات موزه (اصول و مبانی)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
تعداد بازدید : 171 تعداد دانلود : 304
امروزه موزه ها در جهان نقش توسعه ای داخلی و خارجی دارند. «موزه» ها نهادی مؤثر در تعامل و همکاری بین المللی به شمار می آیند و در توسعه آموزش، مهارت های خلاق، و خودباوری فرهنگی در کشورها نقش مؤثری دارند. تجربه های جهانی حاکی از این است که موزه ها به مثابه نهادی پویا در جامعه در ارتقای دانش عمومی در حوزه میراث فرهنگی به طور مؤثری عمل می کنند و در کارآفرینی فرهنگی تأثیرگذار بوده اند. در آموزشْ دانش های مرتبط با حوزه میراث فرهنگی، مطالعات موزه، و دانش موزه داری ازجمله آموزش های پایه و تخصصی به شمار می آیند. باوجود اهمیت موزه و پتانسیل های بی بدیل موزه داری در کشور، چهارچوب مفهومی و عملیاتی موزه در ایران با فقر دانش حرفه ای روبه روست. انتشار کتاب مطالعات موزه تاحدودی این خلأ را پر کرده است و فرصتی برای علاقه مندان این حوزه مطالعاتی به وجود آورده است. کتاب حاضر هرچند به لحاظ علمی و محتوایی با انتقاداتی روبه روست، باتوجه به این که جزو پیش گامان در حوزه مبانی مطالعات موزه تلقی می شود فی نفسه حرکت ارزش مند و روبه جلویی تلقی می شود. در این نوشتار، کتاب حاضر عمدتاً به شکل محتوایی و علمی موردبررسی و نقد واقع می شود و پیش نهاد هایی در کل متن مقاله ارائه شده است که تدوین کنندگان درصورت صلاح دید و وارددانستن آن ها می توانند در چاپ بعدی این موارد را مدنظر قرار دهند.
۱۷.

واکاوی جامعه شناختی نماد دایره در ساختارهای تدفینی عصرآهن مطالعه موردی گورستان های حوزه ی رود مشگین چایی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: عصر آهن حوزه مشگین چایی گورستان گور ساختار مدور

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 624 تعداد دانلود : 989
عصر آهن به دوره ای اطلاق می گردد که در آن تکاپوی مهاجرت در بین اقوام مختلف شدت گرفت. بهترین اثر باستان شناختی از این اقوام مهاجر، ساختارهای تدفینی آنهاست. به گونه ای که این ساختارها در بسیاری از حوزه های باستان شناختی که آنها اشغال نموده اند، دیده می شود. شاخص ترین ویژگی تدفینی این اقوام که در غالب سرزمین های وارد شده به آن قابل مشاهده است، وجود یک ساختار مدور سنگی بر سطح گور است که فضای مرکزی یا محل قرار گرفتن مرده را احاطه نموده است که گاهی بواسطه چیدن یک ردیف قلوه سنگ یا قطعه سنگ ساخته می شده و یا گاهی با ساختاری چند ردیفه از سنگ های کوچک و بزرگ و با نظمی خاص انجام می گرفته است. منطقه ی مورد مطالعه، حوضه یکی از رودخانه های پر آب شهرستان مشگین شهر است که یکی از مهمترین عوامل شکل گیری محوطه های باستانی این بخش از استان اردبیل به شمار می آید. در بررسی های میدانی، گورستان های عصر آهن بسیاری در این حوضه مورد مطالعه قرار گرفت که یکی از ویژگی های بارز آنها، ساختارهای جالب توجه دایره ای شکلی است که فضای داخلی گور و محل قرار گرفتن جایگاه مرده را احاطه نموده است. پژوهش حاضر با پیش زمینه ای مختصر از نحوه پراکنش چنین ساختارهایی در قبور هزاره دوم و اول ق.م، با نگاهی به مطالعات اسطوره شناختی و نمادشناختی، به چرایی و چگونگی وجود ساختارهای مدور در تدفین های باستانی عصر آهن حوزه مشگین چایی پرداخته است. نگاهی جامعه شناختی به این موضوع، نشانگر وجود باورهای خاصی در بین جوامع عصر آهن بوده که اعتقاد به آنها سبب پیدایش و تداوم شیوه های خاصی در تدفین مردگان شده است.
۱۸.

مطالعه ی برهمکنش قلمرو حکومت و اندیشه سیاسی در اوایل دوره ساسانی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: جغرافیای سیاسی شاهنشاهی ساسانی اندیشه سیاسی ملی گرایی ژئوپلیتیک

