حسن خجسته

منظور از «ارزش های اسلامی» در پژوهش حاضر ارزش های «اخلاقی» برگرفته از اسلام است. از این منظر «ارزش اسلامی» یک فعل اختیاری مطلوب و متعالی است که مطلوبیت آن از مبانی و بینش های اسلامی نشئت گرفته و انجام آن انسان را به اهداف والا و کمال حقیقی خویش (یعنی قرب خداوند متعال) نائل می گرداند. ارزش های اسلامی بر نظریه ها و روش های عملی مدیران مسلمان، از جمله مدیران عرصه رسانه تأثیر گذاشته، به حرکت آنها جهت می دهد. ازاین رو برای تدوین دانش «مدیریت اسلامی رسانه» و اعمال آن، باید ارزش های اسلامی مرتبط با مدیریت رسانه را شناخت و آنها را به کار بست. ارزش های اسلامی خاص حاکم بر فرایند برنامه ریزی در سازمان رسانه ای، به ویژه مرحله آغازین آن، یعنی «شناسایی وضعیت مطلوب»، بخش مهمی از ارزش های مرتبط با مدیریت رسانه هستند که به سبب تمایزهای چشمگیر برنامه ریزی در سازمان های رسانه ای نسبت به دیگر سازمان ها، واکاوی و شناسایی آنها ضروری می نماید. ازاین رو مسئله پژوهش حاضر آن است که «ارزش های اسلامی خاص حاکم بر شناسایی وضعیت مطلوب در سازمان های رسانه ای، به ویژه از منظر قرآن کریم کدام اند؟» برای یافتن پاسخ، پژوهشگر به کمک روش «اجتهادی» به بررسی آیات قرآن کریم پرداخته و به فراخور توان خویش، ارزش های ذیل را شناسایی و استخراج نموده است: 1. «شناخت رسالت و مأموریت های اساسی سازمان رسانه ای اسلامی» که مهم ترین مصداق آن «بلاغ مبین»، «تعلیم حکمت»، «موعظه» و «دعوت» است. 2. «شناخت انواع اصلی مخاطبان سازمان رسانه ای اسلامی» که چارچوب راهگشایی برای طی مسیر «مخاطب شناسی» ارائه می نماید. 3. «اتخاذ چشم انداز جهانی از لحاظ گستردگی مخاطبان» که به کمک پیشرفت های ارتباطاتی کنونی دستیابی به این چشم انداز تسهیل شده است. 4. «تقدیم مصالح معنوی مخاطبان بر اهداف مادی سازمان»، به ویژه در مسئله مهم درآمد و کسب سود سازمان از مخاطبان.

تکثر و پویایی ارتباطات شبکه ای که بارزترین مصداق آن در بستر شبکه های اجتماعی محقق شده؛ یک گام اساسی به اغلب پژوهش های ارتباطی و تحقیقات مرتبط با حوزه افکار عمومی اضافه کرده است. چیزی که می شود از آن به عنوان مرحله پالایش داده نام برد. پالایشی که هدف از آن مرتب سازی داده ها، حذف اطلاعات پرت و شناسایی روشمند محتوا یا کاربرانی است که به اقتضای موضوع تحقیق به دنبال آن ها هستیم. با توجه به حجم وسیع اطلاعات در شبکه های اجتماعی، برای پالایش داده ها در مقیاس کلان داده، چاره ای جز روی آوردن به رویکردهای میان رشته ای وجود ندارد. بهره گیری تیمی از امکانات رشته هایی نظیر علوم کامپیوتری، ریاضیات و هوش مصنوعی، راهکاری است که در تحقیق حاضر مورد استفاده قرار گرفته تا شبکه ای اختصاصی تشکیل شود. در گام بعد با استفاده از روش تحلیل شبکه، بهینه ترین روش برای شناسایی رهبران افکار سیاسی در بستر توییتر انتخاب شد.اطلاعات کاربران در چهار لایه، مشتمل بر اطلاعات حدود 700 میلیون کاربر بررسی شد. سپس با تعریف شاخص هایی برای پالایش داده، شبکه ای اختصاصی و 94 هزار نفره تشکیل داده شد. شش شاخص رتبه بندی برآمده از اجماع نخبگانی به صورت تطبیقی مورد مقایسه قرار گرفت.

