کرامت الله زیاری

برنامه ریزی کاربری اراضی شهری، چگونگی نحوه استفاده، توزیع، حفاظت، سامان دهی مکانی - فضایی فعالیت ها و عملکردهای شهری را بر اساس خواست و نیازهای جامعه شهری، بررسی می کند. با گسترش شهرنشینی و رشد برنامه ریزی شهری و منطقه ای، این مفهوم به صورتی وسیع تر در قالب طرح های: آمایش سرزمین، طرح ریزی کالبدی، جامع، ساختاری - راهبردی و تفصیلی، از جایگاه خاصی برخوردار گردید. نظریه های متعدد از جمله برنامه ای، سامان دهی، کارکردگرایی، اصلاح گرایی، مدرنیسم، پُست مدرنیسم، فرهنگ گرایی، طبیعت گرایی، فلسفه گرایی، فن گرایی، اختیار گرایی، آمایش انسانی، سلامت روان و توسعه پایدار رویکردهای خاصی به برنامه ریزی کاربری اراضی شهری بخشیده است. با نگرش به مبانی، مفاهیم و فرآیند و اصول و معیارهای کاربری، شهر خطی میناب با 1027.05 هکتار مساحت و جمعیتی برابر 65313 نفر (در سال 1380) مورد بررسی و برنامه ریزی قرار گرفت. این شهر در وضع موجود (1380) در کاربری های مسکونی، ابتدایی، آموزش عالی، فرهنگی، بهداشتی، درمانی، ورزشی، پارک و فضای سبز، جهانگردی، نظامی - انتظامی و پارکینگ شهری دارای کمبود است. در پایان سال برنامه ریزی (1390) که جمعیت شهر میناب به 88119 نفر (22806 نفر اضافه جمعیتی) می رسد برای طرح ریزی و ساخت انواع کاربری های بهینه به 1367.88 هکتار (115.14 هکتار در وضع موجود، 225.69 هکتار در پایان سال برنامه ریزی) فضای کالبدی نیاز است.

پدیده آشنای توسعه شهرنشینی در شرایط رشد سریع جمعیت و گسترش مهارناپذیر شهرها که کم و بیش در بسیاری از کشورهای دیگر نیز در مقاطع تاریخی مختلف بروز کرده، در دو دهه پس از انقلاب نمود آشکارتری یافته است. جمعیت بافت های مرکزی بسیاری از شهرها جابجا شده اند، روند فرسودگی بافت های تخلیه شده شدت گرفته و این بافتها به مأمن ناهنجاریهای اجتماعی تبدیل شده اند. از آنجا که سیاستگذاری و برنامه ریزی جامع و پایدار برای بهسازی، نوسازی و بازسازی بافت های قدیم شهری ضمن حفاظت از میراث تاریخی- فرهنگی و توجه به سازگاری و انطباق آنها با ساختارهای محیط زیست و ساختارهای فرهنگی موجب توسعه پایدار شهری می شود، لذا این پژوهش درصدد برآمده به بررسی و ارزیابی سیاستهای بهسازی و نو سازی بافت فرسوده شهر یزد بپردازد. محلات قدیمی شهر یزد نظیر دیگر بافت های قدیمی، نیازمند به حرکتی کنترل شده در جهت ادامه زندگی خود هستند. این حرکت در قالب یک ا لگوی بهسازی و نوسازی با در نظر گرفتن مشکلاتی از قبیل: رشد منفی جمعیت در این محلات، نداشتن دسترسیهای درون محله ای لازم، گسترش روز افزون فضاهای مخروبه و متروکه، نداشتن تسهیلات مورد نیاز فضاهای سبز و امکانات ورزشی و درمانی مطرح می گردد. این موارد در موقع خود به عنوان علتی برای سایر مشکلات و هم معلول آنها محسوب می شود و باعث تغییر چهره بافت به سوی شکلی ناهنجار گردیده و نهایتا این تصور را به وجود می آورد که باید منتظر سرنوشتی ناگوار برای تمام ارزش های آن بود، سرنوشتی که با فرهنگ و سنت های مردم شهر گره خواهد خورد. روش تحقیق از نوع توصیفی- تحلیلی، تاریخی است. نتایج حاکی از آنست ساختار جدید شهری در یزد حاصل احداث شبکه خیابانهای جدید است که بی اعتنا به ساختار قدیم شهر و سازمان ارتباطی آن با بافت پیرامونش، ساخته شده اند و با بدنه دیوار مانند، بافت های مسکونی را بریده و تکه تکه کرده اند. این خیابانها یک نظام دیگر شهری را با ساختاری متفاوت، اقتصاد و زندگی متفاوت بر نظام قدیم شهری که ساختار، بافت، زندگی و اقتصاد خود را داشته و هنوز به نوعی دارد پیاده کردند که نتوانست و نمی تواند با نظام قدیم شهری پیوند داشته باشد