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 780 تعداد دانلود : 965
جغرافیای سیاسی در هر دوره ی زمانی از عوامل مؤثر بر نوع حکمرانی بوده است. امپراطوری ساسانی منطبق با وضعیت جغرافیای سیاسی و ژئوپلیتک ، نوعی از اندیشه ی سیاسی را ارائه داده است که از رهگذر آن منافع امپراطوری عظیم ساسانی تأمین می شده است. پژوهش حاضر به دنبال پاسخگویی به این سئوال است که؛ ساسانیان چگونه و بر پایه چه مولفه هایی فضای جغرافیایی فلات ایران را سازماندهی کرده اند؟ و نوع سازمان دهی فضای جغرافیایی آنها چه تأثیری بر اندیشه سیاسی آن ها داشته است؟ به لحاظ روش شناسی داده های این پژوهش، با روش کتابخانه ای گردآوری شده و اطلاعات با روش تحلیلی تفسیر شده است. نتایج تحلیل ها نشان می دهد، در دوره اردشیر اوّل، جغرافیای فلات ایران به یکپارچگی دست نیافته و بسیار آشفته بوده است، بنابراین نمی توان از تمرکز گرایی در این دوره سخن گفت. با توسعه قلمرو در دوره شاپور اوّل، حوزه جغرافیایی براساس سه لایه جغرافیایی، شامل: مناطق همگرا و واگرا (ایران-شهر) و مناطق خارج سه لایه جغرافیایی ایران یعنی انیران تقسیم بندی شده و اندیشه سیاسی تسامح گرایانه بوده است. از سال273میلادی با از دست رفتن مناطقی از حوزه ی جغرافیایی ایران، نهاد سیاسی بر اساس اندیشه ملّی گرایانه بر پایه دین زرتشتی شکل یافته و هژمونی بدست آمده در دوره اردشیر اول و شاپور اول با سرکوبی سایر ادیان که نقش برجسته ایی در مسائل ژئوپلیتیک منطقه بازی می کردند، با افول سیاسی مواجه شده است.
۱۹.

مطالعه عوامل شکل گیری و شناخت اندیشه سیاسی کرتیر بر اساس شواهد تاریخی و باستان شناسی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: کرتیر اندیشه سیاسی هژمونی نمادگرایی اشراف

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 816 تعداد دانلود : 956
با قدرتمند شدن کرتیر در دربار امپراتوری ساسانی تغییراتی در نظام سیاسی و مذهبی بوجود آمد که برآیند آن؛ وحدت و یکپارچگی جغرافیای سیاسی ایران، حمایت و حفاظت از موقعیّت ژئوپلیتیک کشور و تبلیغ و ترویج اندیشه سیاسی مذهبی به صورت نظام مند در سراسر امپراطوری ایران زمان ساسانی است. در این پژوهش اطلاعات به شیوه کتابخانه ای از منابع تاریخی، باستان شناسی و علوم سیاسی گردآوری شده و با روش توصیفی تحلیلی بر پایه نظریه گرامشی و گاتمن مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است و سعی شده به سوالاتی مانند: چه عواملی، بسترهایی را ایجاد کرد تا کرتیر اندیشه سیاسی خود را انتشار دهد؟ کرتیر از چه نمادهایی در نشر اندیشه سیاسی خود بهره برد؟ و اندیشه سیاسی او منافع کدام طبقه اجتماعی و یا گروه درباری را تأمین می کرد؟ پاسخ دهد. نتایج نشان می دهد که از آغاز تأسیس شاهنشاهی ساسانی لزوم تئوریزه کردن ایدئولوژی برای نظام سیاسی مطرح بود که اردشیر اوّل با مضامین حماسی و شاپور اوّل با اندیشه سیاسی تسامح گرایانه، ایدئولوژی موقتی را ارائه دادند؛ امّا با سلطه طبقه اشراف، آن ها برای مشروعیت در جغرافیای سیاسی ایران و شکل دهی به هویّت ملّی در روابط بین الملل ایدئولوژی ملّی گرایانه برپایه آموزه های زرتشت ، داستان های ملّی و عامیانه و انجام آیین ازدواج با محارم را شکل دادن تا حوزه نفوذ لازم را بدست آورند و برای مشخص-کردن قلمرو و مرزهایشان نماد آتشکده را در مناطق مختلف برپا کردند و کرتیر مجری این ایدئولوژِی بود، اشراف که بسیاری از آن ها موبد بودند، اداره کنندگان واقعی کشور تا دوره قباد و خسروانوشیروان بودند.
۲۰.

بازنمایی داستان فولکلوریک «به یتی کل و شیر» در نقوش یک کمربند مفرغی مانایی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: ادبیات شفاهی کردی بیت «کل و شیر» مانا کمربند مفرغی گرگول نقوش باستانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 192 تعداد دانلود : 230
تصاویر نقش بسته بر روی اشیای باستانی در باورها، اسطوره ها و اعتقادات فولکلوریک ملت ها ریشه دارند. بر این اساس می توان با بهره گیری از مطالعات فولکلور، مردم شناسی، پژوهش در ادبیات شفاهی و ادبیات عامیانه و اسطوره های محلی به دنیای پر رمز و راز این نقوش پا گذاشت. به دنبال کشف یک کمربند مفرغی متعلق به هزاره اول ق.م. در پیرانشهر (جنوب دریاچه اورمیه)، که منتسب به هنر مانایی است و بررسی نقوش آن، ردپایی از یک داستان کهنه فولکلوریک کردی با نام «به یتی کل و شیر» که اکنون نیز در محافل و مجالس سنتی کردستان روایت می شود ظاهر شد. احتمال می رود این نقش و نگارها پیشینه تاریخی این داستان فولکلوریک را به هزاره های اول و دوم ق.م. بازگردانند. در این مقاله سعی بر آن است تا با رویکرد مقایسه ای و مطالعات میان رشته ای ارتباط میان تصاویر نقش بسته بر روی این اثر تاریخی و «داستان فولکلوریک شیر و گاو نر» مشخص شود.

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان