حیدر مختاری

گرفتن هزینة استفاده در ازای استفاده از برخی خدمات و منابع خاص کتابخانه، یکی از مسائل مناقشه­برانگیز در اقتصاد اطلاعات است و موافقان و مخالفان، در مورد آن نظرهای گوناگونی دارند. تحلیل اقتصادی هزینة استفاده و بدیلهای پیش­روی کتابخانه برای گرفتن این هزینه میتواند روشنگر باشد و پاسخی علمی به مخالفان است و نشان می­دهد که گرفتن هزینة استفاده، نه تنها لازم است؛ بلکه به کارآیی خدمات پایة کتابخانه هم کمک می­کند. مقالة حاضر، عمدتاً در صدد تحلیل اقتصادی این بدیلهاست

کتابخانه، نظامی باز است که عناصر و ساختار فرایند ارتباط را در بخشهای مختلف و نیز در کلیّت آن می­توان مشاهده­کرد. بررسی کتابخانه از وجه ارتباطی، به شناخت نقاط قوّت و ضعف آن کمک کرده و به ارائه بهتر خدمات می­انجامد. در این مقاله، بر اهمیت توجه به وجوه ارتباطی کتابخانه، تعریف ارتباطات، تعیین دامنه و شمول آن تأکید گردیده و ضمن بررسی اجمالی مدلها و نظریه­های ارتباط، عناصر و ساختار ارتباط در کتابخانه به عنوان یک نظام باز تعیین و تشریح شده و در نهایت بر اساس این عناصر و ساختار، یک مدل ارتباط در کتابخانه پیشنهاد و چند کارکرد و فایدة آن مطرح گردیده است

هدف: هدف پژوهش بررسی تأثیر نیاز به شناخت دانشجویان بر رفتار اطلاعاتی آنان بر حسب متغیرهای جمعیت شناختی است. 1389 ، تعداد 364 نفر به روش - روش: از 19965 دانشجوی در حال تحصیل در دانشگاه فردوسی مشهد طی سال تحصیلی 90 نمونه گیری تصادفی طبقه ای انتخاب شدند. پاسخگویان سنجه نیاز به شناخت و پرسشنامه رفتار اطلاعاتی را تکمیل کردند. یافته ها: یافتهها حاکی از تفاوت معنادار میزان نیاز به شناخت آزمودنیها بر حسب حوزه تحصیلی و مقطع تحصیلی آنان بود. بین نیاز به شناخت و رفتار اطلاعاتی دانشجویان رابطه معنادار مشاهده شد. رفتار اطلاعاتی دانشجویان برحسب سطح نیاز به شناخت آنان تفاوت معناداری داشت. نتیجه اینکه نیاز به شناخت بر رفتار اطلاعاتی دانشجویان مؤثر است.

هدف: سکوت سازمانی بر خدمات دهی هر نهاد، سازمان یا مؤسسه ای اثر سوء می گذارد. هدف پژوهش حاضر آن است که وضعیت سکوت سازمانی کتابداران کتابخانه های عمومی زیر نظر نهاد کتابخانه های عمومی کشور را در سال 1392 بررسی کند و برخی عوامل اثرگذار بر/ و اثرپذیر از آن را معین نماید. روش: با نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای، 350 کتابدار از کتابخانه های عمومی هفت استان کشور انتخاب و 277 نفر آنان «پرسشنامه سکوت سازمانی کتابداران کتابخانه های عمومی» را به صورت حضوری و یا از طریق پست الکترونیکی تکمیل کردند. داده های گردآوری شده با روش های آمار توصیفی و استنباطی تحلیل شد. یافته ها: از نظر کتابداران، سکوت سازمانی در کتابخانه های عمومی کشور در حد متوسط است. به علاوه، گرایش مدیریت عالی نهاد کتابخانه های عمومی کشور به سکوت سازمانی عامل بالقوه رفتار سکوت سازمانی کتابداران است. فرصت های ارتباطی ضعیف عامل اثرگذار بر سکوت سازمانی و رضایت شغلی کم و تعهد سازمانی اندک نیز متأثر از سکوت سازمانی کتابداران است. اصالت/ارزش: این پژوهش آغاز راهی برای بررسی گسترده بحث سکوت سازمانی در کتابخانه ها و میان کتابداران است. با این حال، ارزش مقاله حاضر در معرفی متغیر «فرصت های ارتباطی اندک» است که باعث می شود، کتابداران نتوانند صدای خود را به گوش مسئولان برسانند. توجه به این نکته می تواند سکوت سازمانی کتابداران را بشکند و به بالندگی کتابخانه های عمومی کمک نماید.