مسکن کالایی با دوام، غیرمنقول، چند بعدی، غیرهمگن و بسیار پرهزینه است و در سازمان اجتماعی فضا نیز نقش بسیار موثری دارد. فقر مسکن یکی از جلوه های بارز کشورهای در حال توسعه به شمار می آید. بنابر گزارش سازمان بهداشت جهانی، در سال 2000 بیش از 600 میلیون نفر دارای مسکن های غیراستاندارد بوده اند. بر همین مبنا و با توجه به نتایج بررسی نویسندگان، هم اکنون نزدیک به دوپنجم جمعیت شهرهای استان لرستان در محله هایی غیرمقاوم و محروم از فضاهای مناسب و زیست درونی استقرار دارند. هدف این مقاله ارزیابی وضعیت مسکن گروه های درآمدی و ارایه برنامه برای اقشار کم درآمد، با استفاده از تکنیک های آماری مورد استفاده در برنامه ریزی مسکن به منظور کمک به این برنامه ریزی در استان لرستان است. روش شناسی (متدولوژی) مقاله بنیادی کاربردی است. متغیرهای مورد بررسی مشتمل بر مساحت زیربنا برحسب دهک های درآمدی، برآورد تابع مخارج خانوار، برآورد تابع پیشنهاد اجاره در نقاط شهری استان به تفکیک دهک های درآمدی، میزان یا درصد مالکیت و اجاره نشینی، وضعیت شغلی سرپرستان خانوارها، گروه های غیرمالک برحسب دهک، توان مالی خانوار، خط توانمندی خانوار، خط فقر نسبی و مطلق خانوار در تامین مسکن، برآورد حجم نیاز سکونتی خانوارهای فقیر، برنامه تامین مسکن گروه های کم درآمد و منابع مالی تامین مسکن است.

با توجه به ضرورت توسعه یکپارچه ناحیه ای، تحلیل وابستگی سکونتگاه های انسانی در سطوح نواحی، اساس کار در هر برنامه ریزی محسوب می شود. توزیع مطلوب جمعیت و توزیع روند توسعه اجتماعی – اقتصادی، هدف نهایی تحلیل سیستم های ناحیه ای است. بنابراین کاهش محرومیت و نابرابری به دلیل داشتن تبعات اقتصادی و سیاسی، امری مهم و درخور توجه به شمار می رود.در واقع نیل به پیشرفت و توسعه فراگیر در آینده مستلزم شناخت موقعیت مناطق و نواحی مختلف است. به کارگیری معیارها و روش های کمی به منظور سطح بندی سکونتگاه ها در سیستم فضایی مناطق از سویی منجر به شناخت میزان نابرابری نقاط سکونتگاهی می شود، و از سوی دیگر معیاری است برای تلاش در زمینه کاهش و رفع نابرابری های موجود میان آنها. این مقاله بر آن است تا با استفاده از روش تاپسیس که یکی از تکنیک های خانواده تصمیم گیری چند معیاره محسوب می شود، به سطح بندی و تعیین میزان نابرابری موجود میان شهرستان های استان خراسان رضوی بپردازد. نتایج یافته های پژوهش حاکی از آن است که در سال 1385 شهر مشهد دارای رتبه نخست به لحاظ میزان توسعه یافتگی بوده است. این شهر به دلیل مرکزیت اداری – سیاسی به عنوان قطب رشد منطقه، امکانات، خدمات و نیروی انسانی متخصص را از نواحی پیرامونی به سمت خود جذب کرده و به این ترتیب برتر و تفوق آن بر ساختار فضایی استان حفظ شده است. همچنین شهرستان مشهد رتبه 1 و شهرستان خلیل آباد رتبه 19 را در بین 19 شهرستان استان خراسان رضوی کسب کرده و ضریب پراکندگی به دست آمده 0.3 بوده است، که خود بیانگر وجود تفاوت و شدت نابرابری در میزان بهره مندی از مواهب توسعه است. از این الگوی حاکم بر ساختار فضایی استان خراسان رضوی، تابع الگوی مرکز – پیرامونی است که با در نظر داشتن آن، توجه به برنامه ریزی فضایی به منظور نیل به توسعه و پیشرفت متعادل منطقه ای، ضرورتی اجتناب ناپذیر است.

در این پژوهش به سنجش درجه آسایش و امنیت در نواحی شهر یزد و تحلیل اکولوژیکی آن پرداخته شده است. محدوده جغرافیایی پژوهش شهر یزد است و جامعه آماری آن مجرمان و دربندانی که به علت بروز ناهنجاری ها، آسیب های اجتماعی و جرم و جنایت در سال 1386 در زندان یزد بوده اند. جمعیت نمونه این پژوهش متشکل از 127 نفر از این مجرمان است. شاخص های مورد بررسی، انواع جرایم ارتکابی اند. گردآوری اطلاعات پرسشنامه و بررسی آن از طریق نرم افزار SPSS صورت گرفته است. نتایج بررسی نشان می دهد که 66.4 درصد از مجرمان اهل یزد هستند و 33.6 درصد آنها را ساکنان غیریزدی این شهر تشکیل می دهند. بیشتر جرایم در سنین 34-25 سالگی و سپس 44-35 سالگی صورت گرفته است که عمدتا سنین کار و فعالیت اقتصادی به شمار می آیند. اغلب جرایم را شاغلان آزاد و سپس بیکاران مرتکب شده اند، و کمترین میزان جرایم را قشر کشاورزان، اغلب مجرمان از گروه های پایین درآمدی و اقشار فقیر بوده اند. مهم ترین عامل موثر در بزهکاری و ارتکاب جرم، بیکاری (39.9 درصد) و سپس معاشرت با افراد ناباب (34.6 درصد) بوده است.در میان انواع جرایم، قاچاق (38 درصد)، سرقت (20 درصد) و رابطه نامشروع (15 درصد) از مهم ترین و رایج ترین جرم ها بوده اند. با توجه به بررسی ها، محله مهدی آباد با 13.4 درصد ناامن ترین و جرم خیزترین محله، و بیشترین جرم آنها قاچاق بوده است که در بین زندانیان زن مشاهده می شود. البته اکثر این افراد غیریزدی هستند.محله های اکرم آباد، چهارمنار، کوچه بیوک، خرمشاد یعقوبی و ملاباشی با کمتر از 0.8 درصد جرم در زمره امن ترین محله ها، یا محله هایی با درجه پایین جرم و ناهجاری اجتماعی قرار می گیرند. نتایج بررسی فرضیه ها نشان از آن دارد که شهر یزد را می توان در سه سطح امنیتی و آسایشی -یعنی مناسب، نیمه مناسب و دارای درجه پایین امنیت- تقسیم بندی کرد.