تحولات تکنولوژی تغییرات مهمی در نهاد رسانه بوجودآورده و تاحدی کنترل محتوا را از نفوذ و قدرت سازمان های رسانه ای و دولت خارج کرده و به کاربران سپرده است. قدرت انتخاب و گزینشگری افراد در این سپهر و حضور گسترده و متنوع انواع رسانه ها و ظرفیت های فوق تصور تجاری، اقتصادی و تبلیغاتی آن، قدرت های جدیدی به ذینفعان اصلی کاربری داده است. منافع ذینفعان اصلی همواره همسو و در یک جهت نیست. هرچند فضای مجازی دارای ذینفعان متعددی است، ولی از جنبه صرفاً کاربری دارای سه دینفع قدرتمند است که در این پژوهش مورد بررسی قرار می گیرند. درک وضعیت و نوع منافع آن ها می تواند در حکمرانی اینترنت و فضای مجازی و سیاستگذاری های مقتضی و مناسب نقش مهمی ایفا نماید. این پژوهش توصیفی و پیمایشی بوده و سعی دارد توسعه ای در مدل حکمرانی فضای مجازی پیش نهد. جامعه آماری کاربران واتساپ و توئیتر است. نمونه گیری تصادفی و پرسشنامه آنلاین است، تعداد نمونه 746 نفر است. نتایج نشان می دهد.65.8 درصد کاربران فضای مجازی مایل به آزادی کامل استفاده از آن هستند، 82.1% معتقدند گروه دوم ذینفعان یا اولیاء اموربه جهت دغدعه های امنیتی، اخلاقی و نشت اطلاعات، مایلند فضای مجازی کنترل شود. بعلاوه 68% معتقدند شرکت های ارائه دهنده خدمات در بستر اینترنت مایلند این فضا بطور کامل آزاد باشد. لذا منفعت گروه دوم در تعارض با دوگروه دیگر است که عدم تلاش در جهت حل این تعارض می تواند خسارات سنگینی را در حکمرانی این فضای بسط یابنده بوجودآورد.

بیانیه گام دوم انقلاب به عنوان یکی از کلیدی ترین اسناد و منابع قانون گذاری و سیاستگذاری در کشور محسوب می شود لذا فهم و تفسیر آن می تواند در ارتقای بینش مخاطبان، نقش موثری داشته باشد و سیاست-گذاران و برنامه ریزان را در تدوین سیاست های اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و... راهنمایی کند این پژوهش به دنبال یافتن رهنمودهای اقتصادی مدّنظر مقام معظم رهبری در بیانیه گام دوم با روش تحلیل مضمون انجام شده است براین اساس برای یافتن مولفه های اقتصادی بیانیه گام دوم انقلاب، 43گزاره ی کلیدی مرتبط باحوزه اقتصاد از متن بیانیه احصا شد وسپس با بررسی این عبارات 21 مضمون پایه به دست آمد. با دسته بندی مضامین پایه به ۱۰ مضمون سازمان دهنده و در نهایت ۴ مضمون فراگیر دست یافتیم ، ارتباط با این مضامین فراگیر و سایر مضمون ها در قالب شبکه مضامین ترسیم شد. در بخش انتهایی نیز۴ مضمون فراگیر دستاوردهای اقتصادی انقلاب اسلامی، پیشرفت و توسعه اقتصادی، امنیت اقتصادی و چالش های اقتصادی برگرفته از مفاهیم اقتصادی بیانیه مورد بحث و مداقه قرار گرفتند. کلید واژه: بیانیه گام دوم انقلاب، اقتصاد، تحلیل مضمون، مؤلفه های اقتصادی .