اطلاعات در این عصر اهمیت بنیادینی در تمامی مناسبت های زندگی پیدا کرده و توجه به مسائل مرتبط با تولید، سازماندهی، و اشاعه آن از ضرورت های ورود به جامعه دانش مدار است. دولت ها و ملت ها برای کنار آمدن با چالش های اقتصادی و تبعات جهانی شدن نیاز به توسعه دسترسی به اطلاعات و در نتیجه، تدوین سیاست های اطلاعاتی...

هدف: باورهای معرفتی نشانگر تلقی افراد از دانش و دانستن هستند. هدف این پژوهش بررسی رابطه باورهای معرفتی با رفتار اطلاعاتی دانشجویان بود. روش: در این مطالعه کاربردی- پیمایشی، از بین 19965 دانشجوی شاغل به تحصیل در دانشگاه فردوسی مشهد در سال تحصیلی 90-1389، تعداد 364 نفر با روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای نسبی انتخاب شده و ""فهرست باورهای معرفتی"" را برای اندازه گیری باورهای معرفتی آنان و ""پرسشنامه رفتار اطلاعاتی"" را برای اندازه گیری رفتار اطلاعاتی آنان تکمیل کردند. یافته ها: باورهای معرفتی آزمودنی ها بر حسب جنسیت و مقطع تحصیلی تفاوتی معنادار داشتند و این باورها با رفتار اطلاعاتی آنان نیز رابطه معناداری داشتند. دارندگان باورهای معرفتی سطح بالا در محیط اطلاعاتی کارآمدتر از دارندگان باورهای معرفتی سطح پایین بودند. نتایج حاصل در پیوند با نتایج بررسی های پیشین، نشانگر لزوم توجه کتابداران آموزشی و مرجع، و طراحان نظام های اطلاعاتی به این باورها برای بهینه سازی رفتار اطلاعاتی است.

مقدمه: به سبب افزایش حجم اطلاعات، کسب مهارت های اطلاع جویی از پایگاه های اطلاعات علمی برای محققان ضروری است. هدف این پژوهش تعیین میزان مهارت دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی بابل در جستجوی اطلاعات از پایگاه های اطلاعاتی پیوسته موجود در کتابخانه ملی دیجیتالی پزشکی ایران بود. روش بررسی: روش پژوهش، پیمایشی توصیفی و نوع مطالعه کاربردی بوده است. نمونه پژوهش 335 نفر از دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی بابل بودند که از میان کل 2600 نفر از دانشجویان این دانشگاه در سال تحصیلی 90-91 خورشیدی به روش تصادفی طبقه ای انتخاب شدند. ابزار گردآوری اطلاعات پرسشنامه محقق ساخته ای بود که روایی آن با نظر متخصصان کتابداری و اطلاع رسانی تایید و پایایی آن با استفاده از آلفای کرونباخ 89/0a= به دست آمد. داده ها در دو سطح آمار توصیفی (جداول توزیع فراوانی) و استنباطی (آزمون های یومان ویتنی و کروسکال والیس) و با استفاده از نرم افزار SPSS 16 تجزیه و تحلیل شد یافته ها: بین جنسیت دانشجویان و سطح مهارت آنان در جستجو از پایگاه های اطلاعاتی پیوسته رابطه معناداری وجود نداشت. اما بین مقطع و نیز حوزه تحصیلی دانشجویان و میزان مهارت آنان در استفاده از پایگاه های اطلاعاتی رابطه معنادار وجود داشت. همچنین تنها 5/11 درصد دانشجویان در جستجو از پایگاه های اطلاعاتی مهارت متوسط به بالاو 2/69 درصد آنان مهارت کم داشتند و 3/19 درصد هیچ مهارتی در استفاده از این پایگاه ها نداشتند. نتیجه گیری: با توجه به اثرگذاری رشته و مقطع تحصیلی بر مهارتهای جستجوی اطلاعات، توجه به این تفاوتها در آموزش مهارتهای اطلاع یابی ضروری است. میزان مهارت دانشجویان دانشگاه های علوم پزشکی در جستجو از پایگاه های اطلاعاتی پیوسته وضعیت مطلوبی ندارد؛ لذا برگزاری منظم کلاس های آموزشی و اطلاع رسانی مناسب برای آنان پیشنهاد می شود.