 محیط زیست شهری، محصول تلاقی سه مؤلفه محیط طبیعی، محیط انسان ساخت و محیط اقتصادی و اجتماعی است. یکی از موضوعات مهم در توسعه کلان شهرهای ایران عدم توجه کافی به مؤلفه های توسعه پایدار از جمله مؤلفه زیست محیطی است که این امر منجر به پیدایش خطرات و معضلات شهری پیچیده و ناپایداری مانند آلودگی منابع آبی، آلودگی هوا، ناسالم بودن آب آشامیدنی، نبود سیستم کا رآمد جهت جمع آوری و تصفیه فاضلاب، آلوده شدن خاک به مواد شیمیائی، انباشته شدن مواد زائد جامد، فرسایش خاک و ... شده است. هدف این مقاله بررسی سطح برخورداری کلان شهرهای ایران از شاخص های زیست محیطی توسعه پایدار است. سؤال اصلی مقاله این است که برخورداری کلان شهرهای ایران از شاخص های زیست محیطی توسعه پایدار در چه سطحی است؟ علاوه بر این سؤال اصلی سؤالات فرعی دیگری نیز در این مقاله مطرح شده است از جمله اینکه شاخص های زیست محیطی توسعه پایدار کدام اند؟ و یا اینکه کدام شهرهای ایران در گروه شهرهای میلیونی قرار می گیرند؟ شهرهای میلیونی کشور بر اساس سرشماری سال 1395 عبارت اند از: تهران، مشهد، اصفهان، کرج، شیراز، تبریز، اهواز، قم، کرمانشاه و ارومیه. نتایج این مقاله نشان می دهد که نگاه ما به شهرها می بایستی به عنوان موجودی ارگانیک باشد و از نگاه مهندسی صرف به شهرها پرهیز شود و این که شهر به همان میزان که به کالبد نیاز دارد، به همان میزان به پایداری شهری در حوزه های فرهنگی، اجتماعی، امنیتی و سیاسی و مهم تر از همه زیست محیطی نیاز دارد. نتایج این مقاله نشان می دهد که اهواز، شیراز و ارومیه برخوردارترین شهرها از نظر توسعه پایدار محسوب می شوند. این تحقیق از نوع تحقیقات کاربردی-توسعه ای است که اطلاعات مورد نظر از طریق مرکز آمار ایران و سالنامه های آماری جمع آوری گردیده است. روش انجام مطالعه تحلیل عاملی است و نتایج به دست آمده بیانگر تفاوت معنی دار شاخص های زیست محیطی توسعه پایدار در شهرهای میلیونی کشور است

نظریه توسعه پایدار‘ در دهه پایانی قرن بیستم ‘ در پی شکست مکاتب مختلف برنامه ریزی از جمله مدرنیسم و پسامدرنیسم ‘ در عدم توانایی به شرایط مطلوب زندگی و آثاز مخرب بر محیط زیست جهانی ‘ ملی ‘ منطقه ای و محلی پا به عرصه وجود گذاشت . بی شک برای نیل به مبانی پایه ای این نظریه نقش استراتژیک دولتها در برنامه ریزیها وسیاست صحیح کاربری اراضی ضروری است . برنامه ریزی شهری قرن بیستم در حالی پایان می یابد که نه تنها این برنامه ریزی مثبت ارزیابی نمی گردد ‘ بلکه چهره ای نازیبا در برابر محیط زیست شهری عرضه نموده و با فرهنگ فن گرایی ساختارهای زیستی و اجتماعی را نشانه رفته است ‘ که پیامدی جز ناپایداری و عدم تعادل در زیر ساخت های طبیعی ‘اجتماعی‘اقتصادی‘ کالبدی نداشته است . این مقاله ضمن پرداختن به چارچوب اصولی توسعه پایدار و توسعه پایدار شهری ‘با عبرت گیری از گذشته و درخواست تجدید نظر در مبانی نظری برنامه ریزان حرفه ای ‘منشوری واحد برای برنامه ریزان شهری در قرن بیست و یکم ارائه خواهد داد و نوعی شهرهای فشرده و یا دهکده های شهری را پیشنهاد مینماید .

