منیژه قهرودی

سیل یکی از خطرناک ترین و شایع ترین حوادث طبیعی است که در سراسر جهان اتفاق می افتد. در استان لرستان و در حوضه آبخیز رودخانه کشکان نیز، این بلای طبیعی یکی از پرتکرارترین حوادثی است که هرساله اتفاق می افتد و علاوه بر خسارات مالی فراوان جان برخی از مردم منطقه را نیز به کام مرگ می برد. در فروردین سال 98 سیلی که اتفاق افتاد، یکی از بی سابقه ترین سیل های ثبت شده در 200 سال اخیر بود؛ بنابراین، توسعه نقشه های حساسیت سیل و تهیه حریم رودخانه، برای شناسایی مناطق سیلاب در حوضه آبخیز برای بهبود مدیریت و تصمیم گیری سیل ضروری است. هدف اصلی این مطالعه ارزیابی عملکرد تابع شواهد وزنی و تابع شواهد قطعی برای تهیه نقشه حساسیت سیلاب در حوضه آبخیز رودخانه کشکان است. این مقاله با استفاده از وزن عوامل یا شواهد وزنی (WoE)و مدل شواهد قطعی (EBF) بر اساس سیستم اطلاعاتی جغرافیایی (GIS) در حوضه رودخانه کشکان نقشه حساسیت منطقه به سیلاب را بدست آورده است، که در آن موقعیت جغرافیایی 260 نقطه سیل گیر مشخص شده در منطقه به صورت تصادفی به یک گروه متشکل از (۷۰ درصدی) برای واسنجی و یک گروه (۳۰ درصدی) برای اعتبارسنجی تقسیم شدند. هر دو مدل 14 فاکتور مؤثر در ایجاد سیل را مورد توجه قرار داده اند که عبارتند از: شیب، جهت شیب، زمین شناسی، جنس خاک، کاربری اراضی، شاخص رطوبت توپوگرافی (TWI)، توان آبراهه (SPI)، بارش، فاصله از رودخانه، فاصله از جاده، پوشش گیاهی (NDVI)، انحنای شیب (Curvatior)، تراکم آبراهه و مدل ارتفاعی رقومی منطقه. همچنین برای اعتبار سنجی، نتایج مدل ها از منحنی راک استفاده شد. بر اساس مدل EBF، 32/47 درصد از سطح منطقه در کلاس خطر متوسط تا خیلی زیاد قرار دارد و بر اساس مدل WOE حدود 8/52 درصد از سطح منطقه در کلاس خطر متوسط تا خیلی زیاد قرار دارد. به منظور اعتبارسنجی نقشه های پیش بینی پتانسیل سیل خیزی، از منحنی ROC استفاده شد. از بین دو مدل WOE و EBF، بیشترین صحت به مدل EBF (875/0) اختصاص داشت؛ بنابراین در زمینه پتانسیل یابی خطر سیل خیزی، مدل EBF نسبت به مدل WOE دارای عملکرد بهتری است.

از ویژگی های بارز کواترنر در ایران تناوب دوره های اقلیمی سرد وگرم می باشد. ناهمواری های کنونی ایران نشان دهنده ی اثر فرایندهای فرسایشی در شرایط متفاوت گرم و سرد بوده است. رشته کوه البرز دارای شواهد متعددی است که نشانگر دخالت فرایندهای یخچالی و بین یخچالی می باشند. این شواهد به صورت حفره های بزرگ و عمیق و دره های صخره ای عریان و تخریب شده نمایان هستند. بررسی قلمرو برف های دائمی در کواترنر می-تواند تعیین کننده ی مرز قلمرو دخالت فرآیندهای دوره های یخچالی و بین یخچالی در ایران باشد. این تحقیق به منظور برآورد تغییرات خط برف دائمی حوضه ی هراز در ارتفاعات البرز مرکزی انجام شده است. برای تخمین قلمرو برف دائمی در آخرین دوره ی سرد، میراث های اقلیمی و شواهد مورفولوژیکی با به کارگیری تصاویر ماهواره ای و مشاهدات میدانی، شناسایی شدند. سپس به کمک روش رایت ارتفاع برف دائمی تعیین گشته است. از روش درجه روز برای به دست آوردن آستانه-ی دمایی ریزش برف استفاده شده است و تحلیل رگرسیونی برای تخمین اختلافات دمای محدوده برف های دائمی در دوره های گرم و سرد به کار رفته است. با به کارگیری شاخص NDSI در تصاویر سنجنده MODIS قلمروهای برفی در ماه مارچ سال های 2008-2005 شناسایی شده تا با آستانه دمای ریزش برف مقایسه گردد. نتایج مطالعات نشان داد که در آخرین دوره ی سرد، قلمرو برف های دائمی تا ارتفاع 1800 متری در این حوضه پایین آمده است و این قلمرو در حال حاضر حدود 3200 متر می باشد و بیانگر این است که بیش از 80 درصد از مساحت حوضه در دوره های سرد تحت حاکمیت فرسایش یخچالی بوده است. مشاهدات میدانی نیز آن را تاًیید می کند. اختلاف میانگین دمای هوا در دوره های یخچالی 6 درجه سلسیوس کمتر از دوره های بین یخچالی بوده است. در واقع این اختلاف دما حاکی از حضور دو سیستم شکل زایی متفاوت در حوضه ی هراز می باشد.

امروزه مدل های ارتفاعی در زمینه های مختلف کاربرد وسیعی پیدا نموده است. به طوری که بسیاری از پژوهش های کاربردی و توسعه ای بر اساس آن انجام می شود. چون هدف مدل های ارتفاعی ساخت روی? زمین می باشد و روی? زمین را پستی و بلندی ها تشکیل می دهد، لذا ساخت مدل های ارتفاعی بدون توجه به شرایط ژئومرفولوژیکی بر طبیعت زمین منطبق نمی شود. از طرف دیگر چون متغیر ارتفاع از یکپارچگی و پیوستگی برخوردار است و تغییرات آن تابع جهت و فاصله می باشد، لذا انتخاب مدل ساخت پوست? زمین با روش های آمار کلاسیک غیر دقیق می باشد. در نتیجه برای ساخت مدل های ارتفاعی توجه به شرایط مرفولوژیکی و روش های آمار زمین در درون یابی و روش های اصلاح مدل های ارتفاعی ضروری می باشد. این پژوهش روش های تولید مدل های ارتفاعی را در حوض? سد گلستان2 اجرا نموده و نتایجی ارزشمند کسب نموده است که از جمله استفاده از روش های نمونه گیری نامنظم در مسیر عوارض ژئومرفولوژیکی، عدم استفاده از منحنی های میزان در مدل ارتفاعی، کاربرد بهتر روش مثلث بندی نسبت به درون یابی برای نمایش عوارض زمین، استفاده از روند یابی و واریوگرافی برای درون یابی دقیق تر ارتفاع، ارزیابی مدل ارتفاعی توسط تصاویر ماهواره ای و عکس های هوایی و . . . می باشند.