هدف: هدف این پژوهش، ارزیابی عملکرد کتابخانه های عمومی استان گلستان با استفاده از کارت امتیازی متوازن– الگویی نسبتاً نو و چندوجهی برای ارزیابی عملکرد همه جانبه سازمان ها- در سال 1392 بوده است. روش: این پژوهش کاربردی است و به روش پیمایشی انجام گرفته است. جامعه آماری آن در منظر مشتری، کلیه اعضای کتابخانه های عمومی استان گلستان به تعداد 28700 نفر بود که به روش نمونه گیری تصادفی ساده حجم نمونه ای به تعداد 375 نفر انتخاب شد. برای بررسی منظر رشد و یادگیری، کلیه کارکنان کتابخانه های عمومی استان گلستان به تعداد 98 نفر به شیوه سرشماری انتخاب شد. برای بررسی منظر فرآیندهای داخلی، کتابخانه عمومی میرفندرسکی گرگان به عنوان نمونه هدفمند انتخاب و وضعیت آن با استانداردهای ایفلا برای کتابخانه های عمومی مقایسه شد. برای بررسی منظر مالی، از سیاهه وارسی برای درج داده های مالی اداره کل کتابخانه های عمومی استان گلستان در دو سال مالی 1390 و 1391 استفاده گردید. ابزار گردآوری داده ها برای بررسی منظر مشتری (کاربران) و رشد و یادگیری (کارکنان) دو پرسشنامه مجزای محقق ساخته بود. روایی پرسشنامه ها با نظر متخصصان احراز شد. پایایی پرسشنامه های کاربران و کارکنان با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ محاسبه گردید که به ترتیب 967/0 و 968/0 به دست آمد. یافته ها: ارزیابی عملکرد در منظر مشتری با روش کارت امتیازی متوازن نشان داد که رضایت کاربران از خدمات کتابخانه، مطلوب و در منظر رشد و یادگیری، رضایت کارکنان در حد متوسط است. در منظر فرآیندهای داخلی، شاخص های کتابخانه عمومی میرفندرسکی پایین تر از حد استاندارد قرار داشت و در منظر مالی، درصد تحقق درآمدها و هزینه های اداره کل کتابخانه های عمومی استان گلستان به ترتیب کمتر از حد انتظار و در حد انتظار است. اصالت/ارزش: ارزش این مقاله در نشان دادن ضعف کتابخانه های استان گلستان در جلب رضایت مؤثر کاربران است که به نظر می رسد درصد پایین تحقق درآمدها خدمت رسانی مؤثر را تحت تأثیر قرار داده است.