"با توجه به رشد جمعیت و افزایش شهرنشینی، وقوع حوادث طبیعی مثل زلزله می تواند خسارات و تلفات سنگینی را ایجاد نموده و توسعه شهرها و کشور را دچار وقفه نماید. ضرورت کاهش آسیب پذیری شهرها در برابر این پدیده، به عنوان یکی از اهداف اصلی برنامه ریزی کالبدی، برنامه ریزی شهری و طراحی شهری محسوب می گردد. در این راستا اولین گام شناسایی میزان آسیب پذیری اجزا وعناصر شهری و تحلیل و ارزیابی آن با استفاده از مدل های موجود در این زمینه می باشد که بتوان مناطق و بافت های آسیب پذیر شهری را با استفاده از مدل ها مورد شناسنایی قرار داده و با ریزپهنه بندی این مناطق به ارایه راهکارهای علمی و عملی در ارتباط با کاهش اثرات زلزله پرداخت. با توجه به اهمیت موضوع ارزیابی آسیب پذیری شهرها در برابر زلزله در مباحث مربوط به جغرافیا و برنامه ریزی شهری، در این مقاله سعی شده تا با به کارگیری روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) برآورد مناسبی از آسیب پذیری شهرها در برابر زلزله با استفاده از داده های مکانی و توصیفی اجزا و عناصر اصلی و رفتاری ساختمانی و تعیین تاثیر هر کدام از معیارهای به کاررفته در میزان آسیب پذیری ارایه شود. هم چنین با استفاده از امکانات تحلیلی و نمایشی سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) و ارایه سناریوهای زلزله در شدت های مختلف به مدل سازی و ریزپهنه بندی آسیب وارده به ساختمان ها، تلفات انسانی و خسارات اقتصادی شهر زنجان در برابر زلزله پرداخته شده است. نتایج حاصله از این مقاله نشان می دهد که منطقه سه شهر زنجان و بناهای واقع شده در آن به دلیل فرسودگی بافت و استفاده از مصالح کم دوام در ساخت وساز و نیز عمر بالای ساختمان ها از آسیب پذیری بسیار بالایی برخوردار بوده و منطقه دو شهر زنجان، به دلیل رعایت استانداردها از جمله آیین نامه 2800 و استفاده از مصالح مقاوم در ساخت و سازها از آسیب پذیری نسبتاً کمتری در مقایسه با دو منطقه دیگر شهر زنجان برخوردار است"

ساختار فضایی حاکم برشهرها به روابط متقابل و عوامل مختلفی از جمله: جمعیت، اشتغال و فعالیت ها، الگوهای رفت وآمد، زیر ساخت های شهری، خدمات گوناگون و... بستگی دارد که همواره در ارتباط با یکدیگر اند. از آنجایکه این روابط درشهرهای بزرگ دارای پیچیدگی ودرهم تنیدگی خاصی بوده، لذا اهمیت نگرش به ساختار فضایی درآنها دارای اهمیتی دوچندان است. شهرهای کوچک، تنها دارای یک مرکزواحد یا هسته مرکزی هستند، اما امروزه شهرهای بزرگ و کلانشهرها دارای مراکز متعددی بوده که باتوجه به عوامل اقتصادی، کالبدی وزیرساخت های ارتباطی، هسته ها وکانون های مختلف سکونتی در فاصله ای نه چندان دور از هسته مرکزی و تاریخی شهر شکل گرفته اند. هدف از این پژوهش، معرفی ساختار فضایی چندهسته ای و چندمرکزی شهر و کلانشهری وتحلیل و ساماندهی فضایی است که با انتخاب کلانشهرکرج به عنوان محدوده مورد پژوهش و با بررسی علمی مدل چند هسته ای پیترهال صورت می پذیرد.

اسکان غیررسمی، از پیامدهای نامطلوب شهرنشینی در جهان معاصر است که به‌ویژه در نتیجه صنعتی‌شدن شتابان و نابرابری‌های منطقه‌ای شکل گرفته و شهرها و خصوصاً کلان‌شهرهای کشور را با مسائل عدیده‌ای مواجه ساخته است. نوشتار حاضر ضمن بررسی اسکان غیررسمی و شکل‌گیری آن در شهر اهواز (کوی منبع آب)، به ارائه راهبردهایی به‌منظور ساماندهی و توانمندسازی آن پرداخته است. در این مقاله پس از بررسی متغیرهای لازم مندرج در 250 پرسش‌نامه (حجم نمونه) که از 1170 نفر (جامعه آماری) از سرپرستان خانوار ساکن در سکونتگاه‌های غیررسمی کوی منبع آب به‌دست آمده، استدلال شده است که علت شکل‌گیری این پدیده در کوی منبع آب، نتیجة صنعتی شدن شتابان شهر اهواز و مهاجرت‌های بی‌رویه از یک‌سو و مسائل و مشکلات اقتصادی و فقدان مدیریت واحد و هماهنگ در زمینه مسائل و مشکلات اقتصادی در حیطة مسائل مهاجرتی و اسکان اولیه مناسب آنها بوده است. در تحلیل داده‌ها که از روش تحلیل عاملی با بهره‌گیری از نرم‌افزار spss انجام شده است، شاخص‌های اجتماعی در اولویت اول، شاخص‌های مدیریتی در اولویت دوم، شاخص‌های خدماتی و بهداشتی در اولویت سوم و چهارم، عامل قانونی و شاخص‌های کالبدی در اولویت پنجم و ششم، شاخص‌های اقتصادی در اولویت هفتم و شاخص‌های زیست‌محیطی در اولویت هشتم ساماندهی و توانمندسازی کوی منبع آب بارگذاری گردیده است. در پایان نوشتار، متناسب با یافته‌های پژوهش راهبردهای مناسب ارائه گردیده است.