امروزه سازمان های حرفه ای برای بهبود عملکرد خود به مجموعه ای از اصول اخلاقی نیاز دارند که با توجه به حرفه و حوزه مأموریت کاری و فعالیت آن ها تدوین شده باشد. بنا بر باور پژوهشگران و صاحب نظران حوزه ارتباطات و رسانه، فقدان نظام نامه و مرام نامه اخلاق حرفه ای مدون از کاستی های قابل توجه در نظام رسانه ای جمهوری اسلامی ایران است. نوشتار پیش رو، به دنبال ارائه الگو و نظریه بومی در عرصه «اخلاق حرفه ای رسانه» و «هنجار رسانه» و غنی سازی ادبیات مرتبط در این حوزه است. روش این پژوهش، به منزله بخشی از روش های کیفی در چهارچوب تفسیرگرایی قرار می گیرد و از نظر شیوه های گردآوری داده ها از تجارب زیسته پژوهشگران، مصاحبه های گروهی، متمرکز و عمیق و نیز از پرسش نامه ها در سطوح مختلف ستاد و صف حوزه عملکردی رسانه (مدیران، برنامه سازان و کارشناسان) با نمونه گیری های هدف مند استفاده شده است. در این مقاله تلاش شده با استمداد از مبانی نظری و روشی پژوهش و با نقد و بررسی نظریه ها، الگوها، مبانی پنج گانه در اخلاق و نظریه های شش گانه هنجار رسانه و با ارجاع به مبانی و تعلیمات اسلامی، «اصول اخلاق حرفه ای رسانه ها در جمهوری اسلامی ایران» بررسی شود.

مکان یکی از عناصر مهم نمایش رادیویی است که شخصیت را شکل می دهد؛ داستان را پیش می برد و حوادث را معنا می بخشد. اگر مکان به درستی انتخاب شود، فضاسازی هم به درستی صورت خواهد گرفت. مکان و فضاسازی با یکدیگر رابطه ای دو سویه دارند. با رعایت قواعد مربوط به انتخاب مکان و صداهای سازنده آن، مخاطبان می توانند هنگام شنیدن اثر موقعیت مکانی آن را بشناسند و باور کنند. برای بازنمایی مکان در نمایش رادیویی هر اندازه که اصوات متعلق به آن مکان در متن نمایش بیشتر پخش شود، ارتباط مخاطب با برنامه بیشتر می شود و تهیه کنندگان در تجسم مکان برای مخاطبان موفق ترعمل می کنند. هدف از پژوهش حاضر، شناخت مکان و یافتن راهی برای ساخت موقعیت مکانی در نمایش های رادیویی است. با ساخت مکان از سوی تهیه کننده، نویسنده و دیگر عوامل اجرایی می توان به قابل درک بودن و حتی هویت مند شدن اثر کمک کرد. این پژوهش به روش کیفی با مطالعه موردی، اسنادی و کتابخانه ای، پرسشنامه، مصاحبه عمیق و بازشنوایی (مشاهده) انجام شده است.