کندوکاو در پژوهش ها برای رسیدن به نتایج مطمئن، رفع تناقضات موجود در انواع مطالعات، و کشف شکاف های دانشی از عمده اهداف پژوهش علمی است. فراتحلیل، مروری سیستماتیک برای نیل به این اهداف با تحلیل آماری یافت ههای کمی حاصل از مطالعات مربوط به یک مسئله پژوهشی است . این مقاله بر آن است تا زمینه ای مقدماتی برای مطرح کردن این نوع تحلیل در مسائل پژوهشی مختلف رشته علم اطلاعات و دانش شناسی فراهم کند؛ به همین سبب، به روش مروری و تبیینی به پیشینه، روش ها، رویکردهای آماری، فرصت ها و چالش های فراتحلیل در این رشته پرداخته است . فراتحلیل مراحلی منظم و مدون دارد. تلخیص آماریِ نتایج، مهم ترین بخش این مراحل است که سه رویکرد عمومی دارد. با وجود اهمیت فراتحلیل در توسعه و بلوغ حوزه های علمی، این نوع مطالعه در این حوزه هنوز چندان شناخته شده و رایج نیست و در انجام آن نقص و ناهماهنگی وجود دارد. نویسندگان مقاله های پژوهشی و سردبیران مجلات باید رهنمودهایی را برای تدوین مقاله پژوهشی مناسب برای ورود به فراتحلیل مدنظر قرار دهند. این بررسی گامی در جهت شناساندن مبانی و منابع فراتحلیل به جامعه علمی حوزه علم اطلاعات و دان ش شناسی در حکم رویکردی نو و ضروری به تلفیق و ارزیابی پژوهش های روزافزون این رشته - به ویژه پژوهش های داخل کشور- است.

هدف: مرور و نقد تاریخی سیر پژوهش کیفی در علم اطلاعات و دانش شناسی. روش/ رویکرد پژوهش: با مرور متون پیشین، نقدی تاریخی بر روند پژوهش کیفی در علم اطلاعات و دانش شناسی انجام شد. یافته ها: چندین دهه است که در علم اطلاعات و دانش شناسی بر فنون کمّی در نقش بهترین و گاه تنها فن مناسب برای پژوهش تأکید شده است. مرور تاریخی روند پژوهش کیفی در این رشته نیز حاکی از ضعف پژوهش کیفی بوده است و نشان می دهد رویکرد اثبات گرایی همچنان در پژوهش های علم اطلاعات و دانش شناسی یکّه تازی می کند. از این رو، تأکید بر ابزار و غفلت از نظریه سازی در این رشته آشکار است. نتیجه گیری: جا دارد در بیان مسائل پژوهشی علم اطلاعات و دانش شناسی به موضوعاتی توجه شود که به بسط ابعاد نظری رشته کمک می کنند.

هدف: هدف این پژوهش بررسی وضعیت خط مشی های دسترسی آزاد در واسپارگاه های دیجیتال برتر دانشگاهی جهان از طریق شناسایی خط مشی های آنها در مؤلفه های ارائه، محتوا، داده، ابرداده، حفاظت و دسترسی بود. روش: این پژوهش نوعی پیمایشی تحلیلی و توصیفی بود. داده ها به کمک پرسشنامه ای محقق ساخته ای گردآوری شد که مدیران نه واسپارگاه دانشگاهی دارای بالاترین رتبه جهانی در سال ۲۰۱۳ تکمیل کرده بودند. یافته ها: واسپارندگان ۵/۵۵ درصد واسپارگاه ها محققان دانشگاه بودند و در ۵/۵۵ درصد آنها واسپاری برای برخی منابع اجباری و برخی اختیاری بود. در ۴/۴۴ درصد آنها واسپاری متن کامل و چکیده اجباری بود. در ۷/۷۷ درصد آنها منابع واسپاری پایان نامه بود. در ۷/۷۷ درصد آنها امکان دسترسی به چکیده و متن کامل وجود داشت. ۷/۷۷ درصد آنها از ابرداده دابلین کور استفاده می کردند. ۵/۵۵ درصدشان امکان دسترسی به ابرداده برای اهداف غیرتجاری داشتند. تمام آنها از قالب فایل متنی word و pdf پشتیبانی می کردند و ۴/۴۴ درصدشان دوره حفاظت تعریف نشده داشتند. ۶/۶۶ درصد آنها راهبرد حفاظت را تهیه نسخه پشتیبان و نگهداری آن در جای امن تعریف کرده بودند. ۶/۶۶ درصد آنها شناسگر شی ء دیجیتال handle را به کار برده بودند. ۵/۵۵ درصد آنها نسخه روزآمد اثر واسپاری را برای کنترل و اصلاح آثار اساس قرار می دادند. در ۶/۶۶ درصد آنها خط مشی بسته شدن واسپارگاه تعریف نشده بود و در ۵/۵۵ درصد آنها کاربران عموم مردم بودند.