بر اساس نظرات پژوهشگران، توسعه منطقه ای در ایران طی دهه های اخیر با ناپایداری همراه بوده است. این مسئله تا حد زیادی به کاستی های الگوی موجود و فقدان الگوی مطلوب مدیریتی ارتباط داده شده است. این مقاله با استفاده از روش اسنادی و پیمایشی و با رویکرد توصیفی -تحلیلی، باهدف آسیب شناسی وضع موجود و انتخاب الگوی مطلوب مدیریتی توسعه منطقه ای تدوین شده است. جامعه آماری پژوهش متخصصان حوزه توسعه منطقه ای هستند که با استفاده از روش نمونه گیری خوشه ای و معادله کوکران 370 متخصص، در سطح دانشگاه های کشور برای انجام پرسشگری انتخاب شده و از 30 خبره برای انجام روش دلفی و وزن دهی به معیارها و گزینه ها پرسشگری به عمل آمده است. ضریب روایی پرسشنامه با استفاده از معادله CVR، 80درصد و پایایی ابزار با استفاده از آلفای کرون باخ 926درصد و روش گاتمن معادل 827درصد محاسبه شده است که روایی و پایایی ابزار را در حد بالایی تأیید می کنند. نتیجه آزمون کولموگروف- اسمیرنوف در سطح معنی داری 05/0 نشان داد که رقم آمار ها بالاتر از سطح معنی دار و در حد نرمال است. از آمار توصیفی و استنباطی برای آزمون فرضیات استفاده شده است. برای وزن دهی به معیارها از روش ANP و برای رتبه بندی و انتخاب الگوی مطلوب مدیریتی از مدل های تصمیم گیری چندمعیاره شامل ANP، SAW، TOPSIS، ELECTREII و PROMETHEEII استفاده شده است. یافته های پژوهش نشان می دهند که از بین الگوهای مدیریتی متفاوت، «الگوی حکمروایی خوب» برترین گزینه از بین گزینه های محتمل است. در پایان پیشنهاداتی در چارچوب یافته های پژوهش ارائه شده اند.

طرح مسئله : شهرها به طور ذاتی با چالش های پیچیده و گسترده ای (و مرتبط به هم) مواجه هستند که تنها از طریق یک رویکرد سیستماتیک قابل حل است. به عبارت دیگر تجمع انبوه عظیمی از ساکنان منجر به آشفتگی و بی نظمی شده و شرایطی را به وجود آورده که نه تنها تعادل شهرها را به سقوط کشانده، بلکه دستیابی به پایداری را با روش های کنونی اداره و توسعه شهری ناممکن ساخته است. در نتیجه برنامه ریزان شهری در سراسر جهان می کوشند تا با نگاهی یکپارچه به تمامی ابعاد شهرنشینی، مدل هایی را برای توسعه شهرهای قرن 21 به منظور پاسخ گویی به خواسته ها و انتظارات جدید دنیای امروز توسعه دهند. یکی از مفاهیم جدید جهت مقابله با چالش های کنونی شهرها در عرصه برنامه ریزی شهری، توسعه شهر هوشمند است که در طول سال های اخیر توجه زیادی را به خود جلب کرده است. شهر هوشمند به عنوان محور تحول و توسعه هزاره مطرح شده و به معنای گشایش مفاهیمی نو در برنامه ریزی شهری است که قابلیت های جهان واقعی و مجازی را برای حل مشکلات شهری با هم ترکیب می کند. هدف تحقیق : هدف کلی این تحقیق ارایه یک پایه و اساس برای تحقیقات در زمینه شهر هوشمند است. در واقع به دنبال تبیین نظری مفهوم، معانی، ابعاد، مشخصه ها، شاخص ها، باورهای متعارف و چالش های پیش روی شهر هوشمند از طریق تجزیه و تحلیل عمیق و ژرف ادبیات مرتبط در این حوزه با به بحث گذاشتن این مفهوم است. روش تحقیق : روش تحقیق توصیفی تحلیلی است. نتایج تحقیق : نتایج این تحقیق نشان می دهد علی رغم ادبیات گسترده در مورد مفهوم شهر هوشمند، هنوز یک درک روشن و واضح و اجماع عمومی در این باره وجود ندارد و محققان حوزه های علمی مختلف محتوای متنوعی را پیشنهاد کرده اند. به طوری که برخی فناوری های هوشمند را به عنوان تنها یا حداقل مهم ترین جزء شهر هوشمند مدنظر قرار داده اند، عده ای دیگر تعاریفی را پیشنهاد کرده اند که فراتر از فناوری است و بر این باورند که اتخاذ فناوری پایان کار نیست. فناوری ها می تواند در شهرها برای توانمندسازی شهروندان از طریق تطبیق این فناوری ها با نیازهای آنها به جای تطبیق زندگی آنها با الزامات فناوری مورد استفاده قرار گیرد. به علاوه معنای یک شهر هوشمند چند وجهی است. نکته کلیدی این است که شهرها باید پاسخ گوی تغییرات زمینه ای که در آن عمل می کنند، باشند و اینکه چه چیزی باید به عنوان هوشمند در نظر گرفته شود بستگی به شرایط زمینه ای متنوع (متن و بستر) از قبیل سیستم سیاسی، شرایط جغرافیایی و انتشار فناوری دارد. در واقع راه حل های هوشمند به سادگی نمی تواند کپی شود و نیازمند این است که ارزش آنها برای زمینه های مختلف مورد ارزیابی قرار گیرد.