در این پژوهش، کارکرد نشانه شناسی لایه ای به مثابه روش تحلیل متن در پی.اس.ای.های شبکه رادیویی سلامت مورد بررسی قرار می گیرد تا لایه های نشانه ای موجود در این قالب مهم و نو برنامه سازی رادیو و سازوکار و ارتباط لایه ها و رمزگان تشکیل دهنده آنها مشخص شود. در پژوهش پیش رو پنج پی.اس.ای. از مجموع ده پی.اس.ای. پخش شده در نیمه اول سال 91 به روش نمونه گیری هدفمند به پیشنهاد مشاور شبکه که به یک پی.اس.ای. پیش نمونه نزدیک تر بودند، انتخاب شدند و لایه های نشانه ای آنها براساس طرحی از فرزان سجودی و با توجه به رمزگان بکاررفته در آنها مورد بررسی قرار می گیرند؛ سپس لایه های نشانه ای شکل گرفته براساس رمزگان زبانی و غیرزبانی آنها بررسی می شوند. رمزگان و نشانه های زبانی، غیرزبانی و همچنین عناصر پیرازبانی و روش رمزگشایی آنها در متون رادیویی تابعی از لایه های رسانه (شنیداری)، عنوان (شبکه، گروه و...)، پیام (موضوع، مضمون، پیام)، قالب (پی.اس.ای، برنامه تعاملی، مسابقه و جنگ، خبر و...)، نوع برنامه (زنده یا تولیدی)، مدت زمان ارائه (کوتاه یا بلند)، زمان پخش برنامه (صبحگاهی، ظهرگاهی و...) و مخاطب آن متن است. رمزگان غیرزبانی شامل موسیقی و افکت و عناصر پیرازبانی حول محور رمزگان زبانی انتخاب می شوند و رمزگان زبانی خود تابعی از زیرلایه ای به نام پیام است که زیرمجموعه لایه موضوع است. رمزگان زبانی رمزگان گرداننده و لایه پیام، در این قالب برنامه، لایه گرداننده نامیده می شوند. موسیقی به عنوان اصلی ترین نشانه در عوامل غیرزبانی، در قالب آگهی های خدمات عمومی به ندرت نقش تداعی گری دارد و عموماً به عنوان موسیقی فاصله و جزء رنگ آمیز صوتی کاربرد دارد.

امروزه موسیقی در رادیو دارای اهمیت زیادی است به طوری که انواع رادیوهای موسیقی در سپهر انبوه رسانه ای خودنمایی می کنند و این، خود ناشی از ماهیت موسیقی، کارکرد آن در محیط اجتماعی امروز و کارویژه آن در تولیدات رادیویی است. به این ترتیب، می توان رابطه سه گانه ای را میان رادیو، کارکردهای موسیقی و محیط اجتماعی دریافت که سبب می شود این گونه رادیوها مورد اقبال سازمان های رسانه ای و شنوندگان قرار گیرند. در حقیقت، نیاز رادیو به استفاده از موسیقی و نیاز موسیقی به رادیو و ارتباطی که میان شرایط و زمینه های جدید محیط اجتماعی با این دو وجود دارد، به هر کدام اجازه می دهد که در ارتباط با یکدیگر حضور مؤثری در محیط اجتماعی داشته باشند. تبیین این سه، تفسیر گستره ای از فلسفه وجودی «رادیو آوا» را که نوعی رادیو موسیقی است، بیان می کند و دلایل و ضرورت وجودی آن را روشن می سازد. این رادیو دارای ویژگی های منحصر به فردی است که می تواند سهم مخاطبان و شنوندگان خود را در عرصه رسانه ای حفظ کند. رادیو آوا به طور مرتب، موسیقی باکلام و گاه نیز موسیقی بی کلام یا تکنوازی سازهای مختلف را در دستگاه ها و ردیف های گوناگون موسیقی ایرانی پخش می کند. اشعار و سرودهای این رادیو، از محتوای خوبی برخوردارند، به همین دلیل نیز موسیقی این رادیو «موسیقی پاک» نامگذاری شده است.