امروزه شهرها دارای هر اندازه و بعدی باشند به یک مدیریت بهینه ی شهری جهت کاهش مشکلات فرهنگی، اجتماعی، خدماتی، ایجاد آرامش و آسایش در محیط های شهری، اجرای عدالت به نحو موثر، تقویت روحیه ی مشارکت شهروندان نیازمندند. از آن جا که شهرهای بزرگ و کلان شهرها دارای میزان جمعیت بالا، تمرکز و تراکم انواع فعالیت ها و کارکرد ها هستند؛ به تبع آن با مسائل و مشکلات زیادی روبرو می باشند. شهرهای کوچک و میانی نیز در این زمینه مشکلات خاص خود را دارند، لذا اگر برنامه ها و استراتژی های مناسب در این زمینه در جهت حل مشکلات مدیریت شهری در تمامی سطوح ملی، منطقه ای و محلی اتخاذ نگردد، مشکلات مدیریت شهری در کشور همچنان وجود خواهد داشت. این مقاله ضمن بررسی مشکلات مدیریتی شهرهای کوچک و میانی، به نقش این شهرها در توسعه پایدار منطقه ای نیز اشاره دارد. روش تحقیق در این مقاله به صورت توصیفی و تحلیل محتوا است و برای جمع آوری اطلاعات از روش کتابخانه ای، مجلات تخصصی، مصاحبه با مدیران و کارشناسان استان استفاده شده است. نتایج نشان می دهد که شهرهای کوچک و میانی- خاصه شهر ایلام با وجود مشکلات خاصی که با آن مواجه هستند به یک سری افراد با تجربه و متخصص جهت امر مدیریت و انجام وظایف تخصصی خود نیازمندند. علاوه بر این در این زمینه حمایت دولت به منظور تقویت بنیه مالی به منظور ارائه راهکارهای پایدار ضروری است.

در سال های اخیر مسائلی چون افزایش سطح گازهای گلخانه ای، تخریب محیط زیست و جنگل زدایی به همراه کاهش ظرفیت زیستی کره زمین برای پاسخگویی به نیازهای بشر از مهمترین دغدغه های جهانی بوده است. گاز دی اکسید کربن به عنوان یک عامل مهم و مؤثر در گرمایش جهانی و تغییراقلیم ، مسئول 60 درصد گرم شدن جهان یا اثر گلخانه ای شناخته شده است. مهمترین منبع انتشار این گاز سوخت های فسیلی چون بنزین ، نفت و گازوئیل است که برای تولید انرژی بخصوص در مناطق شهری بکارگرفته می شود. مصرف بیش از ظرفیت محیط این سوختها منجر به بروز مشکلات زیست محیطی بی شماری شده است. تحقیقات نشان می دهد یکی از مؤثرترین راه ها برای کاهش میزان CO2 اتمسفر، افزایش فضای سبز و جنگلکاری در شهرهاست. هدف از این پژوهش محاسبه مقدار اراضی جنگلی برای جذب میزان گاز CO2 منتشره شده از سوخت های فسیلی با استفاده از روش جاپای اکولوژیک (EF) می باشد. باتوجه به آنکه یکی از مهمترین وظایف شهرداری ها حفظ و توسعه فضای سبز در شهرها می باشد، این مقاله با محاسبه جاپای اکولوژیکی(EF) گاز CO2 ، میزان انتشار این گاز طی سال های 1385 تا1387 در سطح کلانشهر شیراز را بررسی کرده است. در ابتدا برای تخمین حجم گاز CO2 منتشر شده، از روش IPCC استفاده گردید. بنابراین ابتدا میزان مصرف سالانه بنزین و گازوئیل ، میزان گاز دی اکسید کربن تولید شده و سپس میزان زمین(مترمربع/هکتار)تأمین کننده آن مقدار مصرف، یا جای پای اکولوژی ( EF) این گاز محاسبه گردید. در طول پژوهش روشن شد سرانه موجود فضای سبز در سطح شهر شیراز برای کاهش جاپای اکولوژیکی گازCO2 منتشرشده از سوخت انرژی های فسیلی درشهر جوابگو نمی باشد. نتایج نشان داد که حجم گاز CO2 منتشر شده از سوخت های نفت و گازوئیل طی سال های 1385تا1387 به ترتیب برابر با 521058 ؛ 476767؛ 490106 تن بوده است. محاسبه جاپای اکولوژیک این مقدار گاز منتشرشده نیز نشان داد، کل اراضی جنگلی مورد نیاز برای جذب گاز دی اکسید کربن حاصل از سوختن سوختهای فسیلی بنزین و گازوئیل برای سال های 1385،1386 و 1387 به ترتیب 7816 هکتار؛7125 هکتار و 7352 هکتار می باشد. حال آنکه مساحت فضای سبز شیراز در سال1387 ؛ 1869 هکتار بوده است. که به معنای اینست که گاز دی اکسید کربن تولید شده تنها از ابن دو سوخت 3.9 برابر ظرفیت زیستی شیراز می باشد. در واقع هر شهروند شیرازی نیاز به 78/51 متر مربع سرانه فضای سبز به منظور جذب گاز co2 دارد. بنابراین شهرداری موظف است با توسعه فضای سبز موجود حجم و سرانه این کاربری را برای کاهش جاپای گاز دی اکسیدکربن افزایش دهد.

هدف از این مقاله بررسی و تحلیل ساختار فضایی شهرهای مرزی استان آذربایجان غربی و عوامل موثر بر آن از طریق شاخص های مختلف (جمعیتی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، بهداشتی– درمانی، زیربنایی، حمل و نقل و ارتباطات و کالبدی) است. روش پژوهش توصیفی– تحلیلی و همبستگی است . از مدل های کمی و برنامه ریزی از جمله تصمیم گیری های چند معیاره تاپسیس، آنتروپی، ضریب پراکندگی برای رتبه بندی و از روش های شبکه عصبی، تحلیل رگرسیون، تحلیل مسیر و تحلیل واریانس برای تجزیه و تحلیل داده ها استفاده شده است. برابر بررسی های صورت گرفته از بین 13 شهر مرزی استان آذربایجان غربی بر اساس تقسیمات اداری– سیاسی 1385، شهرهای پیرانشهر، سردشت و اسنویه که حدود 67.8 درصد از جمعیت شهرهای مرزی را شامل می شوند به عنوان شهرهای مرزی توسعه یافته شناخته شده اند. شهرهای سیه چشمه، آواجیق، گردکشانه، تازه شهر و پلدشت که حدود 18.7 درصد از جمعیت شهرهای مرزی را در برگرفته اند به عنوان شهرهای مرزی نیمه توسعه یافته و شهرهای میرآباد، سیلوانه، بازرگان، ربط و سرو که حدود 13.5 درصد از جمعیت شهرهای مرزی را تشکیل می دهند به عنوان شهرهای محروم مرزی استان شناخته شده اند. استفاده از مدل ضریب پراکندگی نشان می دهد در بین شاخص های مختلف بیشترین میزان نابرابری در شاخص های فرهنگی و کمترین میزان نابرابری در شاخص های اجتماعی بوده است. بر اساس نتایج تحلیل مسیر بخش های فرهنگی و زیربنایی به ترتیب بیشترین و کمترین تاثیر را بر ساختار فضایی شهرهای مرزی داشته اند. در روش شبکه های عصبی بخش زیربنایی با میزان 100 درصد و بخش جمعیتی با میزان 8.8 درصد بیشترین و کمترین اهمیت را در بین ساختار فضایی شهرهای مرزی داشته اند. میزان نابرابری بین رتبه شهرهای مختلف در بخش های گوناگون با استفاده تحلیل واریانس چند متغیره بررسی گردید که نتایج بیانگر نابرابری رتبه شهرها در شاخص های مختلف بوده است. یعنی توسعه شهرها در شاخص های مختلف یکسان صورت نگرفته است.

مقوله مسکن، امروزه نه تنها به عنوان یک سرپناه، بلکه به عنوان هویت، امنیت و منبع سرمایه در بین ساکنان یک شهر مطرح است. این مقوله که نقش تعیین کننده ای در شکل گیری شهرها داشته، از لحاظ شاخص های اجتماعی دچار مشکلات عدیده ای، همچون کوچکتر شدن مساحت زیربنا، کمبود اتاق در واحد مسکونی، کمبود سرانه فضای فرد در خانه یا واحد مسکونی(کمتر از 8 متر مربع)، بد مسکنی، بی مسکنی و غیره شده است.از طرف دیگر،شایان ذکر است که سالم بودن مسکن از ابعاد مختلف نقش مهمی در آسایش روحی و روانی ساکنان دارد. بنابراین، شناخت شاخص های مسکن سالم و تلاش در جهت تحقق سکونتگاه مطلوب، امر مهم در بحث شهر سالم و توسعه پایدار شهری است. این پژوهش از نوع « کاربردی- توسعه ای» و روش تحقیق آن « توصیفی- تحلیلی» است و در پاسخ به این پرسش که وضع کنونی مسکن در شهر بابل در مقایسه با نقاط شهری کشور و شرایط مطلوب شهر سالم چگونه است؟ و با هدف دست یافتن به ضوابط عملی شهر سالم در احداث واحد مسکونی، اقدام به بررسی وضع کمی و کیفی مسکن در شهر مورد مطالعه و نقاط شهری کشور در طی سال های 85-65 پرداخته است. نتایج مقایسه ای شهر بابل با نقاط شهری کشور، حاکی از آن است که این شاخص ها در طی این مدت روند رو به بهبودی داشته و وضعیت این شاخص در شهر بابل، بهتر از نقاط شهری کشور بوده است. نتایج امر در مقام مقایسه با شرایط مطلوب شهر سالم، حاکی از آن است که شرایط بخش مسکن شهری در کشور ما، اگر چه در اندازه هایی فراتر از بسیاری از جوامع است، اما در بسیاری از ابعاد نسبت به شرایط مطلوب شهر سالم از وضعیت نسبتاً مطلوبی برخوردار نیست.