رسانه ها و مدیریت حاکم بر آنها، در حال حاضر از الگوهای سازمانی تبعیت می کنند. این سازمان های رسانه ای، فاقد راهبردی جامع در خصوص نقش و جایگاه خود در تراز یک جامعه آرمانی هستند. برای نقش آفرینی مؤثر و متناسب، لازم است الگویی هنجاری برای مدیریت رسانه ها ترسیم شود تا کارکردهای کلان فرهنگی و اجتماعی، در سطح ملی و فراملی، مد نظر قرار گیرد. به این منظور، در مقاله حاضر با تحلیل گفتمان حوزه رسانه و ترسیم مؤلفه های درگیر در نظام ارتباطی در قالب یک مدل مفهومی، الگوی یک فرهنگ ارتباطات رسانه ای به عنوان یک راهبرد گذار به جامعه دانایی معرفی می شود. شکل گیری و استمرار این فرهنگ ارتباطی، بستر ساز نقش آفرینی سازنده رسانه های جامعه دانایی در سه حوزه کلان اجتماعی، فرهنگی و زبانی است. برای تحقق این استمرار، یک الگوی مدیریت کلان پیشنهاد می شود تا با استقرار نظمی سیاره ای، اقمار رسانه ای در مدارهای معین و مکمل اجتماعی در یک منظومه ارتباطی، ایفای نقش کنند. جدول تناوبی عناصر، استعاره کارآمد دیگری در بیان این نظم غایی در حوزه رسانه هاست.

در پژوهش حاضر که با هدف مطالعه و شناخت اصول و مبانی کنش جمعی کاربری موسیقی در رادیو صورت گرفته است، با اشاره به پیچیدگی درک ماهیت موسیقی، از این مقوله به عنوان یک پدیده اجتماعی یاد شده است چنان که تغییر و تحولات اجتماعی تاثیر اجتناب ناپذیری بر موسیقی به جا می گذارد. در ادامه، پس از ارائه تعریفی از کنش جمعی کاربری موسیقی، مبنی بر اینکه تنها با تغییر یک عنصر نمی توان تغییر پایداری در نوع موسیقی ایجاد کرد، تاکید شده است که تهیه کنندگان رادیویی که کنشگران اصلی فعالیت های موسیقیایی در رادیو هستند، با پژوهش و افزایش اطلاعات خود در زمینه های گوناگونی چون فلسفه موسیقی سنتی و غربی، تولیدکنندگان اصلی موسیقی سنتی و غربی، درک بیش از پیش در خصوص چگونگی استفاده از انواع موسیقی در قالب چهار کارویژه اصلی موسیقی در رادیو و در نظر گرفتن محدودیت های شرعی در زمینه استفاده از موسیقی در رسانه جمعی رادیو، ضمن احترام به مخاطبان خود (شنوندگان برنامه های رادیویی)، سلیقه موسیقایی خود و آنان را ارتقا بخشند. بحث حرمت و حلیت موسیقی، از دیگر مباحث این مقاله است که با تفکیک قائل شدن بین «موسیقی» و «غنا»، یکی از عمده ترین ملاک های تشخیص حرمت یا حلیت را لهو بودن یا نبودن موسیقی یا غنا می شمرد و مراد از لهو بودن را غافل شدن از یاد خدا ذکر می کند.

رسانه های امروزی، اسیر نظام های سیاسی حاکم و یا مناسبات اقتصادی نظام سرمایه داری بوده و جایگاه و عملکرد مناسب نداشته و تعریف مستدلی از جایگاه و نقش آرمانی رسانه ها نیز در دست نیست. علاوه بر این سرعت تغییرات اجتماعی آن قدر بالاست که تعامل رسانه ها با بافت اجتماعی را دچار چالش کرده است. این وضعیت به بحران هویت رسانه ها و نابسامانی رفتاری آن ها در حوزه ارتباطات اجتماعی میانجامد. نگاه گفتمانی به وضعیت حاضر رسانه ها، هویت ابزاری و کارکردهای نامطلوب آن ها را نشان میدهد. با فراتر رفتن از این ظرفیت ها و قابلیت های موجود رسانه، به کارکردهای جدیدی باید اندیشید که پژوهشگر سعی دارد تا با نگاه به اثرات متقابل رسانه و محیط اجتماعی در سطح تحلیل کلان گفتمانی به رسالت و نقش رسانه ها و جایگاه آن ها در مناسبات اجتماعی آینده (جامعه دانایی) بپردازد. توان سنجی اولیه، نقطه آغاز پژوهش است و بهینهکاوی نقش و جایگاه رسانه ها ، نقطه عزیمتی است که ترسیم کننده تیپ آرمانی رسانه است. با تأکید بر روش تحلیل گفتمان و با ترسیم فهرستی از موضوع ها و واژه های حوزه رسانه، از یک مدل مفهومی استفاده میکنیم که خروجی آن، نقش رسانه ها در جامعهی دانایی و مدیریت منظومه ای حاکم بر حوزه رسانه هاست.