بررسی کاربری اراضی شهری، منعکس کننده تصویری گویا از چگونگی تخصیص فضای شهری به کاربری های مختلف مورد نیاز شهر در طی زمان و در جهت رسیدن به اهداف توسعه شهری است. در این راستا، تحقیق حاضر به بررسی چگونگی پراکنش کاربری های شهری و شناخت عوامل تاثیرگذار بر توزیع فضایی کاربری های مختلف در پهنه شهر دوگنبدان پرداخته است. این تحقیق دو هدف عمده را دنبال می کند: اول دستیابی به نظام مطلوب کاربری اراضی شهری، به منظور توسعه پایدار شهری و دوم تلاش برای ایجاد نظام یکپارچه کاربری اراضی شهر دوگنبدان و توسعه موزون شهر در جهت تحقق عدالت اجتماعی. روش تحقیق، تحلیلی- تطبیقی است. نتایج حاکی از آن است که میزان استفاده از کاربری ها در نواحی مختلف شهر تفاوت چشمگیری وجود دارد؛ به طوری که نواحی 6 و5 که وابسته به کارکنان و کارمندان شرکت نفت بوده، از حمایت های مالی شرکت نفت بهره می برند، از استاندارد های لازم در اکثر فعالیت ها و کاربری های شهری بهره مند هستند، در طرف مقابل، دیگر نواحی شهر که به تبع فعالیت های نفتی در کنار آنها به صورت ارگانیک به وجود آمدند، فاقد امکانات رفاهی و زیربنایی شهری لازم هستند و تاثیرات این شکل از توسعه و توزیع نامطلوب و نابرابر کاربری های شهری، باعث ایجاد نوعی دوگانگی فضایی در سطح شهر شده است.

از مهمترین دلایل توزیع متفاوت جرایم در سطح محله های شهری تفاوت میزان فضاهای بی دفاع در سطح محله ها است. این فضاها به دلیل شرایط کالبدی و اجتماعی خود نقش بسزایی در افزایش جرایم و بزهکاری ها دارند. وجود چنین فضاهایی علاوه بر افزایش امکان وقوع جرم موجب کاهش احساس امنیت شهروندان می شوند. در همین راستا، بررسی فضاهای بی دفاع باتوجه به تأثیری منفی ای که بر امنیت و احساس امنیت شهروندان و همچنین کارکرد فضاهای اطراف خود دارند ضرورت دارد. بنابراین، هدف از این پژوهش بررسی و پهنه بندی فضاهای بی دفاع در سطح محله هرندی در منطقه12 تهران میباشد. این پژوهش از لحاظ هدف کاربردی و از لحاظ روش توصیفی–تحلیلی میباشد. روش گردآوری اطلاعات نیز اسنادی و میدانی است. شاخص های مورد استفاده در پژوهش حاضر به منظور بررسی پراکندگی فضاهای بی دفاع در سطح محله شامل تاریک فضاها، حضور(غیاب) مردم در فضاها، ضعف کالبدی، ضعف فعالیت و آلودگی محیط می باشند. برای پهنه بندی فضاهای بی دفاع در سطح محله، محله براساس معابر محلی اصلی به 20بلوک تقسیم شد. بعد از امتیاز دهی به بلوک ها در هر شاخص (امتیازی بین 0 و 3) شاخص های مورد بررسی با روش آنتروپی شانون وزن-دهی و درنهایت به کمک تکنیک ویکور بلوک های محله رتبه بندی شدند. نتیجه پژوهش نشان می دهد بین بلوکهای مختلف محله از نظر بی دفاع بودن فضاها تفاوت زیادی وجوددارد. همچنین، نتایج پهنه بندی محله هرندی از نظر فضاهای بی دفاع حاکی از منطبق بودن بی دفاع ترین بلوک محله پارک هرندی و فضاهای اطراف آن می باشد(بلوک 16). از دیگر بلوک هایی که در سطح محله هرندی امتیاز بالایی در بی دفاع بودن کسب نمودند میتوان به پارک حقانی(بلوک 13) و فضاهای اطراف آن و همچنین به بخش نزدیک به بازار تهران اشاره کرد(بلوک 20).

مشکلات زیست محیطی یکی از اساسی ترین مسائل شهر امروزی و حاصل تعارض و تقابل آنها با محیط طبیعی است. با گسترش شهرها، مظاهر و ارزش های محیط طبیعی در معرض نابودی بیشتر قرار گرفته است. شهرها با مسائل متعدد زیست محیطی و در نتیجه بروز انواع آلودگی­های زیست محیطی، تخریب منابع و کاهش فضاهای طبیعی روبرو شده اند. در این میان شهر زنجان هم به عنوان یکی از شهرهای مهم شمال غرب کشور با مسائل زیست محیطی بسیاری از جمله؛ تکمیل نبودن سیستم دفع فاضلاب شهری، توسعه فیزیکی شهر و در مقابل تخریب و از بین رفتن باغ ها و اراضی کشاورزی و آلودگی شدید رودخانه زنجان چایی به علت سرریز تصفیه خانه های صنایع فاضلاب شهری و کشتار گاه های شهرداری به آن و ... گریبانگیر است. در این مقاله، ساختار زیست محیطی شهر زنجان با استفاده از تکنیک SWOT در چهار مرحله مورد ارزیابی و تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. نتایج یافته ها نشان می دهد که کل امتیاز وزن دار جدول ماتریس عوامل داخلی 2.64 و در جدول ماتریس عوامل خارجی 36/2 است. که عدد حاصله پایین تر از میانگین بوده، در واقع از قوت ها و فرصت های به دست آمده به درستی در جهت غلبه بر ضعف ها و تهدیدها استفاده نشده است و ضعف ها بر قوت ها و تهدیدها بر فرصت ها غالب هستند. و نوع استراتژی حاصل شده، استراتژیی تنوعی(اقتضایی) است. و در پایان برای رفع مسائل موجود، راهبردها بر اساس ماتریس QSPM اولویت بندی و پیشنهاد شده است.