رادیوهای تخصصی رادیوهایی هستند که براساس موضوعی خاص شکل یافته اند و خارج از آن موضوع نیز برنامه سازی نمی کنند. به طورطبیعی این نوع شبکه ها مخاطبان ویژه ای دارند و از نظر حرفه یا شغل، سن، تحصیلات، گرایش ها و شرایط پرداخت موضوعاتی مثل موسیقی، هنر یا سایر موضوعات دارای هدف هستند. در معاونت صدای سازمان، در سال های اخیر، با توجه به رویکرد ارزش گذاری به مخاطبان رادیو و محور قرار دادن نیازهای مخاطبان، شبکه های تخصصی رادیویی راه اندازی شده که برنامه های حول محور موضوع خاصی تولید و پخش می شود. تا کنون در معاونت صدای سازمان، شبکه های تخصصی فرهنگ، معارف، ورزش، قرآن، سلامت، گفت وگو، تجارت، آوا و نوا راه اندازی شده و رادیو خانواده نیز در حال پیش تولید برای پخش برنامه است. در این مقاله با توجه به نظر عوامل شبکه های تخصصی رادیویی، اعم از مدیران، برنامه سازان ( تهیه کنندگان، سردبیران)، کارشناسان و پژوهشگران، ضرورت راه اندازی شبکه های تخصصی مورد نیاز در کشور، بررسی و اولویت های پاسخ گویان، دقیق آورده شده است. همچنین به اولویت راه اندازی رادیوهای تخصصی در استان ها توجه شده و نظر پاسخ گویان در رابطه با راه اندازی شبکه های رادیویی تخصصی در استان ها اخذ شده است. در این مقاله، نظر190 نفر از عوامل شبکه های تخصصی رادیویی، به شرح زیر اخذشده که از این تعداد 23 نفرمدیر، 31 نفر پژوهشگر و کارشناس ، 79 نفر تهیه کننده و57 نفر سردبیر بوده اند.

"در مقاله حاضر پس از بیان مقدمه‌ای درباره وضعیت بحرانی و شاخص‌های آن به نقش و وظایف رسانه‌‌های ارتباط جمعی در مدیریت هر‌چه بهتر بحران‌ها در سه مرحله؛ پیش از وقوع، هنگام وقوع و پس از وقوع بحران، پرداخته شده است . از آنجا‌ که محور اصلی این مقاله، اصول اخلاق حرفه‌ای رسانه‌های ارتباط جمعی در وضعیت بحرانی است، ابتدا با ارائه تعاریف گوناگون از اخلاق و اصول اخلاقی، هدف و ضرورت تدوین اصول اخلاق حرفه‌ای، بیان و در ادامه به اخلاق رسانه‌ای و مفاد مهم اصول بین‌المللی اخلاق حرفه‌ای خبرنگاران و روزنامه‌نگاران، اشاره شده است. با توجه به هم‌‌سنخ بودن حرفه خبرنگاری و روزنامه‌نگاری، اصول اخلاق حرفه‌ای آنها و نکات ویژه در هنگام فاجعه (در داخل منطقه بحران‌زده و خارج از آن) به سایر رسانه‌ها، ازجمله رادیو قابل تعمیم است. در این مقاله به‌ دلیل نقش ویژه رادیو در مدیریت بحران‌های طبیعی، از‌جمله زلزله، رادیو به‌ عنوان رسانه برتر مدیریت بحران، معرفی شده است. " اصول اخلاق حرفه‌ای، خبرنگاران، رادیو، رسانه‌های ارتباط جمعی، مدیریت بحران